Vrije markt
Een vrije markt is een geïdealiseerde markt, waar alle economische besluiten en acties door individuen betreffende overdracht van geld, goederen, en de diensten vrijwillig zijn, en daarom verstoken zijn van dwang en diefstal (sommige definities van "dwang" zijn inclusief "diefstal"). Informeel is een vrije-markteconomie een economie waar de markt vrij is, zoals in een economie waarbij door een overheid toezicht op wordt gehouden op basis van laissez faire, eerder dan of een gemengd of gesloten economisch beleid. In de economie betekent de term "markt", of het "marktmechanisme", de toewijzing van productie door vraag en aanbod.
Een vrije-markteconomie is een zogenaamde bottom-up economie. De consument onderaan een denkbeeldige pyramide bepaalt grotendeels de economie door producten of diensten wel of niet af te nemen bij een verkoper. Deze verkoper neemt, afhankelijk van de vraag, op zijn beurt weer af van een groothandel. Deze groothandel neemt weer af van een producent. Daarom wordt het ook wel een vraaggerichte economie genoemd, aangezien de consument effectief bepaalt wat er geproduceerd moet worden. De tegenhanger van een vrije-markteconomie is een planeconomie.
Een volledig vrije markt (volledige markt) wordt bepleit door aanhangers van het libertarisme.
Inhoud |
[bewerk] Theorie
Als een overheid aanwezig is, is zijn gebruik van macht in de markt ideaal gezien beperkt tot het beschermen van de marktdeelnemers tegen dwang, met inbegrip van bescherming van eigendomsrechten en handhaving van contracten. De essentie van een vrije markt laat zich uitleggen als spel waarin de spelers volgens een gemeenschappelijke reeks regels concurreren die dwang (met inbegrip van diefstal) verhinderen; de handhaving van deze regels kan door een neutrale scheidsrechter (overheid) worden uitgevoerd. De spelers in dit spel kunnen zeer verschillende vaardigheden, kennis, en rijkdom hebben, die met sociale normen van billijkheid neigen strijdig te zijn. Als zodanig hoeft een vrije markt niet overeen te stemmen met wat sommigen als een eerlijke markt zouden beschouwen. Deze conceptie van een markt als zuiver economisch systeem dat op vrijheid van dwang onder marktdeelnemers evenals van overheid wordt gebaseerd is in fundamenteel contrast aan een geleide economie.
De wet van vraag en aanbod overheerst in de geïdealiseerde vrije markt, die prijzen beïnvloedt naar een evenwicht dat de vraag naar de producten tegen de levering in evenwicht brengt. Door middel van deze evenwichtsprijzen verdeelt de markt de producten aan de kopers volgens het gebruik van elke koper (of nut) voor elk product en binnen de relatieve grenzen van de koopkracht van elke koper. De noodzakelijke componenten voor het functioneren van een geïdealiseerde vrije markt omvatten het volledige ontbreken van kunstmatige prijsdruk van belastingen, subsidies, tarieven, of overheidsregelgeving (buiten bescherming tegen dwang en diefstal), en geen overheid-verleende monopolies (die gewoonlijk worden bestempeld als dwangmonopolie door vrije marktverdedigers).
De distributie van koopkracht in een economie hangt voor een groot deel af van de arbeid en de financiële markten, maar ook van andere factoren zoals familieverhoudingen, overerving, giften etc. Vele theorieën met betrekking tot de verrichting van een vrije markt leggen de nadruk hoofdzakelijk op de markten voor verbruiksgoederen. Hun beschrijving van de arbeidsmarkt of de financiële markten neigen ingewikkelder en controversieel te zijn.
