Adelajda

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Adelajda (imię) i inne znaczenia słowa Adelaide.

Współrzędne: 34°55' S 138°36' E-34.9166667 138.6 (Adelajda)


Adelajda
Państwo	Australia
Stan	Australia Południowa
Burmistrz	Michael Harbison
Powierzchnia	1826,9 km²
Położenie	34° 55' S 138° 36' E
Ludność (2004) • liczba ludności • gęstość	1 124 315 615 os./km²
Miasta partnerskie	Christchurch (1972) George Town (1973) Himeji (1982) Austin (1983)
Położenie na mapie kraju Adelajda
Strona internetowa miasta

Adelajda (ang. Adelaide) to miasto w Australii, stolica stanu Australia Południowa, położona jest nad rzeką Torrens, przy jej ujściu do Zatoki Świętego Wincentego, na półwyspie Florey, na wschód od Adelajdy leżą góry Mt Lofty Ranges. Piąte co do wielkości miasto w Australii.

[edytuj] Klimat

Rekordowa fala upałów w Adelajdzie w 2008, pokazane są minimalne i maksymalne temperatury w danym dniu

Adelajda ma typowy klimat śródziemnomorski z łagodną, deszczową zimą i gorącym, suchym latem. Miasto to jest też najbardziej suchym spośród stolic stanów Australii. Przeciętne temperatury i opady:

średnia maksymalna temperatura w styczniu: 28,8°C
średnia minimalna temperatura w styczniu: 16,8°C
średnia maksymalna temperatura w czerwcu: 15,3°C
średnia minimalna temperatura w czerwcu: 7,4°C
przeciętne roczne opady deszczu: 558,1 mm
najwilgotniejszy miesiąc: czerwiec, 83,1 mm
najsuchszy miesiąc: luty, 13,7 mm

Rekordowe temperatury i opady deszczu:

najwyższa zanotowana temperatura: 44,3°C
najniższa zanotowana temperatura: minus 0,4°C (31,3 F)
najwilgotniejszy miesiąc: czerwiec 174,6 mm

W 2008 w przez Adelajdę przeszła rekordowa fala upałów, przez piętnaście kolejnych dni od 3 marca do 17 marca 2008 temperatura maksymalna wynosiła ponad 35°C.

[edytuj] Historia

Panorama Adelajdy

Pierwsi mieszkańcy terenów na których później powstała Adelajda to aborygeni z plemienia Kaurna którzy nazywali ten region "Tandanya" (kraina Czerwonego Kangura).

Brytyjscy osadnicy utworzyli prowincję pod nazwą "Australia Południowa" 28 grudnia 1836 r. (ten dzień jest obchodzony jako święto stanowe "Proclamation Day"). Miejsce na przyszłe miasto zostało wybrane przez pułkownika Williama Lighta, on także nakreślił pierwsze plany miasta. Jako centrum miasta Light wybrał wzgórze położone blisko brzegów rzeki Torrens (która stanowiła główne źródło wody dla nowopowstałego miasta). Pułkownik Light opracował także tzw. "Light's vision", urbanistyczny plan zabudowania miasta oparty na kwadracie o boku jednej mili otoczonym szerokim pasem parków i terenów zielonych z szerokimi ulicami i alejami przecinającymi się pod kątem prostym.

Adelajda została zaplanowana jako centrum dla nowopowstającej kolonii dla wolnych emigrantów z Europy (a nie jak w przypadku pozostałych stanów Australii dla zesłańców z Anglii), gwarantowano przyszłym osadnikom wolności religijne i obywatelskie. Z tych powodów w Południowej Australii osiedliło się wówczas wielu uchodźców z Niemiec (przypadkowym zbiegiem okoliczności słowo "adelaide" oznacza w języku niemieckim "szlachetne oblicze").

[edytuj] Kultura

Adelajda jej znana jako "miasto kościołów" (ang. "City of Churches") z powodu bardzo dużej ilości kościołów wielu wyznań znajdujących się w tym mieście, ale według popularnego powiedzenia, na każdy ze zbudowanych kościołów wybudowano przynajmniej jeden pub...

Od momentu swojego powstania Adelajda przyciągała emigrantów z wielu krajów, szczególnie Niemców uciekających wówczas przed prześladowaniami religijnymi we własnym kraju, przywieźli oni ze sobą pierwsze sadzonki winorośli i to oni założyli słynne winnice w Barossa Valley. Po II wojnie światowej do Południowej Australii i Adelajdy przyjechało dużo uchodźców z większości krajów europejskich, najwięcej z Włoch, Grecji, Holandii i Polski. Z okresu wojny wietnamskiej pochodzi pierwsza duża fala emigrantów z Azji. Ta unikalna, nawet jak na warunki australijskie, mieszanka kultur i tradycji ma odbicie przede wszystkim w bogatej i urozmaiconej kuchni wielu kafejek i restauracji w Adelajdzie (według nieoficjalnych danych Adelajda ma najwięcej restauracji na liczbę mieszkańców w Australii).

Dużą część obszarów dookoła Adelajdy zajmują winnice które włącznie ze słynną Barossa Valley są częstym celem wycieczek zarówno dla turystów jak i dla mieszkańców Adelajdy.

