Szczepanowice (powiat tarnowski)

Z Wikipedii

Szczepanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Pleśna.

Historia Szczepanowic Szczepanowice leżą na prawym brzegu Dunajca, naprzeciw Wojnicza, ok. 10 km w linii prostej - i ok. 15 km drogą asfaltową - na południowy zachód od Tarnowa, na wysokości 200-400 m npm. Należą do gminy Pleśna w województwie tarnowskim oraz do diecezji tarnowskiej.

W średniowieczu Dunajec płynął w pobliżu Wojnicza, a dzisiejszy Isep i Zawodzie znajdowały się na prawym jego brzegu. Na tym terenie, tj. między dawnym i obecnym korytem rzeki, powstała w pierwszej połowie XIV w. osada Wola Pelczowska (Liberlas Pelcze). Ok. 1340 r. wybudowano w niej kościół i utworzono parafię, która w 1348 i 1349 r. złożyła świętopietrze. Parafia ta należała do diecezji krakowskiej. Wola Pelczowska stanowiła pierwotną część parafii Jodtówka, przemianowanej w 1916 r. na Szczepanowice.

W połowie XIV w. wylew Dunajca zniszczył ten kościół. Pod koniec XIV w. powstał następny kościół, który jednak wybudowano na wzgórzu w Jodłówce. Patronem kościoła był św. Mikołaj Bp.

Wylew Dunajca ok. 1460 r. sprawił, że część jego wód płynęła dawnym korytem, tj. bliżej Wojnicza, a część korytem nowym, wyżłobionym bliżej Szczepanowie. Wskutek tego między Szczepanowicami a Wojniczem powstała wyspa, na której ok. 1470 r. założono wieś Isep. Od końca XV w. Dunajec płynął znowu jednym nurtem: między Szczepanowicami a Ispem. Wskutek zmiany koryta Dunajca Wola Pelczowska, zwana także Wola Pilczów, a od XVI w. do czasów najnowszych - Pińczów (na Zawodziu), znalazła się na lewym brzegu rzeki. Źródło z 1475 r. stwierdza, że parafia Jodłówka była identyczna z Pelczowska Wolą (Jodtówka alias Pelczowska Wola). Należały do niej: Pelczowska Wola (czyli późniejsze Zawodzie z Ispem), Jodłówka, Szczepanowice, Złotka, Wola Szczepanowska, Przewóz Szczepanowski (późniejsze Nakle), Dąbrówka, Błonie i Lubinka. W obecnych granicach Szczepanowie leżały wtedy następujące wsie-osady: Szczepanowice, Jodłówka, Złotka, Wola Szczepanowska i Przewóz. Z nich tylko Szczepanowice zachowały samoistność; pozostałe wsie z czasem ją straciły, stając się przysiółkami Szczepanowie („Zwótka" to zniekształcona nazwa ,.Złotki"). Jodłówka zachowała najdłużej - do 1916 r. - swą odrębność jako wieś i siedziba parafii.

Najwcześniejsza znana nam obecnie wiadomość źródłowa o Jodlówce oraz o istniejącym w niej kościele i parafii pochodzi z 1407 r., a najstarsza wzmianka o Szczepanowicach - z 1408 r. Pierwsze wzmianki o czterech innych wsiach złączonych z Jodłówką-Szczepanowicami organizacją parafialną są wcześniejsze: 1359 -Lubcza, 1398 - Dąbrówka, 1402 - Błonie, 1402 - Lubinka; wzmianki o pozostałych wsiach-osadach są późniejsze: 1409 - Wola Szczepanowska, 1442 - Złotka, 1461 - Isep, 1473 - Przewóz Szczepanowski (od XVII w. Nakle). Pierwszym znanym z imienia proboszczem w Jodłówce był ks. Stanisław (1470-1475). Pierwsze wzmianki o istnieniu szkoły parafialnej w Jodłówce pochodzą z 1518 i 1527 r.