[bewerk] Praktijk
Hoewel vrije markt een geïdealiseerde abstractie is, is het nuttig in het begrip van echte markten te hebben, hetzij die kunstmatig door overheden of niet-gouvernementele agentschappen worden gecreëerd en worden geregeld, of de natuurlijke sociale fenomenen zoals de zwarte markt en de ondergrondse economie, die opmerkelijk robuust kunnen zijn in het voortduren ondanks pogingen om deze markten te onderdrukken. De belastingen en overheidsregelgeving veranderen het evenwicht in de overheid-gesanctioneerde economie, zodat deze economieën slechts relatief vrij of onvrij zijn. Monopolistische praktijken, kartels en asymmetrisch verdeelde kennis worden vaak aangehaald als potentiële problemen die in een vrije-markteconomie kunnen bestaan. Het bias van de kennis kan leiden tot wat velen als kwaden van zulke economieën zien, zoals insider handel, prijsafspraken, ongunstige selectie, het morele gevaar van uithollen. Sommigen geloven dat het begrip van een vrije markt inherent onbereikbaar is omdat zij stellen dat de overheden eigendomsrechten creëren en fundamenteel betrokken zijn bij markten door de handhaving van dergelijke rechten. Anderen stellen dat het concept eigendom uit natuurlijke wetten voortkomt en daarom is het onjuist om overheden als het creëren van markten te zien.
[bewerk] Bepleiten
Het bepleiten van vrije markten is een steunpilaar van ideologieën zoals minarchisme, libertarisme, en het 19e-eeuwse liberalisme, evenals het Westers begrip van kapitalisme. Het is anathema aan communisme en sommige varianten van socialisme, hoewel modern liberalisme en andere varianten van socialisme tot doel hebben slechts te verlichten om wat zij als problemen van een ongebreidelde vrije markt zien. De meesten die zeggen de vrije markt "goed te keuren" spreken relativerend over het begrip -- betekenend dat zij wensen dat de dwang tot het minimum wordt beperkt dat noodzakelijk is om economische vrijheid te maximaliseren en marktefficiency te maximaliseren door handelsbelemmeringen te verminderen (noodzakelijke dwang zou bijvoorbeeld belastingheffing zijn). Nochtans zijn er mensen, zoals anarcho-kapitalisten, die zelfs niet interventie voor belastingheffing toestaan. In plaats daarvan verkiezen ze beschermers van economische vrijheid in de vorm van privé-contractanten.
Terwijl sommigen vrije markten een intrinsieke morele eerbied voor vrijheid bepleiten, baseren anderen hun steun op de overtuiging dat de gedecentraliseerde planning door een massa individuen die vrije economische besluiten nemen betere resultaten veroorzaakt wat betreft efficiëntie.
De moderne tendensen die het internationale vrije-marktsystemen bevorderen worden vaak beschreven als neoliberalisme.
Ondertussen is, volgens sommigen, duidelijk geworden dat een zgn "vrije" markt zoals wij die nu kennen, vaak alleen vrijheid biedt aan de werkgever maar juist vrijheid berooft van de werknemers. Zeker in onze mondialiserende maatschappij rijst de vraag wat een mondialisring van de kapitalistische economie zonder mondialisering van governance kan teweeg brengen. (het is alsof je een spier mondialiseert maar het gewricht niet). Anderen daarentegen zijn van oordeel dat de hier bedoelde vorm van vrijheidsbeperking niet alleen in twee richtingen werkt, maar, bij afwezigheid van dwang, bedreiging of bedrog, geen vrijheidsbeperking is. Een werknemer te duur betalen omdat er een tekort is op de arbeidsmarkt of een job aanvaarden tegen een te laag loon omdat alle andere manieren om in het eigen levensonderhoud te voorzien nog minder opleveren, zijn geen van beide als vrijheidsberovend te kwalificeren. Een overheidsinterventie, hetzij door marktregulering, hetzij door subsidiëring (in alle mogelijke vormen) zijn daarentegen ingrepen op de vrijheid die met geweld of geweldsdreiging worden afgedwongen.
[bewerk] Zie ook
- Adam Smith
- Libertarisme
- Oostenrijkse School
- Kapitalisme
- Friedrich Hayek
- Milton Friedman
- Minarchisme
- Negatieve vrijheid
- Nachtwakersstaat
- Zelf-organisatie
- Ondergrondse economie
[bewerk] Contrast
- Protectionisme
- Communisme
- Libertariaans socialisme
- Gemengde economie
- Deelnemende economie
- Planeconomie
- Socialisme
- Statisme