Życie kulturalne w Adelajdzie rozwinęło się w latach siedemdziesiątych za czasów premiera Dona Dunstana który jest uważany za ojca nowoczesnej Południowej Australii, zmienił on między innymi wiele przestarzałych i purytańskich przepisów jeszcze wtedy obowiązujących i Adelajda zaczęła być wtedy znana z wielu odbywających się tam różnego rodzaju festiwali (jednym z mott stanu jest "South Australia – The Festival State"). Do najbardziej znanych na świecie festiwali odbywających się w Adelajdzie zaliczają się "Barossa Music Festival", "Adelaide Festival of Arts", "Adelaide Film Festival", "Adelaide Fringe", a najbardziej znanym i popularnym jest Womad (World of Music and Dance) – największy w Australii festiwal muzyki "światowej" i etnicznej odbywający się w malowniczych parkach Ogrodu Botanicznego.

W latach 1985 do 1995 we wschodniej części miasta odbywały się kończące sezon Grand Prix Australii Formuły 1. Na czas wyścigu zamykano część ulic które były częściowo modyfikowane na potrzeby bolidów, a niemal całe miasto brało udział w trzydniowej zabawie. W 1996 roku w kontrowersyjny sposób wyścigi przeniesiono do Melbourne, a w ramach rekompensaty rząd Południowej Australii zorganizował wyścigi "Clipsal 500" w których biorą udział samochody "V8 Supercar" na torze wyścigowym podobnym do tego który był używany przez Formułę 1.

Adelajda jest domem dla dwóch drużyn futbolu australijskiego "Adelaide Crows" i "Port Adelaide Power". Sport w Adelajdzie, podobnie jak i w innych miastach Australii, jest brany bardzo poważnie i sukcesy drużyn południowoaustralijskich stanowią duży powód do dumy dla wszystkich mieszkańców Adelajdy (szczególnie jeżeli drużyna z Adelajdy wygrywa z drużyną z Melbourne – stolica Wiktorii jest odwiecznym rywalem Adelajdy). Inne popularne drużyny sportowe z Adelajdy to "Adelaide 36ers" (koszykówka męska), "Adelaide Lightning" (koszykówka kobieca), "Southern Redbacks" (krykiet) i wiele innych.

Znani na arenie międzynarodowej artyści, zespoły muzyczne i muzycy pochodzący z Adelajdy to między innymi reżyserzy Scott Hicks i Rolf de Heer, aktorzy Anthony LaPaglia i Jonathan LaPaglia, muzycy Jimmy Barnes, Guy Sebastian, John Farnham, zespoły The Mark of Cain i The Superjesus. Od 1999 roku w Adelajdzie mieszka pochodzący w Północnej Karoliny Ben Folds.

Inne słynne osoby pochodzące z Adelajdy to między innymi Alexander Downer (były minister do spraw zagranicznych w rządzie australijskim), Sir Mark Oliphant, fizyk i gubernator stanu, zwycięzcy Nagrody Nobla William Henry Bragg, jego syn William Lawrence Bragg i Howard Florey (uhonorowany za jego odkrycia związane z penicyliną. Z Adelajdy pochodzi także tenisista Lleyton Hewitt.

Adelajda była także domem dla jednego z antarktycznych pionierów Sir Dauglasa Mawsona i pierwszej kobiety, która została sędzią w Australii (a później pierwszą kobietą gubernatorem Południowej Australii) Dame Roma Mitchell.

[edytuj] Infrastruktura

W Adelajdzie mieszczą się trzy znaczące w Australii uniwersytety University of South Australia (UniSA), University of Adelaide i Flinders University. Całe miasto pokrywa rozległy system transportu publicznego, znanym jako "Adelaide Metro", do którego zalicza się unikalny O-bahn (specjalny tor autobusowy), a także historyczny tramwaj do nadmorskiej dzielnicy Glenelg.

Adelajda jest ważnym punktem na linii kolejowej "Indian Pacific" biegnącej od Perth do Sydney, a także początkiem nowo ukończonej linii kolejowej "The Ghan" ciągnącej się poprzez Alice Springs aż do Darwin. W Adelajdzie znajduje się także międzynarodowy port lotniczy.

[edytuj] Ekonomia

Adelajda jest ważnym w Australii centrum przemysłowym i naukowym. Znajdują się w niej między innymi fabryki samochodów Holden i Mitsubishi, a także duże centrum badawcze przemysłu zbrojeniowego "DSTO" ("Defence Science and Technology Organisation" – skąd pochodzi inny slogan Australii Południowej "SA – the Defence State"). Inne ważniejsze gałęzie przemysłowe to przemysł maszynowy, chemiczny, elektrotechniczny, winiarski i włókienniczy.

[edytuj] Polonia

Występy folklorystyczne na festiwalu "Dożynki 2007"

W Adelajdzie i jej okolicach mieszka około 20 tysięcy osób polskiego pochodzenia^{[potrzebne źródło]}, większość z nich zgromadzonych jest wokół jednego z czterech głównych środowisk polonijnych - Dom Polski w Adelajdzie, Dom Kopernika, Millennium Club i Polonia Adelaide Sports Club. W Adelajdzie odbywa się corocznie największy na południowej półkuli^{[potrzebne źródło]} festiwal kultury polskiej "Dozynki Festival", w 2007 odbył się na boisku należącemu do klubu Polonia Adelaide.