Wulgata
Z Wikipedii
Wulgata (od łac. versio vulgata, przekład rozpowszechniony, popularny) – przekład Biblii na łacinę wykonany przez św. Hieronima na przełomie IV/V w.
Spis treści |
[edytuj] Powstanie przekładu
Św. Hieronim, na zlecenie papieża Damazego I, w latach 382-406 dokonał przekładu ksiąg Pisma Świętego z języków oryginałów: hebrajskiego i greki. Istniały już przekłady - np. Afra i Itala, ale miały one skażony tekst, bałagan był tak wielki, że niemal każdy kolejny rękopis zawierał odmienną wersję Pisma Świętego. Bałagan ten dotyczył głównie Ewangelii. Praca Hieronima w przypadku Nowego Testamentu polegała na rewizji tekstu Itali, w Starym Testamencie zdecydował się dokonać nowego przekładu.
[edytuj] Rewizja przekładu
Tekst Wulgaty był od ok. VII w. powszechnie używanym tekstem łacińskim Pisma Św. W 1546 r., podczas soboru trydenckiego uznano ją za oficjalny przekład Kościoła katolickiego.
[Dz 785] Ponadto tenże święty Sobór, uważając, że niemało korzyści może wyniknąć dla Kościoła Bożego, jeśli ze wszystkich używanych wydań łacińskich Świętych Ksiąg wskaże, które należy uważać za autentyczne, postanawia i wyjaśnia, że starożytne wydanie Wulgaty, które zdobyło uznanie przez długie używanie w ciągu tak wielu wieków w Kościele, jest uważane za autentyczne w publicznym nauczaniu, debatach, kazaniach i wykładach, i żeby nikt nie odważył się ani nie śmiał odrzucić go pod jakimkolwiek pretekstem.
Jednak istniejące w XVI wieku edycje Wulgaty zawierały nagromadzone w ciągu ponad tysiąca lat liczne błędy i niedoskonałości[1]. Były one zarówno skutkiem niechlujstwa kopistów, jak i niedoskonałej znajomości języka hebrajskiego autora Wulgaty - św. Hieronima. Uczeni w XV i XVI wieku (Lorenzo Valla, Lefèvre d'Étaples czy Erazm z Rotterdamu) wykazywali liczne błędy Wulgaty, szczególnie w tekście Starego Testamentu.
Przykłady błędów Wulgaty sprzed 1592 r.
Tekst oryginalny ma: "ono [hebr. הוא, hû’] zmiażdży ci głowę..." .
- Księga Rodzaju 3, 15: ona zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę.
Błąd w przekładzie łacińskim powstał na skutek zinterpretowania występującego w tekście hebrajskim spółgłoskowym hebrajskiego zaimka osobowego rodzaju męskiego הוא [hw’] jako zaimka osobowego rodzaju żeńskiego, który normalnie ma formę היא [hî’], jednakże w Pięcioksięgu zawsze zapisywany jest dokładnie tak samo jak zaimek osobowy rodzaju męskiego הוא, tzw. qerê perpetuum, co oznacza, że uczeni żydowscy zwani masoretami, dodali do niego samogłoski wskazujące na to, iż jest to zaimek osobowy rodzaju żeńskiego. Jest to interpretacja słuszna, gdyż łączą się z nim formy czasownikowe 3 osoby rodzaju żeńskiego. W omawianym miejscu zaimek ten trzeba zinterpretować jako męski (w języku polskim jego odpowiednikiem w tym przypadku będzie zaimek w rodzaju nijakim, bo rzeczownik "potomstwo" jest w języku polskim rodzaju nijakiego [w języku hebrajskim nie ma rodzaju nijakiego]), gdyż łączący się z nim czasownik jest rodzaju męskiego.
Wulgata: Synowie ludzcy, jak długo będziecie z ciężkim sercem?.
- Psalm 4, 3:
Wujek: Synowie człowieczy, pókiż ciężkiego serca?.
Tekst oryginalny: Synowie ludzcy, dopókiż lżona będzie cześć moja?.
Wulgata: Gdyż płuca pełne iluzji.
- Psalm 38, 8
Wujek: Albowiem biodra moje napełnione są naigrywania.
Tekst oryginalny: Ogień pali lędźwie moje.
- Psalm 67, 13
Wulgata: Król, moc umiłowanych, umiłowanych, i domy okazania się, podzielili łupy.
Wujek: Król zastępów umiłowanego, umiłowanego, i piękności domu rozdzielać korzyści.
Tekst oryginalny: Królowie z wojskami uciekali, uciekali: ale pani domu dzieliła łupy.
