Antanas Baranauskas
Z Wikipedii
Antanas Baranauskas, pol. Antoni Baranowski (ur. 17 stycznia 1835 w Oniksztach - zm. 26 listopada 1902) - biskup katolicki i litewski poeta.
Urodził się w litewskiej rodzinie chłopskiej. Po ukończeniu szkoły parafialnej oraz szkoły kancelistów (1851-1853) pracował jako pisarz gminny w kilku miejscowościach. W tym czasie zetknął się z pisarką Karoliną Proniewską (Praniauskaite), dzięki której zafascynował się polską literaturą, zwłaszcza twórczością Adama Mickiewicza. Podobno znał na pamięć całego Pana Tadeusza i Konrada Wallenroda Dzięki staraniom rodziny Proniewskich, Baranauskas w 1856 r. dostał się do seminarium duchownego diecezji żmudzkiej w Worniach (Varniai). Podczas nauki w seminarium objawił się jego talent poetycki. Spośród wierszy pisanych po polsku i po litewsku poczesne miejsce zajmuje zwłaszcza poemat pt. "Anykščiu šilelis" (Borek oniksztyński), uważany za jeden z najwybitniejszych litewskich utworów poetyckich w historii. Z powstaniem poematu wiąże się następująca anegdota: w 1857 r. podczas zajęć w seminarium jeden z profesorów zachwycając się pięknem języka "Pana Tadeusza", wyraził opinię, iż w języku litewskim nie sposób stworzyć równie pięknej poezji. Urażony do żywego Baranauskas przebywając na wakacjach u rodziców napisał oryginalny w treści utwór jawnie nawiązujący do twórczości Mickiewicza. Poemat "Anykščiu šilelis" został opublikowany w 1860 r. wzbudzając żywe zainteresowanie czytelników. W ciągu kolejnych lat był wielokrotnie drukowany i przekładany na różne języki.
Młody ksiądz-poeta zwrócił uwagę biskupa żmudzkiego Motiejusa Valančiusa (Macieja Wołonczewskiego), który wysłał go na dalsze studia w Akademii Duchownej w Petersburgu. Tu powstawały kolejne utwory z cyklu Kelione Peterburkam (Podróż do Petersburga) oraz liczne pieśni religijne. Baranauskas ukończył Akademię w 1862 r., następnie studiował też w Monachium i Rzymie. W 1866 r. został profesorem seminarium w Worniach. W roku 1884 mianowano go biskupem sufraganem diecezji żmudzkiej. Stopniowo odchodził od twórczości poetyckiej na rzecz zgłębiania tajników językoznawstwa, matematyki i etnografii Litwy. Tłumaczył na język litewski liczne dzieła naukowe z tych dziedzin, współpracował m. in. z Janem Baudouin de Courtenayem i Janem Karłowiczem.
W 1883 r. wiersz Baranauskasa "Dainu dainelę" otwierał jako motto pierwszy numer czasopisma "Auszra". Jednakże późniejszy biskup sejneński dosyć krytycznie oceniał nawoływania redaktorów tej gazety oraz innych działaczy litewskiego odrodzenia narodowego do wypierania polskości z Litwy. Niechętnie przyjmował także objawiające się tendencje do gloryfikowania czasów przedchrześcijańskich. Uznawał trwały charakter kulturalnych i politycznych związków polsko-litewskich, manifestował przywiązanie do tradycji. Stał się jedną z postaci litewskich polonofilów, którzy nawiązywali do dzieła pięciowiekowej unii polsko-litewskiej. Był zdania, iż litewskość w wymiarze języka i świadomości nie koliduje z poczuciem przynależności do szerzej rozumianej wspólnoty z Polakami. Przeciwstawiał się postawom nacjonalistycznym zarówno ze strony Polaków, jak i Litwinów. Swą postawę wyraził trawestując dawne powiedzenie księdza Stanisława Orzechowskiego: "Sum gente Lithuanus, natione polonus", za co był ostro krytykowany przez litewskich działaczy narodowych. Coraz chętniej używał też polskiego brzmienia imienia i nazwiska - Antoni Baranowski.
Jednak kiedy w 1897 r. Antanas Baranauskas został biskupem sejneńskim, podczas ingresu przemówił do wiernych po polsku i po litewsku. Zrobiło to ogromne wrażenie, ponieważ, mimo iż diecezja była mieszana językowo, od wielu lat zarządzeniem władz kościelnych nie używano tu języka litewskiego do kazań i pieśni. Nowy biskup zalecał posługiwanie się obydwoma językami, w zależności od potrzeb i woli parafian. Osobiście tworzył cykl pieśni religijnych w języku litewskim, rozpoczął tłumaczenie na ten język także Pisma Świętego, uznając iż rodacy powinni poznawać zasady wiary we własnej mowie. Starał się łagodzić pojawiające się w diecezji napięcia między Polakami a Litwinami. Nie zaniedbywał studiów matematycznych i lingwistycznych. Stworzył pierwsze terminy matematyczne i gramatyczne w języku litewskim. Zmarł nagle 26 listopada 1902 r. Został pochowany w sejneńskiej katedrze. W pogrzebie wzięli udział Polacy i rosyjscy urzędnicy, Litwini nie przyszli.
