Wikipedia

Z Wikipedii

Wikipedia

Nazwa strony	Wikipedia
Komercyjna?	Nie
Typ strony	Internetowa encyklopedia
Konieczność rejestracji	Opcjonalnie
Właściciel	Wikimedia Foundation
Autor	wielu autorów

Wikipedia to wielojęzyczny projekt internetowej encyklopedii open content. Działa w oparciu o oprogramowanie wiki, dzięki czemu pozwala na edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę. Słowo Wikipedia to połączenie wyrazów wiki i encyklopedia.

Wikipedia powstała 15 stycznia 2001 roku jako projekt pomocniczy pisanej przez ekspertów i aktualnie już nieistniejącej Nupedii. Obecnie zarządzana jest przez organizację non-profit Fundację Wikimedia. Wikipedia ma ponad 4 600 000 artykułów we wszystkich edycjach językowych, włączając w to ponad 1,3 mln artykułów w wersji angielskiej oraz około 300 tys. haseł w wersji polskiej. Istnieje ponad 200 edycji językowych Wikipedii, z czego czternaście z nich ma ponad 50 tys. haseł. Niemiecka Wikipedia została również wydana na płycie DVD-ROM. Istnieją również propozycje wydania angielskiej edycji Wikipedii na płycie DVD lub w edycji papierowej oraz polskiej w edycji płytowej. Od początku istnienia Wikipedia zdobywa coraz większą popularność^[1] i uruchomiła różne siostrzane projekty. Powołując się na Alexę, Wikipedia jest jedną z 20 najczęściej odwiedzanych stron internetowych, a wiele stron uruchomiło jej mirrory lub forki.

Współzałożyciel Wikipedii, Jimmy Wales, nazwał ją "próbą stworzenia i rozpowszechnienia wielojęzycznej wolnej encyklopedii o najwyższym możliwym poziomie dla każdej osoby na Ziemi w jej własnym języku^[2]". Jednakże kontrowersyjną sprawą jest wiarygodność i dokładność Wikipedii ze względu na podatność na wandalizowanie treści, nierówną jakość i niejednolitość artykułów, faworyzowanie i preferowanie konsensusu lub popularności nad pismami oficjalnymi. Z drugiej strony możliwość dowolnej dystrybucji jej treści, ciągłe poprawki, duży zasięg i liczba edycji językowych spowodowały, że Wikipedia jest jednym z najczęściej cytowanych źródeł w Internecie.

Charakterystyka Wikipedii

Logo Wikipedii

Motto Wikipedii to "wolna encyklopedia, którą każdy może edytować". Zostało to umożliwione dzięki oprogramowaniu typu "wiki", wywodzącego się z koncepcji WikiWikiWeb. Wiki wiki w języku hawajskim oznacza "szybko". Jimmy Wales chciałby, aby Wikipedia ostatecznie osiągnęła poziom jakości "Britanniki lub lepszy" i aby została wydana jej papierowa edycja.

Pomimo tego, że istnieją (bądź istniały) inne projekty internetowych encyklopedii, żaden z nich nie osiągnął wielkości i popularności Wikipedii. Wiele encyklopedii internetowych, na przykład Stanford Encyclopedia of Philosophy, (nieistniejącej teraz) Nupedia czy h2g2 i Everything2, różnią się od Wikipedii tym, że ich mechanizm wymusza pisanie artykułów przez jedną osobę, które są później recenzowane przez rady redakcyjne. W projektach, takich jak Wikipedia, Susning.nu, Enciclopedia Libre, WikiZnanie artykuły mogą być pisane przez wielu autorów, a wynik ich pracy jest widoczny od razu, bez czekania na formalny proces recenzji artykułów. Wikipedia stała się największą encyklopedyczną wiki zarówno według liczby artykułów jaki i zawartych w nich wyrazów. W przeciwieństwie do większości encyklopedii jej treść udostępniana jest na licencji GNU Free Documentation License (GFDL).