Pierwsze oficjalne wydanie Wulgaty nastąpiło dopiero w roku 1590, po pięciu latach pracy komisji rewizyjnej powołanej przez papieża Sykstusa V, byłego inkwizytora. Edycja ta wywołała jeden z największych skandali teologicznych (wg św. Roberta Bellarmina) w Kościele katolickim, ponieważ Sykstus V, niezadowolony z przeciągających się prac powołanej przez siebie komisji rewizyjnej, rozwiązał ją i w ciągu 18 miesięcy sam opracował zrewidowaną wersję Wulgaty, zmieniając układ rozdziałów, numerację wersetów, pomijając czasem całe wersety bądź dodając różne zwroty i zdania wedle własnego uznania, gdyż uważał się za natchnionego przez Ducha Świętego by w ten sposób rozwiązać problemy interpretacyjne. W wydanej w roku 1590 bulli promulgacyjnej "Aeternus Ille" nakazał pod karą ekskomuniki przyjęcie swej wersji Wulgaty jako jedynej prawdziwej i autentycznej, do prywatnego i publicznego czytania, wyjaśniania i do kazań.
Był to oczywiście skandal, dlatego czyniono wszystko, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się Biblii sykstyńskiej. Po kilku miesiącach papież nagle zmarł (27 VIII 1590) i jezuici dostali polecenie wykupienia wszystkich dostępnych egzemplarzy Wulgaty Sykstusa V, następnie przystąpiono w pośpiechu do ponownej rewizji tekstu (zakończonej w roku 1592), rzekomo zgodnie z wolą Sykstusa V (takie uzasadnienie zaproponował Robert Bellarmin), a zmiany wprowadzone przez Sykstusa V przypisano błędom drukarskim. Jednak nie można było wykupić wszystkich egzemplarzy - zachował się m.in. jeden egzemplarz w bibliotece uniwersyteckiej w Oksfordzie (Bodleian Library). Zrewidowana Wulgata została oficjalnie wydana w roku 1592 przez papieża Klemensa VIII wraz z bullą "Aeternus Ille" i jest znana jako „klementyńska”. Różniła się od "sykstyńskiej w 4900 miejsc[2].
Jako ciekawostkę można dodać, że podczas Soboru Watykańskiego I, kiedy debatowano nad projektem konstytucji Dei Filius ponawiającej dekret Soboru Trydenckiego o Wulgacie, jeden z Ojców zaproponował, by tytuł „Wulgaty” uzupełniono „wydana z rozkazu Klemensa VIII”; na co referent odpowiedział, że nie można utożsamiać łacińskiej Wulgaty uważanej przez Sobór za „autentyczną” z wydaniami sporządzonymi przez papieży. (Breviarium Fidei, s. 118)
[edytuj] Wulgata po Soborze Trydenckim
Po Soborze Trydenckim Wulgata służyła w kościele katolickim za źródło przekładów narodowych. Z Wulgaty zostały przełożone m.in. polskie Biblia Jakuba Wujka i Psałterz Dawidów oraz angielska Douay-Rheims.
Do końca XIX wieku uważano, że dekret Soboru Trydenckiego zakazuje przekładów z języków oryginalnych. Zwrot w nauce Kościoła rzymskokatolickiego nastąpił dopiero za papieża Leona XIII, który w wydanej w roku 1893 encyklice "Providentissimus Deus" o studium Pisma Św., stwierdził, że wprawdzie Wulgata zgodnie z postanowieniem Soboru Trydenckiego ma być uważana „za autentyczną w publicznych czytaniach, dyskusjach, kazaniach i objaśnieniach”, jednak nie oznacza to, że nie należy uwzględniać innych przekładów, „a zwłaszcza tekstów pierwotnych” i zgodnie z radą św. Augustyna, w miejscach które w tekście łacińskim są dwuznaczne lub mniej jasne, „uciec się do pierwotnego języka”.
Wiek XX przyniósł powszechne katolickie przekłady z języków oryginalnych; w Polsce pierwszym takim przekładem całego Pisma Świętego była Biblia Tysiąclecia.
Kolejną rewizję Wulgaty zapoczątkował Pius X w 1907 r. Prace nad najnowszym przekładem trwały kilkadziesiąt lat, jednak posiłkowano się najnowszymi badaniami naukowych z uwzględnieniem języków oryginalnych. Nowy przekład zwany Neo-Wulgatą, wprowadzony w roku 1979 konstytucją Jana Pawła II "Scripturum Thesaurus", obowiązuje w Kościele rzymskokatolickim jako – w odróżnieniu od Wulgaty klementyńskiej - wersja „typiczna”.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Na Zachodzie aż do późnego średniowiecza nie umiano wiernie przekazywać tekstu i każdy kolejny rękopis stawał się kolejnym wariantem tekstowym. W przypadku NT każdy kolejny rękopis różnił się w około 500 miejscach. Dopiero na początku II tysiąclecia nauczono się bardziej wiernego przekazywania tekstu (zasługa benedyktynów i innych zakonów).
- ↑ Bruce Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration, Oxford University Press, 1968, p. 78. Jednak w innym miejscu Metzger podaje, że różniła się w około 3000 miejsc. B.M. Metzger, The Early Versions of the New Testament, Clarendon Press, Oxford 1977, p. 349.
