Geopolitiek
De term geopolitiek kan op verschillende wijzen gedefinieerd worden. Sommigen benaderen het als "het streven om politieke doelen te bereiken op basis van geografisch gefundeerde argumenten".
Inhoud |
[bewerk] Oorsprong van geopolitiek
De term "geopolitiek" werd in 1899 door Rudolf Kjellén gelanceerd, na lectuur van een werk van Friedrich Ratzel over de politieke geografie. Karl Haushofer zou het later populariseren in Duitsland (doch anders invullen dan Kjellén). Hieruit groeide de Duitse Geopolitik. Rudolf Hess heeft, als leerling van Haushofer, "geopolitiek" als concept geïntroduceerd in het nazi-regime, de aanleiding voor het taboe dat tussen 1945 en 1990 rond dit concept bleef bestaan. Sommigen beweren dat Hitler de term "Lebensraum" zo had ontdekt, en gebruikt.
Tegenwoordig wordt de term geopolitiek niet meer exclusief met deze Duitse geopolitieke school geïdentificeerd. In vele landen in de wereld wordt de term zowel in het populaire als in het wetenschappelijke taalgebruik gebezigd, zij het vaak met verschillende betekenissen. De lezer dient daar dus steeds rekening mee te houden. Nog altijd wordt "geopolitiek" bedreven door regeringen en bevolkingsgroepen zowel in de retoriek als in de praktijk, vb.Marokkaanse regering (ten aanzien van voormalige Spaanse Sahara), de Roemeense partij PRM (ten aanzien van het streven naar Groot-Roemenië) en de Vlamingen (ten aanzien van hun streven naar ontkoppeling van Wallonië). Het geopolitieke redeneren is van alle tijden, zoals de Franse "geopoliticoloog" Yves Lacoste stelt. Een televisieprogramma dat inzicht biedt in geopolitiek is Mit offenen Karten op de Frans-Duitse TV-zender Arte.
[bewerk] Internationale betrekkingen
Naast deze meer algemene, 'populaire' definitie kan Geopolitiek dus tevens beschouwd worden als een (familie van) wetenschappelijke benaderingswijze(n) binnen zowel de politieke geografie als de internationale betrekkingen. In Vlaanderen schreef David Criekemans als eerste wetenschappelijke vorser sinds 1945 een proefschrift over de intellectuele geschiedenis van de Geopolitiek (1890-2005), en haar verhouding ten aanzien van de Leer der Internationale Betrekkingen. Dit manuscript werd met succes verdedigd als doctoraal proefschrift in juni 2005 aan de Universiteit Antwerpen (Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen). Het wordt eind 2006 gepubliceerd als "naslag- en referentiewerk over de Geopolitiek" bij de wetenschappelijke uitgeverij Garant/Maklu. In Nederland werken vooral de politiek-geografen Dr. Gertjan Dijkink en Dr. Virginie Mamadouh rond verscheidene aspecten van de Geopolitiek (beiden zijn verbonden aan de Universiteit van Amsterdam). Dr. Dijkink publiceerde o.a. het internationaal alom geprezen boek 'National Identity and Geopolitical Visions' (Routledge, 1996). Momenteel finaliseert hij een nieuw boek, getiteld 'The Territorial Shock'. Aan de Erasmus Universiteit Rotterdam promoveerde Perry Pierik in januari 2006 op een proefschrift over de figuur van de 'geo-politicoloog' Karl Haushofer. Dit werk verscheen recent als boek bij de Uitgeverij Aspekt (waarvan Dr. Pierik hoofdredacteur is). Tot slot werd Dr. Coby van der Linde in 2005 aan de Rijksuniversiteit Groningen benoemd tot hoogleraar 'Geopolitiek en Energiemanagement'. Aan deze instelling is tevens Dr. Arjan van den Assem verbonden, die in 1998 in Leiden promoveerde op een proefschrift over de visie van vier Anglo-Amerikaanse geo-politicologen over de internationale betrekkingen voor en na de 'geopolitieke omwentelingen' van 1989/91; Zbigniew Brzezinski, Henry Kissinger, Edward Luttwak en Colin S. Gray. Men kan dus stellen dat tijdens de afgelopen jaren de academische expertise inzake 'Geopolitiek' in de Lage Landen stelselmatig uitbreiding heeft genomen.
Er bestaat ook een 'International Centre for Geopolitical Studies' (I.C.G.S.) in Genève (Zwitserland), dat alle bestaande academische expertise in Europa en de wereld rond 'Geopolitiek' in de komende jaren wil bundelen. Dit instituut wordt geleid door Prof. dr. Gyula Csurgai, die in Zwitserland één van de eersten was om eind van de jaren '90 het 'taboe' rond Geopolitiek definitief te doorbreken. Deze instelling organiseert een jaarlijkse Summer University Course 'Geopolitical Analysis of International Relations' voor universiteitsstudenten, wetenschappelijke navorsers, bedrijfsleiders, diplomaten, enzovoort. Voor de Lage Landen doceert Dr. David Criekemans er 'Geopolitical Schools of Thought' en 'Geopolitics of Energy'. Gezien de aard van de mondiale vraagstukken die de komende jaren op ons afkomen (mondiale energie- en milieuvraagstukken, minderheden en migratie, natuurlijke grondstoffen, herschikking van invloedszones in de wereld, etc.), kan verwacht worden dat de Geopolitiek als studieveld nog sterk in belang zal toenemen.
[bewerk] Politiek en geologie
De term geopolitiek wordt ook gebruikt om politiek aan te duiden die bedreven wordt met betrekking tot geologische structuren. Een voorbeeld hiervan is de politieke besluitvorming zoals die zich voordoet bij belangrijke energievraagstukken. De beslissing van de Russische regering om eind 2005 de gaskraan naar het buurland Oekraïne dicht te draaien om zo politieke macht uit te oefenen, kan gekenschetst worden als een geopolitieke beslissing. Een organisatie die zich in Nederland bezighoudt met geopolitiek is het Instituut Clingendael, met name het Clingendael International Energy Programme, onder leiding van Coby van der Linde, hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen.
[bewerk] Literatuur
- Geopolitics - Taylor and Francis Group
- Heartland. Eurasian Review of Geopolitics
- African Geopolitics
- Lîmes. Rivista Italiana di Geopolitica
- Hérodote: Revue de Géographie et de Géopolitique
- Orbis. Journal of World Affairs
- International Interactions