Wikipedia ma odpowiednie wytyczne dotyczące treści i tytułów artykułów oraz ich przydatności, popularności i tym podobnych kwestii. Zalecenia te często są cytowane w dyskusjach o tym, czy dany fragment powinien zostać dodany, zmieniony, usunięty czy przeniesiony do któregoś z projektów siostrzanych. Jedną z głównych zasad Wikipedii jest "neutralny punkt widzenia", który obowiązuje wszystkie artykuły. Dzięki "neutralnemu punktowi widzenia", artykuły muszą opisywać nie tylko jedną stronę zagadnienia, lecz także podać inne informacje tak, aby artykuł obrazował pełny, aktualny stan wiedzy i dysputy na opisywany temat.

Wolna treść

GNU FDL, licencja, na której udostępniana jest treść artykułów, jest jedną z wielu licencji praw autorskich typu copyleft, które pozwalają na dowolną redystrybucję, tworzenie prac pochodnych i komercyjne wykorzystanie zawartości. Gdy użytkownik wprowadza własną treść do projektu, prawo autorskie do tego tekstu dalej ma on, lecz jednocześnie zgadza się bezwarunkowo i na zawsze na udostępnienie własnej pracy na licencji GFDL. Dzięki temu Wikipedia może zawierać teksty i ich modyfikacje z innych źródeł, które używają tej samej licencji.

Pomimo tego, że cały tekst Wikipedii jest dostępny na wolnej licencji, pewien procent grafik i dźwięków w niektórych Wikipediach nie jest udostępniany w oparciu o wolne licencje. Przykładami są loga korporacji, próbki piosenek czy chronione prawem autorskim zdjęcia nowych wiadomości. Wszystkie "niewolne" materiały używane są zgodnie z amerykańskim prawem fair use.^[3] Jednakże Wikipedia polska, niemiecka, portugalska oraz duńska zabraniają korzystania z materiałów, które nie są objęte wolnymi licencjami. W polskiej Wikipedii trwała debata czy nie pozwolić na umieszczanie grafik zgodnie z polskim prawem dozwolonego użytku, lecz po konsultacji z prawnikami okazało się to niemożliwe.

Zawartość Wikipedii była cytowana oraz kopiowana przez setki stron dzięki kopiom baz danych oraz używana na wykładach, w książkach i konferencjach. Treść Wikipedii wykorzystana była w sądzie amerykańskim^[4] oraz na stronie internetowej parlamentu Kanady (na stronie o ustawie Civil Marriage Act w liście "więcej informacji" znajduje się link do artykułu w angielskiej Wikipedii, same-sex marriage)^[5]. Niektórzy użytkownicy Wikipedii, Wikipedyści, tworzą ogólną listę takich użyć^[6].

Edycje językowe

Przykład wielkości Wikipedii: Wikipedia w języku hebrajskim.^[7]

W kwietniu 2006 r. Wikipedia posiadała 132 "aktywne" edycje językowe, czyli posiadające ponad 100 artykułów.^[8] Liczba wszystkich edycji Wikipedii to 229, a liczba wszystkich artykułów to 4 miliony.^[9]

Każda edycja językowa działa niezależnie od pozostałych. Żadna z edycji nie może być ograniczana hasłami z innej wersji językowej, a także żaden z artykułów o tym samym temacie nie musi, choć może być tłumaczony z innych. Wszystkie edycje językowe muszą podporządkowywać się głównym zasadom, takim jak "neutralny punkt widzenia". Mniej fundamentalne zasady przyjęte w różnych wersjach językowych Wikipedii mogą się różnić dość znacząco między sobą, lecz nie mogą one odbiegać od głównych założeń projektu. Łączność między artykułami i grafikami z różnych wersji językowych Wikipedii jest utrzymywana dzięki mechanizmowi specjalnych linków "InterWiki", które umożliwiają szybkie przemieszczanie się z jednej wersji do drugiej. Oprócz tego istnieją też specjalne strony z listami artykułów, które warto by przetłumaczyć. Grafiki na wolnych licencjach mogą być udostępniane poprzez wspólne dla wszystkich projektów Fundacji Wikimedia repozytorium mediów o nazwie Wikimedia Commons. Artykuły tłumaczone to jedynie niewielka odsetek artykułów w większości edycji Wikipedii^[10].

Liczba artykułów w Wikipediach cechuje wykładniczy wzrost kilku głównych edycji językowych.

