Procopius
 Zie Procopius (usurpator) voor de Romeinse usurpator (365-366. |
Procopius van Caesarea (° kort voor 500 - † na 562) was een Byzantijns letterkundige die leefde onder de regering van keizer Justinianus.
Hij geldt als de belangrijkste historicus van de late Oudheid en van het Byzantijnse Rijk in het bijzonder, en is onze belangrijkste bron voor de regeringsperiode van keizer Justinianus.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Procopius werd, hoogst waarschijnlijk in de laatste jaren van de 5e eeuw n. Chr., geboren te Caesarea, in die tijd de vitale hoofdplaats van Palestina. Deze stad, oorspronkelijk door de Feniciërs gesticht, bezat een vermaarde bibliotheek en was daardoor een centrum van wetenschap en onderwijs, met bloeiende scholen voor welsprekendheid en rechtswetenschap. Hier heeft Procopius zich dan ook op vrij jonge leeftijd ontwikkeld tot een begaafd redenaar en advocaat.
Hij begon zijn carrière als hoogleraar in de welsprekendheid te Constantinopel. Reeds in 527 trad hij als privé-secretaris in dienst van de toen nog jonge generaal Belisarius, wiens juridisch adviseur hij ook werd. Tussen 527 en 536 vergezelde hij zijn baas op diens verschillende veldtochten, eerst tegen de Perzen, daarna ook in Noord-Afrika (533) en tegen de Vandalen en de Ostrogoten in Italië (535). Belisarius gelastte hem ook met enkele verantwoordelijke bestuursfuncties, o.m. in verband met het vlootwezen en de voedselvoorziening. In deze periode rijpte bij Procopius de gedachte om een geschiedkundig werk te schrijven over de regering van Justinianus.
Verder zijn de gegevens over Procopius' leven schaars. Omdat Constantinopel in 542 getroffen werd door een pestepidemie die veel slachtofders maakte, en Procopius met grote kennis van zaken deze ziekte en de gevolgen ervan heeft beschreven, neemt men aan dat hij rond die tijd opnieuw in de hoofdstad heeft verbleven. Volgens onzekere bronnen werd hij rond 560 verheven tot de rang van patriciër, en twee jaar later zelfs benoemd tot stadsprefect. Hij overleed vermoedelijk na 562.
[bewerk] Literair werk
Van Procopius zijn drie werken bewaard gebleven.
- Zijn "magnum opus" is de Geschiedenis van de Oorlogen (Υπέρ των πολέμων λόγοι), ook kortweg Oorlogen genoemd, in acht boekdelen. De eerste twee behandelen de strijd van de keizers Justinus en diens opvolger Justinianus tegen de Perzen, tot het jaar 550. De volgende twee gaan over de gebeurtenissen in Noord-Afrika, meerbepaald de strijd tegen de Vandalen, tussen 532 en 546. Boeken V, VI en VII behandelen dan weer de strijd tegen de Ostrogoten in Sicilië en Italië en bestrijken de periode van 536 tot 552. Een achtste boek is er later aan toegevoegd, en verslaat de krijgsverrichtingen tot 554.
Procopius hanteert in dit werk een classicistisch getint Grieks, en probeert op stilistisch gebied een synthese te vormen van de grootste Griekse historici, Thucydides en (vooral) Herodotus, maar ook van latere geschiedschrijvers als Polybius en Arrianus.
Het werk biedt de lezer méér informatie dan de titel laat vermoeden, want behalve de veldtochten van generaal Belisarius bevat het ook uitvoerige uitweidingen over geografie en over de geschiedenis van de vreemde volkeren, afgewisseld met wederwaardigheden iver het leven in de hoofdstad. - Uit het jaar 550 dateert een tweede historisch werk, dat bekend raakte onder de titel Anékdota (d.i. letterlijk Onuitgegeven Zaken). Een andere titel, Geheime geschiedenis, vindt zijn oorsprong in een Latijnse vertaling van een paar eeuwen later, maar Procopius zelf heeft het boek geen titel meegeven.
