Íó
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Íó (úr grísku: Ῑώ, á íslensku einnig ritað Jó) er innst þeirra fjögurra tungla reikistjörnunnar Júpíters sem kennd eru við og uppgötvuð (í janúarmánuði árið 1610) af Galíleó Galílei. Tunglið er nefnt eftir Íó, sem var ein margra elskenda Seifs í grískri goðafræði (Seifur er þekktur sem Júpíter í rómverskri goðafræði).
Íó er eftirtektaverðust vegna eldvirkni sinnar, en hún er eldvirkasti hlutur sólkerfisins. Líkt og gerist með eldfjöll á Jörðinni, gefa eldfjöllin á Íó frá sér brennistein og brennisteinsdíoxíð. Upphaflega var því haldið fram að hraunin á Íó væru gerð úr brennisteinssamböndum, en í dag er því haldið fram að mörg þeirra séu gerð úr kísilbráð eins og hraun Jarðarinnar.
Orsök þessara miklu eldvirkni á Íó er líklega að finna í flóðkröftunum á milli Íó, Júpíters og tveggja annarra tungla Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar. Tunglin þrjú eru læst á svokölluðum Laplace-brautum, þannig að Íó fer tvær umferðir í kringum Júpíter fyrir hverja eina umferð Evrópu, sem fer tvær umferðir fyrir hverja eina umferð Ganýmedesar. Þar að auki snýr Íó alltaf sömu hlið að Júpíter. Þyngdarverkunin á milli Júpíters, Evrópu og Ganýmedesar toga og teygja Íó um allt að 100 metra, ferli sem myndar hita vegna innri núnings.
Gosstrókar á Íó hafa mælst teygja sig meira en 300 km yfir yfirborðið, áður en þeir falla til baka. Hraði efnisins sem þeytist upp af yfirborðinu er um 1 km/s. Eldgosin á Íó eru síbreytileg. Á aðeins fjórum mánuðum á milli komu geimfaranna Voyager 1 og Voyager 2, fjöruðu sum eldgosin út á meðan önnur hófust. Efnið sem settist til í kringum gosopin breytti einnig um ásýnd á þessum tímabili.