Poniżej znajduje się lista największych edycji językowych^[11] posortowana według liczby artykułów w dniu 12 listopada 2006 roku. Liczba artykułów z różnych powodów nie jest jednak prawidłowym wykładnikiem do porównywania edycji. W niektórych wersjach Wikipedii może być tak, że połowa artykułów to krótkie artykuły stworzone przez boty internetowe^[9]. Dodatkowo, wiele edycji mających dużą liczbę artykułów, ma stosunkowo mniejszą liczbę użytkowników: pomimo, że Wikipedie polska, holenderska, portugalska, szwedzka i włoska mają więcej artykułów niż hiszpańska Wikipedia, mają one mniejszą liczbę stałych edytorów.

Edytowanie

Edytorzy sprawdzają zmiany w artykułach poprzez porównywanie dwóch wersji danego artykułu. Różnice między tymi wersjami pokazywane są kolorem czerwonym.

Praktycznie wszyscy odwiedzający mogą edytować zawartość Wikipedii oraz tworzyć nowe artykuły, a ich zmiany są widoczne natychmiast po naciśnięciu przycisku Zapisz. Wikipedia zbudowana została na przekonaniu, że współpraca pomiędzy użytkownikami będzie prowadziła do stałej poprawy zawartości merytorycznej haseł, w sposób w jaki udało się to osiągnąć w wielu projektach oprogramowania open-source. Niektórzy edytorzy Wikipedii opisali proces edycji artykułów jako "ewolucyjny proces darwinizmu społecznego"^[12].

Wiele osób korzysta z możliwości edycji Wikipedii do wykonywania nonsensownych edycji, lecz takie edycje są szybko znajdowane i cofane przez Wikipedystów. Model współpracy w czasie rzeczywistym pozwala edytorom na szybkie uzupełnianie istniejących tematów. Czasem jednak "współpraca" prowadzi do tak zwanych "wojen edycyjnych", czyli stanu, w którym edytorzy zmieniają artykuły według własnych informacji cofając wzajemne zmiany.^[13]

Strona "ostatnich zmian" pokazuje listę najnowszych edycji w polskiej Wikipedii. Ta strona jest często oglądana przez użytkowników cofających próby wandalizmu. Dostępny jest również kanał IRC, na którym można oglądać zmiany w artykułach "na żywo": #pl.wikipedia @ irc.wikimedia.org.

Artykuły zawsze mogą być edytowane, chyba, że artykuł jest zablokowany ze względu na częste wandalizmy lub wojny edycyjne. Wikipedia nie deklaruje, że którykolwiek artykuł jest "kompletny" lub "skończony", choć planowane jest stworzenie systemu tzw. wersji stabilnych.^[14] Autorzy artykułów nie muszą mieć żadnych formalnych kwalifikacji w danej dziedzinie, aby edytować artykuły oraz są oni powiadamiani, że ich wkład może być "dowolnie edytowany i rozpowszechniany" przez każdego. Artykuły nie są kontrolowane przez określonego użytkownika lub grupę użytkowników. Decyzje dotyczące zasad panujących na Wikipedii najczęściej podejmowane są w wynikach głosowania i dyskusji.

Stali edytorzy często tworzą własne "listy obserwowanych" artykułów o interesujących ich tematach po to, by sprawdzać zmiany w tych artykułach, wliczając w to ich uzupełnienia, dyskusje czy wandalizmy. Większość poprzednich wersji artykułów w Wikipedii również jest możliwa do odczytania, ponieważ zapisana jest w "historii edycji". Umożliwia to obejrzenie każdej wersji artykułu oraz ich porównywanie (widoczne na zdjęciu ekranu powyżej). Jedyne wyjątki to artykuły, które zostały usunięte. Te edycje widoczne są jedynie dla administratorów Wikipedii.

Historia

Wikipedia "powstała" z Nupedii.

