Ahimsa
Ahimsa is een religieus of spiritueel filosofisch concept van geweldloosheid en eerbied voor al het leven. Ahimsa is Sanskriet (अहिंसा ahiṁsā) voor het vermijden van himsa (letsel). Het wordt meestal geïnterpreteerd als het tonen van vrede en ontzag voor alle voelende wezens. Ahimsa is de kern van het jaïnisme en een waarde in het boeddhisme en het hindoeïsme. Zijn eerste vermelding in de Indische filosofie wordt gevonden in hindoeïstische geschriften die Upanishads genoemd worden. De oudste dateren uit ongeveer 800 v. Chr., al zou de orale traditie waarin zij ontstonden van vele duizenden jaren eerder dateren. Zij die Ahimsa uitoefenen zijn nog al eens vegetariërs of veganisten.
Inhoud |
[bewerk] Diepere betekenis
Ahimsa betekent volledige geweldloosheid. Het is een innerlijke houding waarin men leeft, die een zekere ontwikkeling vereist, zonder ook maar iets op enig niveau te forceren. De reden voor dergelijke houding van complete geweldloosheid is het besef dat
- iedere inbreuk op de natuurlijke loop der dingen niet alleen deze natuurlijke loop tijdelijk verstoort,
- maar bovendien een ketting van compensatiereacties in de omgeving oproept waarin de verstoorde natuurlijke loop der dingen zich tracht te herstellen
- en dat tenslotte dit reactieproces zich terug op de plaats van oorsprong zal richten, vanwaar de verstoring is uitgegaan.
[bewerk] Invloed op de omgeveing
Dit betekent dat men ‘karma’ opwekt, en dit keert zich altijd terug tegen degene die het opwekt, en wel in de hevigheid en in de hoedanigheid waarin de uitgaande actie van de plaats van oorsprong vertrokken was. Men krijgt altijd, vroeg of laat, ergens reactie op iedere actie, dat is de wet van actie en reactie, de wet van het karma. Deze wet is even onfeilbaar als de reflectie in een spiegel. Stuurt men dus geweld uit, dan komt geweld terug. Men is dan niet in overeenstemming met het principe van ahimsa, als men dit doet. Het is immers ook mogelijk te handelen zonder iets te forceren, door de natuurlijke loop der dingen, waar men in origine zelf deel van uitmaakt, gewoon mee te volgen. Dat wil niet zeggen dat men niet moet handelen en alles maar op zijn beloop laten. Men moet wel degelijk handelen volgens de Bhagavad Gita, maar dat moet gebeuren volgens de impulsen die men van nature en vanuit zijn diepste zelf ontvangt, die geheel bepaald zijn door het eigen ‘dharma’, dat wil zeggen de eigen natuurlijke hoedanigheid om te zijn en te worden die men is.
[bewerk] Handelen overeenkomstig Atman
Dat laatste is niet altijd meteen voor iedereen duidelijk. De meeste mensen doen er een hele tijd over vooraleer te weten wie ze zelf in wezen zijn, en dan nog is het niet meteen duidelijk te onderscheiden welke impulsen vanuit dat diepste zelf (het atman) komen en welke slechts reflecties zijn. Men kan heel gemakkelijk valse impulsen voor werkelijk zuivere nemen, zolang men niet helder het eigen wezen doorgrondt.
Dat is op zichzelf een levensopdracht en in afwachting is het in feite risicovol om te handelen. Want niet alleen heeft men niet het zuivere vermogen om te oordelen welke handeling al dan niet volgens ahimsa gebeurt, maar ook is er door reactie op foute handelingen een deel van het reeds gerealiseerde oordeelsvermogen teniet gedaan. Daarom kan men gemakkelijk weer heel ver gaan afdwalen in zijn keuze van wat de juiste impulsen en wat de juiste handelingen zijn. Om die reden stellen sommigen de waarde van niet handelen boven handelen. Men kan dan uit vrees om van ahimsa af te dwalen zichzelf zowat alle behalve de absoluut noodzakelijke handelingen ontzeggen. Maar dit is het andere extreem ten opzichte van aan de lopende band dingen forceren en geweldkarma creëren.
[bewerk] Meerdere niveaus van toepassing
Ahimsa kan op meerdere niveaus worden gezien en toegepast tot op het uiterst subtiele. Schematisch kan men het op drie niveaus beschouwen:
-
- Fysisch: hier betekent ahimsa het zich onthouden van fysische strijd en van elke fysische daad die iets of iemand schade zou toebrengen.
