Iers-Gaelisch
Iers-Gaelisch (Gaeilge), meestal gewoon Iers genoemd, is een Keltische taal die gesproken wordt in Ierland.
Het is bekend vanaf de zesde tot achtste eeuw door inscripties in het Ogham-alfabet. Vanaf de zesde eeuw zijn er glossaria, en vanaf 700 een rijke literatuur. Vanaf de zeventiende eeuw werd de taal teruggedrongen door het Engels.
De taal heeft in Ierland een beschermde positie: het is de eerste officiële taal van het land, al hebben slechts weinigen haar als moedertaal.
Momenteel beleeft het Iers een heropleving. De taal wordt op school opnieuw onderwezen in de hele Ierse Republiek. Als natuurlijke taal fungeert het Iers met name in het westen van het eiland. Deze "Gaeltacht regions" worden vooral gevormd door de graafschappen Donegal, Mayo, Galway en Kerry. In heel de republiek wordt ook de bewegwijzering in de twee talen aangeduid. In delen van het schiereiland An Daingean - en bij uitbreiding in de hele Gaeltacht - zelfs uitsluitend in het Iers. Het hiernaast afgebeelde bord werd in Galway aangetroffen (zoals voor een goed verstaander leesbaar is).
TG4 (tie-zjie ka-hir) is een Ierse nationale televisiezender die voornamelijk (vrijwel uitsluitend) in het Iers uitzendt.
Iers werd in juni 2005 tot één van de officiële talen van de Europese Unie aanvaard, met ingang van 1 januari 2007.
Iers-Gaelisch vertoont een vrij groot verwantschap met het Schots-Gaelisch, in die mate dat beide talen onderling verstaanbaar zijn.
Inhoud |
[bewerk] Medeklinkers
Iedere medeklinker kan normaal ('broad') en palataal ('slender') worden uitgesproken. Voorbeelden van slender medeklinkers in het Nederlands zijn sj in sjonge en gn in signaal. In het Iers kan iedere medeklinker slender zijn.
Staan er meerdere medeklinkers achter elkaar, dan zijn ze gezamenlijk broad of slender. Staat er een i of e (maar niet ae) voor of achter een medeklinker of groep medeklinkers, dan worden die medeklinkers slender uitgesproken.
Voorbeeld: het woord baile heeft een broad b en een slender l. De uitspraak is balje, of liever nog als balle, uitgesproken door een Spanjaard.
Het is belangrijk dat u de slender medeklinkers uitspreekt, anders loopt u het risico dat men u niet verstaat. Het uitspreken van een j achter de medeklinker is niet helemaal goed, maar wel voldoende.
De medeklinkers zijn: b, c (uitspraak k), d, f, g, l, m, n, p, r, s, t.
[bewerk] Verandering van de beginletter
Afhankelijk van de grammaticale omstandigheden kan de beginletter van een woord veranderen. Er zijn twee soorten veranderingen, die meestal aspiration (of lenition) en eclipsis worden genooemd.
Aspiration wordt geschreven door een h achter de letter te zetten, of (in het Ierse lettertype) met een punt boven de letter. Voorbeeld: bhaile.
Eclipsis wordt geschreven door de werkelijke klank vóór de oorspronkelijke letter te zetten. Voorbeeld: mbaile.
| Oorspronkelijk | uitspraak | Aspiration | uitspraak | Eclipsis | uitspraak | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| spelling | broad | slender | spelling | broad | slender | spelling | broad | slender |
| b | bh | als Nederlandse w | als v | mb | m | m | ||
| c | k | kj | ch | als Achlaut | als Ichlaut | gc | als g in goal | g |
| d | dh | als j | nd | n | n | |||
| f | fh | wordt niet uitgesproken | bhf | als Nederlandse w | als v | |||
| g | als g in goal | gh | als j | ng | als ng (eigenlijk was de spelling ngg logischer geweest) | |||
| l | vertoont geen aspiration | vertoont geen eclipsis | ||||||
| m | mh | als Nederlandse w | als v | vertoont geen eclipsis | ||||
| n | vertoont geen aspiration | vertoont geen eclipsis | ||||||
| p | p | pj | ph | f | fj | bp | b | bj |
| r | r | z | vertoont geen aspiration | vertoont geen eclipsis | ||||
| s | s | sj | sh ts |
h t |
h tj |
vertoont geen eclipsis | ||
| t | t | tj | th | h | h | dt | d | dj |
Begint een woord met aspiration of eclipsis - met enige ervaring herkent men de lettercombinaties in de blauwe kolommen direct - dan zoekt men in het woordenboek onder de oorspronkelijke letter.
Een naam wordt natuurlijk met een hoofdletter geschreven. In geval van eclipsis verandert de hoofdletter niet, en het resultaat is dat de tweede letter van het woord (bij bhF zelfs de derde letter) een hoofdletter is. Voorbeeld: i gCorcaigh (in Cork).
[bewerk] Interwiki's
 |
Zie de Iers-Gaelische editie van Wikipedia |
- De Nederlandse pagina in de Vicipéid.
- Wikibooks geeft in het Engels een indruk van vocabulaire en grammatica.
[bewerk] Externe koppelingen
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Keltische talen > | ||
| Eiland-Keltische talen: | Vasteland-Keltische talen: | |
| Welsh | Cornisch | Bretons | Iers-Gaelisch | Schots-Gaelisch | Manx-Gaelisch | Shelta | Cumbrisch | Pictisch | Gallisch | Lepontisch | Keltiberisch | Galatisch | |