W XIV i XV w. Szczepanowice z okolicą miały różnych właścicieli; od r. 1489 do połowy XIX w. ich dziedzicami byli nieprzerwanie Chrząstowscy herbu Zadora. Oni też byli kolatorami kościoła parafialnego w Jodłówce. Od lat siedemdziesiątych XIX w. do okresu po n wojnie światowej patronat nad kościołem sprawowała rodzina Żabów herbu Kościesza.

W 1568 r. niektórzy członkowie rodziny Chrząslowskich -w szczególności Cyryl Chrząstowski - przyjęli kalwinizm. W 1573 r. zabrali oni katolikom kościół w Jodłówce i zamienili go na zbór kalwiński. Stan taki trwał 20 lat i tymczasem budynek ulegi zniszczeniu. Wówczas katolicy i kalwiniści zbudowali sobie oddzielne świątynie; kościół stał ok. 100 m na południe od obecnego kościoła, a zbór stał naprzeciw kościoła. Wkrótce też zaczęła działać szkolą zborowa. W 1651 r. zamknięto w Jodłówce zbór i szkołę, przenosząc je cło sąsiednicli Szczepanowie, gdzie ich właściciel Stanisław Chrząstowski (+1658), działacz polityczny i przywódca protestantów małopolskich, ufundował nowy zbór, „który wkrótce stał się głównym ośrodkiem życia zborów krakowskich i sandomierskich" (Polski. Słownik Biograficzny, t. 3, s. 475). W tym też czasie założono istniejący do dzisiaj cmentarz kalwiński. Synem Stanisława był Piotr Chrząstowski (4-1684), działacz protestancki. „Siedziba jego -odziedziczone po ojcu Szczepanowice - rozrosła się w małe miasteczko jako zborowa stolica Małopolski zachodniej i ostatni ośrodek polskiego szkolnictwa kalwińskiego o międzynarodowym znaczeniu, ściągający młodzież protestancką z Węgier" (Tamże, s. 474). W lalach sześćdziesiątych XVII w. szkoła ta była szkołą dystryku krakowskiego i osiągnęła poziom gimnazjum. Oprócz synów szlachty polskiej kształcili się w niej synowie kupców szkockich z Tamowa, a w latach siedemdziesiątych - także pewna liczba młodzieży z Węgier. W 1713 r. zbór został spalony. Nowy zbór wybudowano w 1786 r.; przetrwał on do 1852 r., kiedy to Chrząstowscy opuścili Szczepanowice, sprzedawszy swe dobra Serwatowskim.

Jodłówka i Szczepanowice odgrywały znaczącą rolę w dziejach kalwinizmu w Polsce południowej. W Jodłówce odbyła się w 1636 r. konwokacja (zjazd) prowincjalna Małopolski oraz synody dystryktu (okręgu) krakowskiego w 1645 i 1648 r. W Szczepanowicach odbyło się 8 synodów dystryktu krakowskiego, 3 synody prowincjalne Małopolski (w 1680, 1683 i 1808 r.), 3 konwokacje dystryktowe i 2 konferencje prowincjalne. W pierwszej połowie XVII w. ministrami w Jodłówce byli dwaj pisarze-polemiści kalwińscy: Jan Petrycy (+ ok. 1626) i Daniel Clementinus (+1644); wśród ministrów w Szczepanowicach wyróżnili się: teolog Daniel Kalaj (+1691) i Jan Petro-zelin, senior dystryktu krakowskiego, a potem senior prowincji małopolskiej (+ ok. 1707).

Kościół katolicki w Jodłówce, wybudowany pod koniec XVI w., z powodu starości rozebrano w 1805 r., pozostawiając tylko mniej zniszczoną kruchtę (przedsionek), która służyła za kaplicę. Nowy kościół zaczęto budować ok. 1816 r. tam, gdzie stoi obecny. Poświęcono go dopiero w 1840 r.; na początku XX w. dość znacznie go przebudowano.