Wikipedia powstała jako projekt uzupełniający dla Nupedii, darmowej encyklopedii internetowej, w której artykuły mogłby być pisane przez każdego, ale miały być dokładnie sprawdzane i recenzowane przez grupę wybranych ekspertów, na drodze procesu podobnego do encyklopedii papierowych. Nupedia została założona 9 marca 2000 przez firmę Bomis, Inc, która prowadziła portal internetowy. Głównymi osobami w firmie byli Jimmy Wales, CEO Bomisa i Larry Sanger, redaktor naczelny Nupedii, a następnie Wikipedii. Nupedia była opisywana przez Sangera jako różniąca się od reszty encyklopedii tym, że udostępniana jest na wolnej dokumentacji, nie ma ograniczeń co do wielkości artykułów oraz nie jest stronnicza.^[15] Nupedia miała siedmiostopniowy proces recenzji przez wykwalifikowanych ekspertów danej dziedziny, lecz później okazało się, że jest to zbyt wolny proces potwierdzania wiarygodności artykułów. Nupedia, początkowo finansowana przez Bomis, miała się zwrócić poprzez sprzedaż miejsca na reklamy^[15]. Początkowo Nupedia funkcjonowała w oparciu o własną licencję o nazwie Nupedia Open Content License, później przeszła na licencję GNU FDL na życzenie Richarda Stallmana.

10 stycznia 2001 Larry Sanger zaproponował na liście mailingowej Nupedii zbudowanie wiki obok Nupedia. Pod tematem "Zróbmy sobie wiki", napisał:

Cytat:

Nie, nie jest to propozycja nieprzemyślana. Jest to idea dodania małej funkcji do Nupedii. Jimmy Wales myśli, że wiele osób może wprowadzić wiele interesujących informacji, ale ja tak nie uważam. (…) Co do użycia przez Nupedię wiki: jest to OSTATECZNY "otwarty" i prosty format tworzenia zawartości. Okazyjnie odeszliśmy od pierwotnych założeń na rzecz prostszych rozwiązań, które mogą stać się zarówno zamiennikiem, jak i uzupełnieniem Nupedii. Jak dla mnie moduł wiki może zostać zaimplementowany natychmiast, gdyż wymaga bardzo małego utrzymania i ogólnie jest niegroźny. Jest to również potencjalne wielkie źródło informacji.^[16]

Wikipedia formalnie została założona 15 stycznia 2001 jako jedna anglojęzyczna edycja pod adresem http://www.wikipedia.com, a jej start został ogłoszony przez Sangera na liście mailingowej Nupedii.^[17] Od 10 stycznia był to dodatek do Nupedii, w którym wszyscy mogli pisać artykuły, a wybrane po recenzji artykuły trafiały do Nupedii. Wikipedia została odłączona od Nupedii po tym, jak uczestnicy projektu Nupedii odrzucili taki model tworzenia artykułów.^[18] Wikipedia rozpoczęła działalność jako osobny projekt bez kontroli ze strony Nupedii. Jej zasada "neutralnego punktu widzenia" została skodyfikowana w pierwszych miesiącach istnienia i była podobna do nupediowskiej zasady "niestronniczości". Do Wikipedii przenieśli się początkowi edytorzy Nupedii. Do końca pierwszego roku istnienia Wikipedia urosła do około 20 000 artykułów w 18 edycjach językowych. Pod koniec roku 2002 roku miała już 26 edycji językowych, 46 pod koniec 2003 i 161 pod koniec 2004.^[19]. Nupedia i Wikipedia istniały równocześnie do 2003 roku, gdy wyłączono na zawsze serwery Nupedii, a jej tekst został przeniesiony do Wikipedii.

Polska Wikipedia została założona 26 września 2001 roku przez lekarza internistę Krzysztofa Jasiutowicza oraz fizyka Pawła Jochyma.^[20] Początkowo, jako samodzielny projekt PWES, umieszczona była pod adresem wiki.rozeta.com.pl. 12 stycznia 2002, zgodnie z sugestią twórców wersji angielskiej, została przyłączona do projektu międzynarodowego i przeniosła się na http://pl.wikipedia.com. Od 22 listopada 2002 na http://pl.wikipedia.org. 23 listopada 2002 nastąpiło przeniesienie polskiej Wikipedii na serwer z nową wersją oprogramowania (z perla na PHP).

Angielska edycja Wikipedii 30 marca 2001, dwa i pół miesiąca po jej założeniu.

