Hendrik III van Frankrijk
| 1551-1589 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Koning van Polen | ||||||
|
||||||
| Koning van Frankrijk | ||||||
|
||||||
|
Hendrik III (Fontainebleau, 19 september 1551 – Saint-Cloud, 2 augustus 1589) was van 1573 tot 1574 koning van Polen en van 1574 tot zijn dood koning van Frankrijk.
Hij was de derde zoon van Hendrik II en Catharina de' Medici, en de laatste Franse koning uit het Huis Valois. Als kind genoot hij de bijzondere affectie van zijn moeder. Hij erfde het koningschap van zijn broer Karel IX, toen die in 1574 op 24-jarige leeftijd kinderloos overleed. Hendrik III was de derde zoon in rij van Hendrik II die koning werd, na zijn kinderloze broers Frans II en Karel IX.
Tevoren droeg hij de titel "hertog van Anjou" en had hij als opperbevelhebber van het leger in 1569 de hugenoten bij Jarnac en Montcontour verslagen. Omdat hij als derde zoon weinig kans maakte ooit koning van Frankrijk te worden, slaagde hij er in zich via diplomatieke manoeuvres in 1573 tot koning van Polen te laten kiezen, maar deze functie beviel hem allerminst. De adel van dit land liet de koning namelijk weinig reële macht over. Toen hij bij het afleggen van de troonseed aarzelde om een passage te bevestigen, waarin de tolerantie van alle godsdiensten werd bevestigd, snauwde een Poolse magnaat hem in het Latijn toe: "Si non íurabis, non regnabis" (Als je niet zweert, zul je niet regeren). Na enkele maanden hield hij het voor gezien en vluchtte hij heimelijk weg uit Kraków, maar maakte eerst een plezierreis door Noord-Italië, waar hij van de dood van zijn broer vernam. Hij keerde naar Frankrijk terug en werd in mei 1575 te Reims gekroond als Hendrik III.
Hij ging door voor niet onbegaafd, had een verzorgde opvoeding genoten, maar leefde behoorlijk decadent en omringde zich met zijn mignons (zo werden die mannen die Henri omringden genoemd, ze werden er van verdacht homofiel te zijn en vrouwenkledij te dragen). Een huwelijk met Elizabeth I van Engeland in 1571 mislukte op het nippertje, toen - zo wordt beweerd - de trotse vorstin haar koninklijke verloofde betrapte in compromitterende omstandigheden met een paar jonge hovelingen. Zijn artistieke aanleg leefde Hendrik III uit in grandioze feestelijkheden, ondanks de telkens opvlammende strijd met de hugenoten. Deze strijd werd zelfs nog heviger, toen de hugenoot Hendrik van Navarra (de toekomstige Hendrik IV) plots de wettige troonopvolger werd na de dood van 's konings jongste broer, Frans van Anjou. Een huwelijk van Hendrik III met Louise van Lotharingen bleef immers kinderloos.
Het werd de koning in brede kring kwalijk genomen dat hij zich te sterk liet beïnvloeden door protestanten, en zich in toenemende mate toegeeflijk opstelde tegenover de hugenoten. Daarom organiseerden zijn tegenstanders zich in de Ligue, een Heilig Verbond van conservatief-Katholieke fanatici, onder leiding van Hendrik de Guise, een jeugdvriend van de koning. De Guise koesterde de ambitie spoedig Hendriks plaats in te nemen, en genoot daarbij een immense populariteit bij de Parijse bevolking, die hij met een lastercampagne tegen de koning opzette. In mei 1588 kwam Parijs in opstand tegen Hendrik III, die zich genoodzaakt zag de Guise met de hoogste militaire bevoegdheden te gelasten.
In de overtuiging dat hij nooit helemaal de meester zou zijn in zijn koninkrijk zolang de Guise in leven was, besloot hij in een wanhoopspoging deze té machtige bondgenoot te laten vermoorden. Dat gebeurde op 23 december 1588 in het koninklijk kasteel van Blois. Parijs was in rep en roer: de koning werd van zijn troon vervallen verklaard. Hendrik III riep de hulp in van Hendrik van Navarra en rukte samen met de hugenoten en de middenpartij der politieken op tegen de revolterende hoofdstad.
Tijdens de nu volgende belegering werd hij door de fanatieke monnik Jacques Clément op 1 augustus neergestoken. De (13e en) laatste koning uit het huis van Valois overleed de volgende dag aan zijn verwondingen, in het koninklijk kasteel van Saint-Cloud, nabij Parijs. Hij werd opgevolgd door Hendrik van Navarra, die de naam Hendrik IV aannam.