W latach trzydziestych XIX w. dwór Chrząstowskich w Szczepanowicach był miejscem ożywionej działalności konspiracyjnej, mającej na celu wyzwolenie Polski z niewoli zaborców i uwłaszczenie chłopów. Dnia 19 lutego 1846 r. w czasie tzw. rzezi galicyjskiej gromada chłopów napadła na dwór w Szczepanowicach i zamordowała 3 osoby, w tym Edwarda, syna dziedziczki Marcjanny Chrzastowskiej. Drugi jej syn, Aleksander, zginął w Lichwinie. W połowie XIX w. Austria dokonała uwłaszczenia chłopów. Istniejącą od dawna drogę Tarnów-Zakliczyn przebudowano w rejonie Szczepanowie w latach 1880-1890, w 1914 r. gruntownie ją ulepszono, a w latach pięćdziesiątych położono na niej asfalt i- uruchomiono komunikację PKS.

Wylewy Dunajca od dawna wyrządzały niemałe szkody w okolicy. Wielokrotnie w ciągu wieków usiłowano im zapobiec, stosując różne sposoby regulacji koryta. W czasach nowszych większe prace regulacyjne w tym rejonie przeprowadzono na przełomie XVIII i XIX w. oraz pod koniec XIX w.

Od grudnia 1914 do maja 1915 r. na terenie parafii utrzymywał się front austriacko-rosyjski i toczyły się walki. Z tego okresu pozostało kilka cmentarzy wojennych (w samych Szczepanowicach - 3). Dnia 6 H! 1915 r. pociski artylerii austriackiej zniszczyły kościół. Większość zabudowań należących do mieszkańców również uległa zniszczeniu. W okresie międzywojennym nabożeństwa odprawiano w drewnianej kaplicy wybudowanej nad potokiem Lasowym, ok. 100 m na pomocny wschód od obecnego kościoła. W latach 1917-1919 wybudowano w Szczepanowicach szkołę, którą w 1957 r. od strony północnej powiększono. W 1924 r. Isep i Zawodzie włączono do parafii Wojnicz, a z dniem l I 1938 r. Lubinkę przyłączono do parafii Janowice.

Druga wojna światowa spowodowała ofiary w ludziach, wyniszczenie Żydów i duże straty materialne. W okolicznych lasach działali partyzanci z Armii Krajowej. W latach 1955-1961 istniała w Szczepanowicach Gromadzka Rada Narodowa.

Fundamenty obecnego kościoła zaczęto kłaść w 1927 r., ale właściwy kościół wybudowano w latach 1939-1948 staraniem ks. proboszcza Stanisława Gudza wg projektu Edwarda Okonia z Tamowa (prezbiterium, zakrystia i kaplica) oraz Stanisława Gałęzowskiego i Władysława Pieńkowskiego z Warszawy. Wymiary kościoła: długość - 40 m, szerokość 20 m, wysokość nawy głównej -14 m, wysokość wieży wraz z krzyżem - 42 m. Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Serca NMP poświęcono w 1948 i konsekrowano w 1964 r. Patronem parafii pozostał św. Mikołaj Bp.

Świątynia jest trzynawowa, bazylikowa, murowana z cegły, częściowo otynkowana, kryta dachówką. Polichromię wnętrza figuralną i ornamentalną wykonali w 1959 r. Andrzej i Irena Chojkowscy z Krakowa. Ołtarz główny, wolno stojący, wykonano w 1985 i 1986 r. Organy o 20 głosach sprawiono w latach 1971-1975. Dwa dzwony stalowe odlano w Łodzi w 1952 r., trzeci z brązu odlała firma Felczyńskiego z Przemyśla (1981).

Witraże projektowała Halina Cieślińska-Brzeska z Krakowa, a wykonała firma WITROART Piotra Janka z Poznania. Cztery witraże w prezbiterium, przedstawiające proroków Starego Testamentu, założono w 1986 r., a dwa następne (Ostatnia Wieczerza i Wniebowstąpienie Pańskie) zamontowano w transepcie w 1987 r. Witraże w nawach bocznych wstawiono w 1990 i 1991 r.