Wales i Sanger przypisują pomysł użycia wiki Wardowi Cunninghamowi i jego WikiWikiWeb lub Portland Pattern Repository. Wales wspomniał, że usłyszał o tym pomyśle od Jeremy'ego Rosenfelda, pracownika Bomis, który pokazał mu tą samą wiki^[21], ale było to po tym, jak Sanger usłyszał o jej istnieniu od Bena Kovitza, znającego wiki,^[18] który zaproponował Walesowi stworzenie wiki dla Nupedii. Na podobnym pomyśle wolnego dostępu, nie opartym jednak na wiki, istniał projekt GNUpedia. Projekt jednak przestał być aktywny, a jego autor, Richard Stallman, użyczył swojego wsparcia dla Wikipedii.^[22]

Obawiający się reklamowania i braku kontroli w anglocentrycznej Wikipedii, uczestnicy projektu hiszpańskiej Wikipedii stworzyli fork Wikipedii, Enciclopedia Libre, w lutym 2002. Później w tym samym roku Wales ogłosił, że Wikipedia nie będzie wyświetlała reklam, a projekt został przeniesiony pod adres wikipedia.org. Później powstało wiele wiki, które zostały zapoczątkowane przez przeniesienie wszystkich lub części zawartości Wikipedii, z powodów niezgodności ich poglądów z zasadami Wikipedii. Takimi serwisami są, lub były, m.in. Wikinfo, które porzuciło zasadę "neutralnego punktu widzenia" na rzecz "sympatyzującego punktu widzenia".

20 czerwca 2003 roku założyciele Wikipedii i Nupedii postanowili powołać do życia Fundację Wikimedia.^[23] Wikipedia i jej siostrzane projekty funkcjonują pod szyldem tej organizacji non-profit. Pierwszy, siostrzany projekt Wikipedii, "In Memoriam: September 11 Wiki", został stworzony w październiku 2002, aby uszczegółowić hasła na temat zamachu na World Trade Center;^[24]

Wikisłownik, projekt słownika, uruchomiony został w grudniu 2002 roku. Wikicytaty, kolekcja cytatów, tydzień po uruchomieniu Fundacji Wikimedia. Wikibooks, kolekcja darmowych książek, podręczników, itp., wystartował miesiąc później. W międzyczasie Fundacja Wikimedia uruchomiła również inne projekty wymienione na dole strony.

Wikipedia zwykle określa swój status na podstawie liczby artykułów. W pierwszych dwóch latach istnienia Wikipedia rosła w tempie kilkuset artykułów na dobę. W 2004 ilość tworzonych artykułów dziennie po raz pierwszy przekroczyła 1 000, a w szczycie ich liczba dochodziła do 3 000 licząc wszystkie edycje językowe. 22 stycznia 2003 angielska Wikipedia przekroczyła 100 000 artykułów.^[25] 20 września 2004 Wikipedia uzyskała swój milionowy artykuł licząc wszystkie edycje istniejące w tamtym czasie^[26], a angielska edycja uzyskała 500 000 artykuł 18 marca 2005^[27]. Około rok później angielska Wikipedia miała już milion artykułów. Milionowy artykuł stworzony został 1 marca 2006^[28]. Milionowe konto użytkownika zostało założone dwa dni wcześniej^[29].

17 września 2004 Fundacja Wikimedia złożyła wniosek do amerykańskiego urzędu patentowego, aby zarejestrować słowo Wikipedia oraz jej logo jako znaki towarowe. Znak został zarejestrowany w USA 10 stycznia 2005. Ochrona znaku towarowego przyznana została 16 grudnia 2004 w Japonii oraz 20 stycznia 2005 w części krajów Unii Europejskiej. Dozwolony zakres użycia znaku, to: "rozprowadzanie informacji w zakresie wiedzy encyklopedycznej poprzez Internet".