In zijn inleiding kondigt de schrijver aan dat het een vervolg moet zijn op zijn Oorlogen, maar algauw blijkt het om een smaadschrift te gaan, niet alleen gericht tegen Belisarius (die afgeschilderd wordt als een willoze marionet van zijn heerszuchtige vrouw Antonina), maar ook tegen Justinianus en zijn ontaarde echtgenote Theodora. De bedoeling van de Anekdota is vrij onduidelijk: uit de inleiding blijkt dat het oorspronkelijk niet voor publicatie bestemd was, en het werd pas in de 10e eeuw in Constantinopel uitgegeven. In de rest van Europa werd het pas bekend in de 17e eeuw, nadat het manuscript in 1623 herontdekt werd in de Vaticaanse Bibliotheek en werd uitgegeven (te Lyon, door Alemannus).
Het boek werd in onze taal tweemaal integraal vertaald: door Gerrit Komrij in 1970 en recent door Hein L. van Dolen in 2005 (bij Athenaeum-Polak & Van Gennep, ISBN 9025341969). - Een derde werk, Perì ktismáton (d.i. letterlijk Over Gebouwen) kwam vermoedelijk, in opdracht van Justinianus, tot stand in de jaren vóór 554 en werd voltooid rond 560. Het geeft in een zestal korte boeken een overzicht van de bouwwerken die de keizer in zijn rijk heeft gerealiseerd, uitgezonderd die in Italië. Deze lacune wordt verklaard doordat het boek mogelijk onafgewerkt is gebleven: niet lang na de eerste redactie zou Procopius overleden zijn. Naar moderne maatstaven bevat het iets te veel loftuitingen aan het adres van de machthebbers, maar toch verschaft het een schat aan nuttige informatie voor de studie van de Byzantijnse archeologie.
[bewerk] Beoordeling
In de Oorlogen manifesteert Procopius zich als een zorgzaam en oordeelkundig verteller, die de gave van de rake beschrijviing bezit. Hij beoordeelt de vijanden van het keizerrijk op rechtvaardige wijze, en is ongremd kritisch tegenover Justinianus' beleid. Een interessant aspect van Procopius' historische methode is zijn persoonlijke en beroepsmatige vertrouwdheid met de personen, de plaatsen en de feiten die hij beschrijft.
Bevreemdend is echter de evolutie van zijn standpunt binnen zijn oeuvre. De in de Oorlogen zo bewonderde en bejubelde Justinianus en Belisarius zijn in de Anekdota van hun voetstuk gevallen. Deze evolutie is zo opvallend, dat men eeuwenlang heeft gedacht met werk van verschillende schrijvers te maken te hebben. Niettemin twijfelt momenteel niemand meer aan de authenticiteit van beide werken. Men stelt geen echte tegenstrijdigheden vast in de beschreven feiten in beide werken, die allebei duidelijk dezelfde trekjes (o.m. stopwoorden) en stilistische kenmerken vertonen. Procopius verwijst in zijn Anekdota herhaaldelijk naar zijn Oorlogen, en benadrukt dat zijn beide geschriften als aanvullingen op elkaar dienen gelezen te worden.
Blijft de vraag wat Procopius bezielde toen hij zijn Anekdota schreef. Was hij tegen het einde van zijn leven zo verbitterd en teleurgesteld geraakt over het beleid van Justinianus en Belisarius, dat hij ten behoeve van de geïnteresseerden correcties op zijn eerdere werk wilde aanbrengen? Was het zijn bedoeling het boek te laten verschijnen na de dood van Justinianus en Theodora? Naar eigen woorden was het hem onmogelijk om "alles tijdens het leven van de aanstichters naar waarheid op papier te zetten", uit vrees voor bloedige sancties. "Bovendien", zo vervolgt hij, was ik genoodzaakt van vele voorvallen die ik in mijn vorige boeken heb vermeld, de werkelijke oorzaken dood te zwijgen.... Procopius had er wellicht niet op gerekend dat Justinianus († 565) hem zou overleven, en dat is wellicht de reden waarom de Anekdota nooit officieel zijn verschenen...
[bewerk] Bronnen
- Procopius. Verzwegen verhalen. Een schandaalkroniek uit Byzantium, vertaald en ingeleid door Hein L. van Dolen, Amsterdam 2005
| Zie ook |
|---|
| Griekenland | Griekse oudheid | Geschiedenis van Griekenland | Griekse literatuur |