Od najdawniejszych czasów zmarłych grzebano wokół kościoła. Gdy w 1816 r. zaczęto budować nowy kościół ok. 100 m na północ od poprzedniego, cmentarz pozostał na dawnym miejscu. Ok. 1831 r. podczas epidemii (cholery?) - w celu zmniejszenia niebezpieczeństwa zarażenia - urządzono cmentarz dalej od kościoła i z dala od zabudowań, poniżej obecnego cmentarza; powiększono go w 1847 r. w czasie kolejnej epidemii (w Szczepanowicach i Jodłówce zmarło w tym roku aż 159 osób). Obecny cmentarz założono w 1868 r., a powiększono w kierunku wschodnim po n wojnie światowej.

Plebanię drewnianą, krytą eternitem, zbudowano w r. 1916/17. W latach 1958-1960 po wschodniej stronie kościoła postawiono dom parafialny, w którym urządzono salę katechetyczną i mieszkanie dla wikariusza.

W latach 1957-1960 wybudowano kościół w Błoniu, gdzie w 1980 r. utworzono parafię. W 1972 r. zorganizowano punkt duszpasterski w Dąbrówce w domu prywatnym przerobionym na kaplicę. W latach 1982-1986 zbudowano tam dużą kaplicę murowaną wg projektu Stanisława Łabuza z Katowic.

W 1987 r. parafia liczyła 2041 wiernych, z tego w Szczepanowicach 1252 i w Dąbrówce 789 wiernych. Z parafii Szczepanowice pochodzi obecnie jeden ksiądz diecezjalny, 5 księży zakonnych, 2 kleryków zakonnych i 5 sióstr zakonnych. W 1990 r. Szczepanowice miały 1340 mieszkańców, co przy powierzchni ok. 10 km2 dawało średnią gęstość zaludnienia ok. 134 osoby na l km2.

Od niepamiętnych czasów do okresu międzywojennego główna droga wiejska prowadziła przez przysiółek Gliniki. W latach trzydziestych XX w. i w czasie II wojny światowej budowano drogę od przysiółka Tracze, obok szkoły, przez Złotkę i w kierunku Nakla -łącząc ją z drogą przez Gliniki. Ta nowa droga wnet stała się główną drogą przez wieś. W latach 1975-1976 położono na niej asfalt i wkrótce potem WPK Tarnów uruchomiło tam komunikację autobusową, przedłużając istniejącą od 1971 r. linię MPKTarnów-Szczepanowice (Tracze). Od 1986 r. przysiółek Gliniki ma połączenie z Tarnowem (przez Błonie i Zgłobice) dzięki linii WPK.

W 1988 r. otwarto nowo wybudowany sklep GS w przysiółku Złotka, w latach 1987-1990 w przysiółku Tracze wzniesiono remizę strażacką, a w latach 1990-1992 doprowadzono gaz i przeprowadzono telefonizację Szczepanowie.

Do połowy XX w. niemal wszyscy mieszkańcy Szczepanowie pracowali na miejscu, głównie na roli, ale także w kilku zakładach rzemieślniczych. W 1990 r. niemal połowa dorosłych mieszkańców pracowała poza wsią, głównie w Zakładach Azotowych i w Zakładach Mechanicznych w Tarnowie, prowadząc jednak na ogół małe gospodarstwo rolne.

Przez Szczepanowice wiedzie znakowany szlak turystyczny (znaki zielone, turystyka piesza) z Tarnowa na szczyt wzgórza w Dąbrówce-Lubczy (419 m), gdzie znajduje się kompleks cmentarny z grobami żołnierzy poległych podczas wojny austriacko-rosyjskiej w 1915 r.; następnie szlak prowadzi przez Lubinkę na szczyt Wołu. (526 m).

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnowskiego.

Zobacz też: Szczepanowice

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. małopolskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.

p • d • e

Gmina Pleśna

Siedziba gminy: Pleśna
Wsie: Dąbrówka Szczepanowska • Janowice • Lichwin • Lubinka • Łowczówek • Pleśna • Rzuchowa •
Rychwałd • Szczepanowice • Świebodzin • Woźniczna