Dogma (christendom)
Inhoud |
[bewerk] Definitie
Dogma (δόγμα) betekent in het Grieks in eerste instantie mening, in tweede instantie gebod of besluit en in laatste instantie leerstelling of godsdienstig voorschrift. Het woord wordt met name gebruikt in christelijke en islamitische contexten. In religieuze context is een dogma te onderscheiden van een doctrine. In het christendom beoogt een dogma het christelijke geloof in de belijdenis en in de praktijk van de kerk met behulp van de rede weer te geven.
[bewerk] Vroege conciliaire dogma's
In de vroege Kerk werd het Griekse woord dogma in zijn betekenis van besluit gebruikt. Het was in die tijd nog niet als een bijzondere theologische vakterm in gebruik.
De theologische geschillen werden beslecht in concilies.
De belangrijkste conciliebesluiten (Grieks: dogma) uit de vierde en vijfde eeuw betreffen het trinitarisch dogma handelend over de Goddelijke drie-eenheid en het christologisch dogma handelend over de goddelijke en menselijke natuur van Jezus Christus, de zogenaamde twee-naturenleer.
Deze besluiten vulden reeds algemeen aanvaarde geloofswaarheden aan, zoals het geloof in God als Schepper en het geloof in de verrijzenis van Jezus.
[bewerk] Leerstellingen en geloofsbelijdenissen
[bewerk] Katholieke Kerk
Gedurende de eerste eeuwen van het christendom werd het woord "dogma" niet als een theologisch-technische term gebruikt. Ten tijde van de patristiek sprak men over waarheid, in de scholastiek over geloofsartikelen. Eerst na het concilie van Trente ging men spreken van een geloofsdogma (dogma fidei). De tegenwoordig in gebruik zijnde definitie van de officiële leerstellingen van de Rooms-Katholieke Kerk dateert uit de 19e eeuw.
Het Eerste Vaticaans Concilie (1870) legde vast dat een dogma een door de Kerk verwoorde waarheid van Gods openbaring is, die vast te geloven is. Daarnaast werd geconstateerd dat verschillende geloofswaarheden in een onderlinge hiërarchie staan. In de strikte zin kent de Rooms-Katholieke Kerk alleen de dogma's van 1854 Maria Onbevlekt Ontvangen, 1870 pauselijke onfeilbaarheid en 1950 Maria Tenhemelopneming. Van alle andere dogma's, die dateren uit de tijd voor 1870 toen de term dogma niet nauw omlijnd was, moet bepaald worden of de uitspraken absolute geldigheid hebben. Niet alle uitspraken van concilies, synoden en pausen zijn immers dogma's volgens de definitie uit 1870.
Een katholiek dogma is altijd beperkt, omdat het Gods woord in menselijke taal vervat. Het kan alleen geformuleerd worden met een beroep op het leergezag van de kerk en moet in relatie staan tot de Schrift en de Traditie. Een dogma brengt weliswaar een absolute waarheid onder woorden, de articulatie vindt echter in een historische context plaats. Daarom is een dogma altijd onderwerp van interpretatie en betreft het geen statische uitspraak. Dogma's proberen immers een waarheid onder woorden te brengen, maar niet te conditioneren. Elk dogma moet daarom hermeneutisch onderzocht worden op het tekstuele, auteursbiografische, culturele en historisch-politieke karakter of omstandigheid van de uitspraak om de mate van geldigheid vast te kunnen stellen.
Zo kon volgend op het dogma van het westerse filioque, dat vanaf de 9e eeuw aanleiding tot twist tussen de Katholieke en Orthodoxe Kerk gaf, in de bul Laetentur Caeli (1439) gezegd worden dat er geen wezenlijk verschil bestond tussen de opvattingen van beide Kerken. Op dezelfde wijze sloot het dogma van "God als Schepper van de wereld" de onveranderlijkheid van de soorten in, terwijl later de evolutietheorie geaccepteerd kon worden in overeenstemming met hetzelfde dogma.
Van gewone katholieken wordt verwacht dat zij deze stelling (zonder twijfel) aannemen als waarheid. Het verwerpen van dogma's kan leiden tot excommunicatie.
[bewerk] Oosterse Orthodoxie
Voor de meeste Oosterse Kerken zijn de dogma's vastgelegd in de geloofsbelijdenis van Nicea en de eerste twee, drie of zeven oecumenische concilies. De Nestorianen aanvaarden alleen de eerste twee concilies, de monofysiten de eerste drie en de oosters-orthodoxe christen de eerste zeven concilies. Daarnaast tellen deze Kerken sommige besluiten van synodes als dogma's. De onveranderlijke liturgie kan eventueel ook als dogma beschouwd worden.
[bewerk] Reformatie
Protestanten erkennen in verschillende mate delen van deze dogma's en hebben dikwijls een confessie-specifieke 'belijdenis' die een samenvatting vormt van de door hen gekozen dogma's.
Belangrijke dogma's in de Kerken van de Reformatie zijn het Sola Fide (alleen door het geloof in Jezus Christus kan men zalig worden), Sola Gratia (alleen de genade redt), Sola Scriptura (alleen de Schrift heeft gezag, niet de traditie of het leergezag) en Solus Christus (alleen Christus mag vereerd worden, niet Maria of de heiligen).
[bewerk] Belijdenis en Geloofsregel
Een ander woord voor geloofsbelijdenis is credo, omdat in Latijnse geloofsbelijdenissen veel zinnen beginnen met het woord credo. Credo is Latijn voor "Ik geloof". Bijvoorbeeld:
- Credo in unum Deum = 'Ik geloof in één God'.
Er is een groot aantal credo's of geloofsregels bekend, waaronder:
- De Geloofsbelijdenis van Nicea
- De Apostolische Geloofsbelijdenis
- De Geloofsbelijdenis van Jeruzalem
- De geloofsregels van Irenaeus
- De geloofsregels van Tertullianus
- De geloofsregels van Origenes
[bewerk] Overdrachtelijk
Uit deze opvatting van het dogma als absoluut gezaghebbend, waaraan niet getornd mag worden, is de overdrachtelijke betekenis van "dogma" en van het bijvoeglijk naamwoord "dogmatisch" ontstaan. Star en rigide betekent het dan; een vaststaand, niet te onderhandelen filosofisch uitgangspunt van een persoon of een groep.
[bewerk] Gerelateerde onderwerpen
| Bron(nen): |
|
