Đế quốc Mông Cổ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Đế quốc Mông Cổ (Mông Cổ: Их Монгол Улс, có nghĩa là "Đại (Их) Quốc (Улс) Mông Cổ") (1206–1405) là một đế quốc có diện tích đất trong lịch sử thế giới với thời điểm cực thịnh có lãnh thổ lên đến 33 triệu km² ^[1] và số dân lên đến 100 triệu người và là đế quốc cường thịnh nhất trong các đế quốc Thời Trung Cổ.

Đế quốc Mông Cổ được Thành Cát Tư Hãn thành lập năm 1206 sau khi thống nhất các bộ lạc Turk-Mông Cổ và sau đó bành trướng sang lục địa Á-Âu, khởi đầu bằng việc xâm lược Tây Hạ ở phía bắc Trung Quốc và Đế quốc Khwarezmid ở Ba Tư. Vào thời kỳ cực thịnh của nó, Pax Mongolica đã tạo điều kiện cho giao lưu văn hóa và mậu dịch giữa phương Đông và phương Tây trong thời kỳ thế kỷ 13 - thế kỷ 14.

Đế quốc Mông Cổ do đại hãn cai trị. Sau khi Thành Cát Tư Hãn mất, đế quốc này bị chia thành 4 phần nhà Nguyên, hãn quốc Y Lợi, hãn quốc Sát Hợp Thai và hãn quốc Kim Trướng), mỗi vùng do một hãn cai trị.

[sửa] Tổng quan

Theo các tính toán của phương Tây, nhà sử học R. J. Rummel ước tính rằng 30 triệu người bị giết dưới sự cai trị của Đế quốc Mông Cổ và dân số của Trung Hoa lúc đó giảm xuống một nửa trong vòng 50 năm dưới sự cai trị của Đế quốc Mông Cổ. David Nicole đã viết trong tác phẩm Các chúa đất Mông Cổ (The Mongol Warlords) rằng "nỗi khiếp đảm do khủng bố và hủy diệt hàng loạt bất kể kẻ nào chống lại họ là một chiến thuật được kiểm nghiệm có kết quả"

Một trong những sách lược quân sự được người Mông Cổ áp dụng là làm cỏ những cư dân thành thị từ chối đầu hàng; trong sự xâm lược của quân Mông Cổ tại Kievan Rus, hầu như các thành phố lớn đều bị phá hủy; nhưng nếu cư dân ở đâu chịu phục tùng thì được tha thứ và đối xử một cách khoan dung. Cùng với các chiến thuật đe dọa, việc bành trướng nhanh chóng của Đế quốc này có điều kiện thuận lợi do khả năng bền bỉ chịu đựng của đội quân Mông Cổ (đặc biệt trong điều kiện mùa đông giá rét), kỹ năng chiến đấu, chế độ trọng nhân tài và tính kỷ luật.

Subotai là một trong nhưỡng chi huy của quân Mông coi mùa đông là thời gian tốt nhất để tiến hành chiến tranh. Trong khi những người có sức chịu đựng lại trú đông thì người Mông Cổ lại có khả năng sử dụng những hồ và sông đóng băng để làm đường đi cho những kỵ binh của mình, đây là một chiến thuật mà Subotai sử dụng với hiệu quả lớn ở Nga. Đế quốc Mông Cổ có các vùng đất rộng lớn thống nhất và ảnh hưởng lâu dài, một trong những vùng đó (như đông và tây nước Nga và một số vùng miền tây Trung Hoa) vẫn còn thống nhất cho đến ngày nay dù đã trải qua nhiều chế độ cai trị khác nhau. Người Mông Cổ đã bị đồng hóa vào các dân tộc địa phương sau khi Đế quốc Mông Cổ sụp đổ và nhiều người trong số họ đã theo các tôn giáo bản địa như các Khânte ở phía tây theo Hồi giáo, phần lớn chịu ảnh hưởng của Sufi. Trên thực tế, sự đấu đá nội bộ và sự yếu kém trong cai trị là một trong những nguyên nhân chính cho sự sụp đổ của đế chế này ^{[cần chú thích]}.

Sự ảnh hưởng của Đế quốc Mông Cổ có thế chứng otr trực tiếp hơn lên: Zerjal et al [2003]^[2] identify a Y-chromosomal lineage present in about 8% of the men in a large region of Asia (or about 0.5% of the men in the world). The paper suggests that the pattern of variation within the lineage is consistent with a hypothesis that it originated in Mongolia about 1,000 years ago. Such a spread would be too rapid to have occurred by diffusion, and must therefore be the result of selection. The authors propose that the lineage is carried by likely male line descendants of Genghis Khan, and that it has spread through social selection. In addition to the Khanates and other descendants, the Mughal royal family of India are also descended from Genghis Khan: Babur's mother was a descendant — whereas his father was directly descended from Timur (Tamerlane).

Vào thời điểm Thành Cát Thư Hãn mất năm 1227, đế quốc này được chia cho 4 con trai của ông với người con trai thứ 4 là đại hãn (Khan), và đến những năm 1350, the khanates were in a state of fracture and had lost the order brought to them by Genghis Khan. Eventually the separate khanates drifted away from each other, becoming the Ilkhanate Dynasty based in Persia, the Chagatai Khanate in Central Asia, the Yuan Dynasty in China, and what would become the Golden Horde in present-day Russia.