Saŭno
El Vikipedio
Saŭno estas dometo aŭ loko, kiun oni hejtas kaj kie la homoj ŝvitbanas. En ĝi troviĝas forno (aŭ alia varmigilo) por varmegigi ŝtonojn, sur kiujn oni verŝas akvon vaporigante ĝin. La saŭno tre similas al la vaporbanejo.
La historio de saŭno estas jam pli ol miljara ĉe la nordaj popoloj. Ĉe la diversaj etnoj evoluis diversaj tipoj de la saŭno. La plej konata formo estas la finna saŭno.
Enhavo |
[redaktu] Historio
Oni supozas, ke la nordaj popoloj konas la saŭnon jam dum 2000 jaroj, sed la unuaj skribaj fontoj mencias ĝin nur antaŭ ĉ. 1000 jaroj. La saŭno originale estis loko por sinbanado, sinlavado. Samtempe ĝi servis ankaŭ por naskoj kaj saniĝoj de malsanuloj, ĉar ĝi estis pura kun pura akvo. Kelkaj oldaj finnoj povas eĉ hodiaŭ diri, ke ili naskiĝis en saŭno.
La migrantaj, nordaj nomadaj popoloj jam havis primitivajn (antaŭ)saŭnojn. Ili fosis kavon en la teron kaj tie metis fajron, kovris desupre por atingi varman banejon. Ĝi similis al inipioj de la indianoj.
La saŭno antaŭ mallonge estis plurserva loko: oni ne nur banis sin en ĝi, sed tie oni sekigis karnojn, kuracis.
Komence de la 20-a jarcento, la fuma saŭno estis preskaŭ la sola saŭnotipo. Ĝia malavantaĝo estis, ke la hejtado necesis longan tempon, la purigado malfacilis, estis pli bruldanĝera metodo.
Dum la 20-a jc aperis – kun la industriiziĝo – publikaj saŭnoj, kiuj estis kamentubaj saŭnoj. Post la ekŝato de tiuj, oni konstruis similajn ĉe la ripozdomoj. La aparta enkonduko de kamentubo aperis en la 1930-aj jaroj. Nuntempe plejparto el saŭnoj en urboj estas elektraj, sed en kamparo la tradiciaj lignehejtigitaj saŭnoj estas pli multaj eĉ nuntempe.
[redaktu] Saŭnaj kutimoj
La saŭno estas agrabla ĉefe vintre, sed la finnoj saŭnas eĉ somere. En Finnlando la saŭno troviĝas eĉ en la laborejoj, apartenas al socianigo. Oni saŭnas kutime nude (Skandinavio, Germanio, Japanio), sed tio estas malpermesita en Francio, Britio. En Finnlando la publikaj saŭnoj estas kutime separigitaj por viroj kaj virinoj. T.n. gesaŭnado okazas kutime en familia aŭ foje ankaŭ en amika rondo.
Ĝenerale bona saŭnado okazas en 3-4 raŭndoj kaj daŭras 1,5 horojn. Tamen ofte pro tempomanko saŭnado povas daŭri nur malpli ol unu horon. Antaŭ saŭnado oni devas sin duŝi por forigi la malpuraĵojn desur la haŭto (ŝvitaĵon, kremaĵojn, dezodezoraĵojn). La viŝado per tuko gravas, ĉar la haŭtsurfaca akvo baras la poluan ŝvitadon, vaporadon.
La proponita temperaturo estas ĉe ĉ. 80-90 Celsius-grado. En la pli kostaj saŭnoj troviĝas benkoj pluralte kun diversaj temperaturaj zonoj. Oni agrabligas la saŭnadon almiksante odorajn oleojn al akvo en la tino.
Oni ofte eltenas la varmegon nur dum 10-15 minutoj, poste okazas plonĝo en malvarman akvon aŭ malvarmakva duŝado. Oni devas postfari la perditan akvon, sed oni ne drinku.
Post saŭno, oni devas sin bani, varme vesti sin.
[redaktu] Saŭnaj iloj
- forno kun ligna aŭ infra hejtado (aliaj kiel gasa aŭ dizela ne estas konvenaj)
- ŝtonaro por rezervado de varmo, servas surfacon por vaporigo
- longa, konkava, cilindra ŝtono; „koro de la saŭno”
- tino kaj kulerego el ligno aŭ kupro.