- Psychisch: er is ook zoiets als psychisch geweld natuurlijk. En dit kan al dan niet geraffineerd zijn. Vaak gebeurt het dat men op zichzelf of op anderen een zekere psychische druk uitoefent. Deze kan zich dan verder in allerlei kanalen uiten, waaronder meestal het verbale kanaal, dus in verbaal geweld. Dergelijke druk, en zeker dergelijk geweld, zal zich altijd op een of meer mensen overdragen, waardoor hun eigen psyche in zekere mate wordt ‘samengedrukt’ en als reactie daarop wordt hun ego gemobiliseerd. Tenzij het zelf gerealiseerde personen zijn, zal dit mobiliseren zich gaan vertalen in een reactie van eigen verbaal, psychisch of zelfs fysisch geweld. Die kan zich al dan niet onmiddellijk tot de bron van oorsprong van de spanning richten, of zij kan zich eerst op anderen gaan richten, waardoor binnen een netwerk van personen een soort kettingreactie van (vaak irrationele) aanvallen en tegenaanvallen ontstaan. Vroeg of laat keert het effect hiervan terug naar de oorsprong, eventueel via een hele grote omweg, omdat er karma gecreëerd is.
- Spiritueel: de meest subtiele vorm van ahimsa situeert zich op het spirituele vlak, daar waar de persoon in zijn meest originele staat is, die overeenkomt met het zijn van de wezenskern, de atman. Aangezien dit niveau aan de basis ligt van de twee bovengenoemde zal iedere afwijking van ahimsa op dit niveau zich onvermijdelijk en onmiddellijk in de functionering van het psychische en het fysische vertalen. Op dit niveau is men in feite degene die aan de touwtjes trekt, waarmee het psychisch mechanisme de fysiek doet werken. Dus iedere ruk hier aan een van de touwtjes zal onvermijdelijk grote gevolgen hebben. Het ergste is dat men door een verstoorde psyche geen klare kijk meer heeft op zichzelf, en dus nog nauwelijks in staat is om op spiritueel niveau de nodige voorzichtigheid in acht te nemen. Er wordt dan in deze staat van onwetendheid aan de lopende band fout aan de touwtjes getrokken. De gevolgen op psychisch, fysisch en ook sociaal vlak blijven niet uit en het is daar een voortdurend ‘trial and error’ op goed geluk af en in een toestand van totale onvoorspelbaarheid, waarmee men maar verder in de samsara cyclus blijft draaien. Ahimsa op spiritueel vlak is nodig om heel wat nodeloos onheil te voorkomen, en om de kans te hebben uit de cyclus van geweld en tegengeweld, van forceren en storen van natuurlijke wetmatigheden te stappen, en opnieuw helemaal tot zichzelf gekomen de juiste handelingen te doen (inclusief gedachten) waarmee men op psychisch en fysisch en sociaal vlak evolueert in een vorm die aan de vereisten van de meest natuurlijke wetmatigheden beantwoordt, en waarmee men dan ook veel langer en veel aangenamer, afgestemd op het geheel van de natuur, kan leven.
[bewerk] Afwijkingen van ahimsa als negatief voorbeeld
Het begrip ahimsa lijkt bijna totaal vreemd aan onze huidige westerse samenlevingswijze. Op alle vlakken wordt voortdurend van natuurlijke wetmatigheden afgeweken, worden uit blinde onwetendheid wetten overtreden en geschonden. Het meest flagrant zien we dit culmineren in zogenaamde conflictgebieden zoals het Midden-Oosten, waar steeds driester wordt tekeer gegaan met veronachtzamen van steeds meer evidente regels en normen van voorheen, en met steeds grotere blindheid voor de verdere gevolgen als resultaat.
Dit zijn illustraties van het totaal omgekeerde van wat ahimsa beduidt. Het zijn toepassingen van het tegengestelde principe, waaruit mogelijk, voor een minder beïnvloede buitenstander op afstand, het eigenlijke ahimsa principe als contrast duidelijk wordt. Voor degenen die zelf in de kokende heksenketel verzeild zijn geraakt is dergelijk inzicht al lang niet meer mogelijk. Alleen in de stilte van het oog van de orkaan krijgt men misschien een glimp van wat 'orkaanloosheid' wel kan zijn.
[bewerk] Introductie in het Westen
Ahimsa werd in het westen geïntroduceerd door Mahatma Gandhi als onderdeel van zijn Satyagraha-filosofie. Geïnspireerd door zijn acties namen westelijke burgerrechtenbewegingen, die door mensen als Martin Luther King geleid werden, deel aan anti-geweldsmanifestaties. Deze toepassingen liggen vooral op het fysisch en psychisch vlak. De recentere populariteit van yoga en meditatie in het westen heeft ook gediend om vele westerlingen met Ahimsa en andere hindoeïstische concepten kennis te laten maken en te leren ahimsa op het spirituele vlak te beleven.
[bewerk] Citaten
"Dit is het summum van plicht: doe nooit aan anderen wat je niet zou willen dat zij je aandoen." (Mahabharata 5, 15, 17)
"Men moet zich niet tegenover anderen gedragen op een manier die men onaangenaam zou vinden voor zichzelf. Dit is de essentie van moraliteit. Alle andere activiteit komt voort uit zelfzucht." (Mahabharata, Anusasana Parva, 113.8)
"Wat is religie? Compassie voor al wat leven draagt." (Hitopadesa, Sanskriet fabels)