Prawo do udzielania licencji na użycie znaku towarowego Wikipedii na różnych towarach, na przykład książkach lub płytach DVD, posiada formalnie tylko Fundacja Wikimedia.^[30], lecz Wikimedia Deutchland posiada ograniczone prawo dysponowania tymi znakami na terenie Niemiec i planowane jest przekazanie takich praw także innym, lokalnym oddziałom Wikimedia. Niemiecka Wikipedia zostanie wydrukowana w całości przez Directmedia w 100 tomach każdy po 800 stron. Druk rozpocznie się w październiku 2006, a wydawanie zostanie zakończone w 2010.

Oprogramowanie i sprzęt

Wikipedia wysyła ponad 2000 odpowiedzi na żądania wyświetlenia stron na sekundę. Ponad 100 serwerów zostało zainstalowanych, aby obsłużyć taki ruch.

Wikipedia działa w oparciu o wolne oprogramowanie MediaWiki, które technicznie jest aplikacją PHP współpracującą z MySQL. Ruch i zapisywanie zmian Wikipedii jest obsługiwane przez kilkaset serwerów, zlokalizowanych na Florydzie i w czterech innych miejscach na świecie. Aktualna wersja MediaWiki jest nazywana jej "Fazą III". Początkowo Wikipedia działała w oparciu o aplikację CGI UseModWiki, autorstwa Clifforda Adamsa. Ta wersja oprogramowania nazywana jest obecnie "Fazą I". Wersja ta wymagała użycia systemu CamelCase dla linków, później możliwe stało się użycie podwójnych nawiasów. W styczniu 2002 Wikipedia zaczęła działać na silniku PHP z bazą danych MySQL. To oprogramowanie (Faza II), napisane zostało specjalnie dla projektu Wikipedia przez Magnusa Manske. W odpowiedzi na wzrost zapotrzebowania, oprogramowanie przeszło kilka serii modyfikacji, aby poprawić jego działanie. Ostatecznie zostało napisane od nowa, tym razem przez Lee Daniela Crockera. Wprowadzone do użytku w lipcu 2002 oprogramowanie Fazy III nazwane zostało MediaWiki. Oparte zostało na licencji GNU General Public License i wykorzystane we wszystkich projektach Fundacji Wikimedia.

Zdjęcie części serwerów Fundacji Wikimedia.

Wikipedia była obsługiwana przez jeden serwer do 2003, gdy instalacja serwerów została rozbudowana do architektury wielowarstwowej. W styczniu 2005 projekt uruchomiony był na 39 serwerach dedykowanych, zlokalizowanych na Florydzie. Ta konfiguracja zawierała jeden główny serwer bazy MySQL, kilka serwerów zależnych, 21 serwerów sieci Web z serwerem Apache oraz siedem serwerów cache Squid. We wrześniu 2005 liczba serwerów wzrosła do około 100. Są one zgromadzone w czterech miejscach na świecie.

Żądania wyświetlenia stron są wykonywane najpierw przez serwery pamięci podręcznej Squid. Żądania, które nie mogą zostać przez nie wykonane wysyłane są do dwóch serwerów z oprogramowaniem Perlbal, które wysyłają żądanie do serwera Apache o zapytanie do bazy danych o dany artykuł. Serwery sieci Web wysyłają strony na żądanie dla wszystkich edycji językowych Wikipedii. Aby jeszcze bardziej przyspieszyć wyświetlanie stron, strony wyświetlane przez anonimowych użytkowników zapisywane są w plikach pamięci podręcznej, aby nie było potrzeby ciągłego generowania danej strony. Fundacja Wikimedia rozpoczęła budowanie globalnej sieci serwerów pamięci podręcznej. Trzy takie serwery znajdują się we Francji oraz jeden w Holandii i jeden w Korei Południowej. Dzięki temu ładowanie stron Wikipedii nie przekracza zwykle 15 sekund. Aktualny status Wikipedii jest raportowany przez użytkowników strony OpenFacts na stronie Wikipedia Status (en).

Fundusze

Wikipedia utrzymywana jest z pieniędzy gromadzonych przez Fundację Wikimedia. Koszty czwartego kwartału 2005 wyniosły 321 000 USD, z czego 60% zostało przeznaczone na rozbudowę sprzętu.^[31]

Firma Bomis odegrała ważną rolę na początku istnienia Wikipedii poprzez wsparcie finansowe oraz nieodpłatne udostępnienie własnej infrastruktury.