- betula vergo por instigi la sangocirkuladon
- aromaj, odorigaj oleoj
- tukoj por sidi sur ilin (ĉefe en publikaj saŭnoj)
- benkoj
- termometro
- eble vapormetro kaj horloĝo
- lampo, LED
[redaktu] Saŭno kaj sano
Saŭnado efikas diversmaniere sur la sanon de homo:
- Trejnado de sangocirkulado.
- Fortigo de imuna sistemo.
- Forigo de venenaĵoj per ŝvitado, kvietigo de la korpo.
- Bona efiko je la haŭto, kontraŭ dormeco.
La abrupta ŝanĝiĝo de la temperaturo estas malproponita por malsanuloj je alta sangopremo.
[redaktu] Saŭnaj tipoj
[redaktu] "Normala" finna saŭno
La finna ripozdoma saŭno estas hejtita per betula ligno, la urba per elektra kurento. La urba saŭno estas loketo en banejo, kovrita interne per ligna murkovraĵo.
La ripozdoma saŭno troviĝas ĉe bordo de lago kaj estas aparta dometo. Post saŭnado oni uzas plej ofte la lagan akvon po malvarmetiĝi. Vintre oni tranĉas por tio truon en la glacion. Oni povas ankaŭ uzi neĝon aŭ simple stari en la -20-30 Celsiusgrada malvarmo. Post saŭnado, la malvarma akvo aŭ aero ne estas malvarma, sed agrabla dum kelkaj minutoj.
Nuntempe, en Finnlando troviĝas ĉ. 2 millionoj da saŭnoj; el tio 1,2 en domoj, la restaĵo en hoteloj, naĝejoj, ripozdomoj.
La finna iama ĉefministro Urho Kekkonen naskiĝis en 1900 en saŭno. Neniu kuraĝis rifuzi lian inviton por saŭnado el inter la landaj kaj eksterlandaj politikistoj. Li faris la plej gravajn decidojn en la varmega saŭno.
[redaktu] Fuma saŭno
La fumsaŭno estas ĉiam aparta dometo sen kamentubo, sed kun forno. La hejtado okazas per betula lingo, la fumo eliĝas tra la pordo. Oni povas komenci la saŭnadon post 3-4 horoj, kiam ekzistas jam ardaĵo. La tuta loko estas fulgokovrita.
En ĝi ofte troviĝas kaldrono super la fajro.
[redaktu] Infrasaŭno
La hejtado de la saŭnejo okazas per infraradiado. La infraradioj apartenas al la nevidebla zono de lumo kun ondolongo de 2-25 mikrometroj. Ĝi penetras ĉ.. 4 cm en la haŭton, kie la lumo transformiĝas al varmoenergio kaj ĝi varmigas la korpon, tiel estigante la senvenenigan, ĉelregeneran efikon.
La infrasaŭno funkcias ĉe pli malalta temperaturo, kio signifas pli agrablan restadon ene. 30-minuta uzo kaŭzas perdon de 900 kalorioj. Ĝi pli bone formas la korpon, pli efika lozigas la muskolaron, pli bone cirkuligas la limfon.
Ĝi havas tre okulfrapan efikon je la haŭto, kiel purigon de poroj kaj revivigo de ĉeloj. La uzo de kuŝa infrasaŭno estas tre komforta sento, la ŝvitado estas triobla al tradicia saŭno, ĝi havas la potencialon de 20-60-obla senveneniga efiko kaj 3-7-oble pli grandas la porporcio de la ne-akvosimilaĵoj en la ŝvitaĵo.
[redaktu] Vaporbanejo kaj saŭno
La vaporbanejo kaj saŭno similas unu al la alia. En la saŭno (seka vaporo) estas pli alta la kutima temperaturo (ĉ. 80-90 C), la relativa vapora enteno estas malpli alta (ĉ. 30 %) ol en la vaporbanejo, kie estas 40-60 C, sed relativa vapora enteno atingas eĉ 80 %. La saŭno forte, la malpli varmega, humida vaporo pli domaĝe ŝvitigas. Ili boniga efiko estas simila, oni devas elekti el ili.
Hodiaŭ ekzisats jam plurfunkciaj saŭnaj ĉeloj, kiuj konvenaj por produkti sekan kaj humidan vaporon.
[redaktu] Vidu ankaŭ
- Vaporbanejo
- Aromoterapio
- Malstreĉiĝo
Ĉi tiu artikolo estas akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.
[redaktu] Eksteraj ligiloj
http://cankar.org/sauna- http://www.sauna.fi/englanti/englanti.html
- http://www.sauna.fi
- http://www.saunasite.com/index-fi/paasivu.htm
