Sprawiedliwość
Z Wikipedii
Sprawiedliwość – koncepcja filozoficzna i prawna, która w najogólniejszym sensie oznacza równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi, szczególnie w relacjach społecznych, ale także rodzinnych i osobistych.
Spis treści |
[edytuj] Ujęcie potoczne
W tym sensie, przyjmuje się, że osoba starająca się działać sprawiedliwe przykłada do siebie i innych ludzi zawsze tę samą miarę moralną i stara się w relacjach z nimi postępować zawsze zgodnie z wyznawanymi przez siebie zasadami etycznymi. Dotyczy to szczególnie sytuacji, w których występuje ostry konflikt interesów.
Słowo to jest też używane przy ogólnej ocenie stosunków społecznych i prawnych występujących na danym obszarze. W tym sensie mówimy, że w danym kraju panuje sprawiedliwość, jeśli system prawno-polityczny panujący w danym kraju traktuje w równy, uczciwy i zgodny z wyznawanymi przez oceniającego normami etycznymi wszystkich ludzi znajdujących na jego terytorium.
We wszystkich tych sensach zawsze otwartą pozostaje kwestia samego systemu etycznego, który stosuje się przy ocenie, czy w danym przypadku sprawiedliwość jest zachowana, czy nie, gdyż zdarza się często, że zwolennicy różnych systemów etycznych, różnie oceniają poszczególne zdarzenia i działania z punktu widzenia ich sprawiedliwości.
W języku polskim w znaczeniu potocznym przez "sprawiedliwość" rozumie się też czasami cały system prawny i wszystkie instytucje państwowe powołane do jego egzekwowania.
Istnieją różne rodzaje sprawiedliwości. W prawie określa właściwości wyrokowania, a w polityce jest utożsamiana z podziałem dóbr materialnych według ustalonych zasad i kryteriów oraz z równością szans i uprawnień obywateli wobec prawa.
[edytuj] Ujęcie religijne
W sensie religijnym za sprawiedliwość uważa się głoszenie i postępowanie zawsze zgodne, niezależnie od sytuacji z prawami bożymi – czyli regułami wynikającymi z systemu etycznego danej religii. Dotyczy to szczególnie sytuacji, kiedy takie postępowanie wymaga osobistego heroizmu, czyli jest ono związane z możliwością utraty wolności, majątku lub nawet życia. W tym sensie słowa tego używa się w takich frazach jak "człowiek sprawiedliwy".
[edytuj] Sprawiedliwość wg Arystotelesa
Grecki filozof Arystoteles odróżnił sprawiedliwość wyrównawczą (komutatywną) i rozdzielczą (dystrybutywną). Sprawiedliwość wyrównawcza wymaga, by zakup towaru był za cenę nie niższą niż koszty wytworzenia tego produktu, zaś sprawiedliwość rozdzielcza zakłada, że każdy kto uczestniczył w produkcji tego towaru musi dostać jakąś część zysku, która jest proporcjonalna do jego wkładu pracy.
[edytuj] Sprawiedliwość społeczna
Szczególnym przypadkiem użycia tego słowa jest fraza sprawiedliwość społeczna, która oznacza taką organizację systemu ekonomicznego danego państwa, w którym jest zachowany w miarę równy dostęp do podstawowych dóbr materialnych przez wszystkich jego mieszkańców, a w bardziej minimalnej wersji przynajmniej w miarę równe szanse na uzyskanie takiego dostępu do tych dóbr, który umożliwia godne życie (należy przy tym pamiętać, że o tym co jest godne decyduje urzędnik, a sam zainteresowany nie jest stroną) oraz brak grup społecznych, które są całkowicie zepchnięte na margines nędzy, bez realnych szans na poprawę swojej sytuacji.
- W politologii, ze względu na kryteria, wyróżnia się zasadniczo pięć rodzajów sprawiedliwości (wg Chaïma Perelmana), jednak niektórzy dopuszczają również szóstą możliwość.
- każdemu to samo – czyli pogląd zakładający, że wszyscy członkowie społeczności powinni być traktowani jednakowo, niezależnie od jednostkowych uwarunkowań. W praktyce zaprzeczenie zasady sprawiedliwości społecznej ze względu na utopijny charakter.
- każdemu według jego zasług – każdy członek społeczności powinien być traktowany według swoich zasług. To kryterium należy do subiektywnych, rodzi się bowiem pytanie: jak owe zasługi mierzyć?
- każdemu według jego dzieł – pod uwagę brane są efekty działalności jednostki, a nie wkład pracy. Jest to kryterium pragmatyczne, jego stosowanie w praktyce przyczynia się do wykształcania elit gospodarczych. W tym ujęciu nie są uwzględniane naturalne uwarunkowania jednostki, które wpływają na efektywność jego pracy.
- każdemu według potrzeb – jest to zasada oparta na miłosierdziu (definiowanym przez urzędnika), zakłada równość w zaspokajaniu podstawowych potrzeb jednostki. Znajduje zastosowanie w nowoczesnym prawodawstwie socjalnym i koncepcjach państwa opiekuńczego.
- każdemu według pozycji – kryterium arystokratyczne, wywodzące się z hierarchicznej budowy społeczeństwa. Zakłada dystrybucję dóbr według pozycji społecznej.
- (każdemu według tego, co przyznaje prawo – zasada niezwykle zawodna w praktyce, brak tu założenia, że prawo może być niesprawiedliwe.)
[edytuj] Bibliografia
- Perelman Charles: O sprawiedliwości. Warszawa 1988.
- Jan Błuszkowski: Podstawowe założenia, pojęcia i twierdzenia teorii struktury społecznej. W: Wojtaszczyk Konstanty Adam (red.): Społeczeństwo i polityka. Warszawa 2003.
- Janusz Karp Sprawiedliwość społeczna. Szkice ze współczesnej teorii konstytucjonalizmu i praktyki polskiego prawa ustrojowego, Kraków 2004.
[edytuj] Zobacz też
Pozostałe cnoty kardynalne:
Zobacz więcej w osobnym artykule: Cnoty kardynalne.
