Układ o przeżycie
Z Wikipedii
Układ o przeżycie – pojęcie prawne funkcjonujące w średniowiecznej i nowożytnej Polsce, a oznaczające umowę zawieraną przez dwóch władców, na mocy której jeden z nich – dłużej żyjący miał zostać panem obu państw (dzielnic).
[edytuj] Zasady układu
Najczęściej układ o przeżycie zawierali władcy, z których przynajmniej jeden był w starszym wieku (choć zdarzało się również, że panujący byli równolatkami – dotyczyło to zazwyczaj braci panujących w księstwach lennych pragnących, by po śmierci jednego z nich całość władztwa trafiła w ręce drugiego, a nie jak to groziło w tym wypadku w ręce suwerena), a obaj byli bezdzietni (gdyż gdyby jeden z monarchów miał dzieci, to zgodnie z prawem spadkowym w pierwszym rzędzie oni by się liczyli jako następcy). Znamy również przypadki zawierania umowy tzw. darowizny za życia obecnej w momencie, gdy jeden z władców miał dzieci, a drugi nie posiadający potomstwa chciał w ten sposób zabezpieczyć mu spadek. Zwykle młodszy z partnerów układu stawał się wtedy formalnie władcą dzielnicy starszego (zostawiając mu jednak dożywotnie w niej rządy). Władcy powinni też panować nad podobnym rangą terytorium.
Układ o przeżycie musiał być każdorazowo zatwierdzony przez zgromadzenie notabli dzielnic, w których rządzili umawiający się, przy czym ewentualni następcy musieli zobowiązać się do przestrzegania praw i przywilejów w dzielnicy współukładającego się. W przypadku, gdy przynajmniej jedno z księstw było wasalem innego państwa, do zawarcia układu wymagana była zgoda pana lennego.
[edytuj] Wystąpienia w historii Polski
Pierwsze wiadomości o zawarciu takiego układu w Polsce mamy w przypadku umowy pomiędzy księciem wielkopolskim Władysławem Laskonogim a krakowskim Leszkiem Białym w 1217 r. Obaj adwersarze nie posiadali w chwili zawarcia umowy dzieci, jeden z układających się był znacznie starszy (Władysław miał ok. 53 lat, Leszek 31), wreszcie w obu wypadkach na temat następstwa wypowiedzieli się możni dzielnic. Urodzenie się jednemu z umawiających się męskiego potomka nie zawsze było równoznaczne (tak jak w przypadku Laskonogiego i Leszka) z anulowaniem umowy.
W historii Polski doszło do następujących układów o przeżycie:
- 1217 r. – pomiędzy Leszkiem Białym i Władysławem Laskonogim
- 1282 r. – pomiędzy Mściwojem II Pomorskim a Przemysłem II Wielkopolskim (wg niektórych historyków była to forma darowizny za życia)
- 1287 r. – pomiędzy Leszkiem Czarnym, Henrykiem IV Probusem, Przemysłem II i Henrykiem III Głogowczykiem (wg Oswalda Balzera, współczesna historiografia raczej wyklucza możliwość zawarcia układu)
- 1293 r. – pomiędzy Przemysłem II, Kazimierzem II Łęczyckim i Władysławem Łokietkiem
- 1318 r. – pomiędzy Leszkiem inowrocławskim a Przemysłem inowrocławskim
- 1326 r. – pomiędzy Przemkiem głogowskim, Henrykiem IV Wiernym i Janem ścinawskim
- ok. 1330 r. – pomiędzy Henrykiem I Jaworskim a Bolkiem II Małym
- 1511 r. – pomiędzy Walentynem Raciborskim i Janem II Dobrym, Opolskim. Do układu tego, na sugestię króla Władysława II Jagiellończyka - jako król czeski był suwerenem obu książąt - został włączony w ten układ siostrzeniec króla, margrabia Jerzy von Ansbach (późniejszy książę Karniowa).
