Zegar słoneczny

Z Wikipedii

Ozdobny, fasadowy zegar słoneczny w Wilanowie

Zegar słoneczny na fasadzie budynku na Starym Mieście w Warszawie

Klasyczny, naziemny zegar słoneczny

Zegar słoneczny (gnomon) – zegar wyskalowany w godzinach, określający czas na podstawie pozycji słońca, przez wskazanie kierunku, z którego pada światło. Jest znany od starożytności. Istnieją także zegary przenośne (kieszonkowe) mierzące wysokość słońca nad horyzontem.

Wskazówka stacjonarnego zegara słonecznego na półkuli północnej jest wymierzona w Gwiazdę Polarną (a ściślej w północny biegun niebieski), z tego powodu pod różnymi szerokościami geograficznymi tworzy różny kąt w stosunku do płaszczyzny tarczy. Dzięki temu zegar wskazuje dokładny czas niezależnie od pory roku. Odległości kątowe pomiędzy godzinami na tarczy zegara nie są jednakowe, ale godzina 12 skierowana jest na północ, a godziny 6 i 18 odpowiednio na zachód i wschód. Położenie godzin pośrednich wyznacza się odmierzając, biorąc pod uwagę kąt padania światła w ciągu dnia, przyjmując jako oś wskazówkę, a nie jak w tradycyjnym zegarze, oś pionową. Zegar słoneczny mierzy czas w dzień. Jego nocnym odpowiednikiem jest zegar księżycowy czasem stanowiący z nim jedną całość.

Zegar słoneczny wskazuje czas słoneczny, ale jest możliwe odpowiednie wyskalowanie tarczy tak, by wskazywał czas urzędowy.

Zegar słoneczny rozpowszechnił się w latach 604-606 po wydaniu przez papieża Sabinianusa nakazu umieszczania zegarów słonecznych na dachu każdego kościoła. W Polsce za najstarsze uważane są dwie tarcze zegarów słonecznych umieszczone na skarpie kościoła w Stróżyskach.

Współcześnie powstałą odmianą jest cyfrowy zegar słoneczny, pokazujący czas za pomocą liczb. Zasada działania jednak jest dokładnie taka sama – zegar taki nie posiada żadnych części ruchomych ani zasilania, a jedynie zespół precyzyjnie ustawionych masek.

Największe w Polsce i trzecie w świecie, pod względem liczebności i wagi zbiorów, muzeum zegarów słonecznych znajduje się w Jędrzejowie i zostało założone przez Feliksa Przypkowskiego, a znanym na świecie twórcą zegarów słonecznych (m.in. dla obserwatorium w Greenwich był Tadeusz Przypkowski).