ید

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

گُمان می‌رود حق‌ تکثیر محتویات این صفحه با سیاست‌های ویکی‌پدیا در مورد حق تکثیر سازگاری ندارد. لطفاً اطلاعات بیشتری در این مورد بیفزایید و یا وضعیت حق تکثیر منبع اصلی این مقاله را بررسی کنید.

یُد عنصر شیمیایی است که در جدول تناوبی دارای نشان I و عدد اتمی ۵۳ است. عنصری است نامحلول در آب که مقدار بسیار کم آن برای موجودات زنده لازم است. واکنش پذیری ید از تمامی هالوژنها کمتراست و الکترون‌دهنده‌ترین هالوژن شبه فلز است. از ید عمدتاً در پزشکی، عکاسی و رنگ استفاده می‌شود. ید بسیار خالص را می‌توان از واکنش یدید پتاسیم با سولفات مس تهیه کرد.البته روشهای دیگری نیز برای جداسازی این عنصر وجود دارد. ید (واژه یونانِ iodes به معنی بنفش) در سال ۱۸۱۱ توسط Barnard Courtois کشف شد.

[ویرایش] ویژگیهای مهم

ید عنصر جامد درخشانی است به رنگ آبی مایل به سیاه که در دماهای استاندارد به بخاری بنفش رنگ و بد بو تبدیل می‌گردد.این هالوژن همچنین با بسیاری از عناصر، ترکیباتی را می‌سازد اما از سایر عناصر گروه هالوژنها فعالیت کمتری داشته و دارای خصوصیاتی شبیه فلزات است. ید به راحتی در کلروفرم، تتراکلرید کربن یا دی‌سولفید کربن حل شده و محلولهای ارغوانی رنگی بوجود می‌آورد(تنها به مقدار کمی در آب قابل حل است) .رنگ آبی سیر با محلول نشاسته ویژگی ید آزاد است.

[ویرایش] کاربردها

در مناطقی که غذای آنها حاوی مقدار کم ید است – مثلاً مناطق دور افتاده از دریا که هیچگونه غذای دریایی مصرف نمی‌شود- کمبود ید ابتلا به بیماری گواتر اصطلاحاً گواتر محلی را افزایش می‌دهد.در بیشتر (نه تمامی) این مناطق با افزودن مقدار کم یدید سدیم به نمک طعام از ابتلا به این بیماری جلوگیری شده‌است.این محصول به نام نمک ید دار نیز معروف است.کاربردهای دیگر این عنصر:

یکی از هالوژنها است که وجود آن به مقدار کم برای موجودات زنده حیاتی است ؛ هورمون تیروئید تیروکسین و تری یدوتیرونین حاوی اتمهای ید است. تنتور ید (۳٪ ید عنصری در پایه آب / اتانول) از اجزاء مهم تمامی وسایل کمکهای اولیه است که هم برای ضد عفونی کردن زخمها و هم برای پاکسازی آبهای آشامیدنی سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد(۳ قطره در هر لیتر، پس از ۳۰ دقیقه تأثیر می‌کند). ترکیبات ید در رشته شیمی آلی مهم و در پزشکی بسیار سودمند هستند. از یدیدها و تیروکسین که حاوی ید هستند در پزشکی داخلی و در ترکیب با الکل (به‌عنوان تنتور ید) برای ضد عفونی نمودن زخمهای بیرونی استفاده می‌شود. یدید پتاسیم در عکاسی کاربرد دارد. یدید تنگستن برای تقویت افروزه لامپها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تری یدید نیتروژن برای کاربردهای تجاری بسیار انفجاری و ناپایدار است اما جزو شوخیهای معمول دانشگاهی به حساب می‌آید.

[ویرایش] ایزوتوپهـا

برای ید ۳۰ ایزوتوپ وجود دارد که تنها یکی از آنها I-۱۲۷ پایدار است.از ایزوتوپ رادیواکتیو مصنوعی I-۱۳۱ (ساطع کننده بتا) که دارای نیمه عمر ۸ روز است برای درمان سرطان و دیگر بیماریهای غده تیروئید استفاده می‌گردد.معمول‌ترین ترکیبات ید عبارت‌اند از یدیدهای سدیم و پتاسیم (KI) و یدیتها (KIO۳). ید فقط یک ایزوتوپ پایدار I-۱۲۷ دارد.با این همه ایزوتوپهای رادیواکتیو ید کاربردهای وسیعی دارند.I-۱۲۹ با نیمه عمر ۱۷ میلیون سال محصولی از پراش Xe-۱۲۹ در اتمسفر است اما نتیجه فروپاشی U-۲۳۸ نیز است.چون U-۲۳۸در خلال فعالیتهای مربوط به انرژی هسته‌ای تولید می‌شود، وجود آن (به نسبت I-۱۲۹/I) می‌تواند فعالیتهای در حال انجام در هر مکان را مشخص کند.به همین علت از I-۱۲۹ در مطالعات آب باران بعد از حادثه چرنوبیل استفاده شد.از آن همچنین به‌عنوان ردیاب آبهای زیر زمینی و نشان دهنده پراکندگی فضولات در محیط زیست استفاده می‌گردد.سایر کاربردها ممکن است به‌وسیله تولید I-۱۲۹ در پوسته زمین از طریق تعدادی سازوکار فروپاشی مختل شود.

I-۱۲۹ از جهات زیادی شبیه Cl-۳۶|chlorine است. این ایزوتوپ، هالوژنی قابل حل و نسبتاً واکنش ناپذیر است که بیشتر بصورت آنیونی non-sorbing یافت شده و به‌وسیله واکنشهای کیهانزاد، حرارت اتمی و ثابت تولید می‌شود. درمطالعات آب‌شناسی چگاله‌های I-۱۲۹ معمولاً به نسبت I-۱۲۹ به مقدار کلی I گزارش می‌شود(که عملاً I-۱۲۷ است).چون نسبتهای Cl-۳۶/Cl,I-۱۲۹/I در طبیعت تقریباً کم است (۱۴-۱۰تا ۱۰-۱۰) اوج حرارت اتمی I-۱۲۹/I در طول دهه ۷۰ و ۸۰ تقریباً به ۷-۱۰رسید.I-۱۲۹ با Cl-۳۶ در بعضی موارد فرق دارد ؛ نیمه عمر آن طولانی تر است (vs۶/۱، ۳/۰ میلیون سال)، به شدت biophilic است و به اشکال یونی چندگانه وجود دارد (معمولاً I- و یودیت) که دارای رفتار شیمیایی متفاوتی هستند.

[ویرایش] هشدارها

تماس مستقیم آن با پوست ممکن است آسیبهایی را به همراه داشته باشد پس هنگام کار با ید باید بسیار احتیاط نمود. بخار ید باعث دردناک شدن چشم و غشاء مخاطی می‌شود.حداکثر مقدار مجاز ید در هوا نباید از ۱ میلی گرم در هر متر مکعب فراتر رود.