II wojna światowa
Z Wikipedii
|
||||||||||||||||||||
II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 (w Europie do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza prawie wszystkimi państwami europejskimi, brały w niej udział główne państwa Ameryki Północnej i Ameryki Południowej, Australii i Azji. Głównymi stronami konfliktu były państwa osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci).
Za datę rozpoczęcia wojny przyjmuje się 1 września 1939 – atak Niemiec na Polskę, 3 września 1939 przystąpiła do wojny Wielka Brytania i Francja (w piśmiennictwie zachodnim podaje się czasami tę drugą datę jako początek wojny światowej). Niektórzy za początek wojny światowej uznają wojnę japońsko-chińską, rozpoczętą 7 lipca 1937 najazdem wojsk japońskich, jednakże aż do 1941 konflikt ten pozostawał lokalny. W historiografii radzieckiej istniało pojęcie Wielka Wojna Ojczyźniana, rozpoczynająca się 22 czerwca 1941 wraz z atakiem niemieckim. Dla Amerykanów wojna rozpoczęła się 7 grudnia 1941, wraz z atakiem japońskim.
Zapowiedzią nadchodzącego konfliktu był wzrost nastrojów nacjonalistycznych i dążeń ekspansywnych ze strony państw osi, wyrażający się w ataku faszystowskich Włoch na Abisynię (wojna włosko-abisyńska 1935-1936), trwającej od 1937 wojnie chińsko-japońskiej (którą część historyków uważa za część II wojny światowej) oraz rozbiorze Czechosłowacji (październik 1938). W Hiszpanii od 1936 roku trwała krwawa wojna domowa, w której starły się interweniujące państwa faszystowskie i komunistyczny ZSRR. II wojnę światową poprzedziły też takie agresywne zachowania ze strony III Rzeszy, jak: zajęcie Nadrenii w 1936, Anschluss Austrii (marzec 1938 – marzec 1939) oraz aneksja Kłajpedy i Czech. Ze strony Włoch przykładem złamania prawa międzynarodowego było zajęcie Albanii wiosną 1939.
[edytuj] Europa
[edytuj] Atak na Polskę (Fall Weiss)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Kampania wrześniowa.
Wojna wybuchła 1 września 1939 po ataku III Rzeszy niemieckiej w porozumieniu z ZSRR na Polskę. Pierwszy etap wojny, nazywany wojną obronną Polski lub tradycyjnie w piśmiennictwie kampanią wrześniową, rozpoczęła agresja Wehrmachtu na terytorium Wolnego Miasta Gdańska i wzdłuż całej granicy niemiecko-polskiej zgodnie z dyrektywami "Fall Weiss". [1].
W chwili wybuchu wojny Polska miała układ sojuszniczy z Francją z 1921, układ sojuszniczy z Wielka Brytanią z 25 sierpnia 1939 oraz sojusz z Rumunią, obowiązujący jednak tylko w przypadku ataku ze strony ZSRR. Niemcy były powiązane paktem antykominternowskim z Japonią i Włochami, tzw. paktem stalowym z Włochami oraz układem z ZSRR (pakt Ribbentrop-Mołotow) z 23 sierpnia 1939, który de facto dzielił Europę Środkową na strefy wpływów obu państw i dawał Niemcom wolną rękę w wojnie z Polską. Formalnie wojna nabrała charakteru światowego z chwilą wypowiedzenia jej przez Wielką Brytanię i Francję 3 września 1939. Wraz z Wielką Brytanią do wojny przystąpiły Indie i główne państwa Wspólnoty Brytyjskiej (dominia brytyjskie): Australia i Nowa Zelandia (3 września), RPA (6 września) i Kanada (10 września). Oficjalnie po stronie Niemiec do wojny nie przyłączyły się na tym etapie jednak ani Włochy, ani Japonia. Neutralność zachowały Węgry[2] i Rumunia. Wraz z Niemcami ruszyła natomiast na Polskę słowacka Armia Polowa "Bernolak", a 17 września również bez określonego w prawie międzynarodowym wypowiedzenia wojny zaatakowała Polskę Armia Czerwona.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Agresja ZSRR na Polskę 1939.
Agresja ZSRR rozstrzygnęła o klęsce militarnej Polski w kampanii. ZSRR okupował terytorium Rzeczypospolitej do linii paktu Ribbentrop-Mołotow. Atak ten złamał polsko-sowiecki pakt o nieagresji z 1932, który miał obowiązywać do 1945, jednak nie wywołał ze strony rządu polskiego wypowiedzenia wojny. ZSRR w nocie przedstawionej w nocy 17 września 1939 - w chwili rozpoczęcia agresji ambasadorowi RP w Moskwie Wacławowi Grzybowskiemu stwierdził jednostronnie zaprzestanie istnienia państwa polskiego. Ambasador odmówił przyjęcia noty, polscy dyplomaci wyjechali z terytorium ZSRR dopiero po interwencji dziekana korpusu dyplomatycznego, ambasadora Rzeszy von Schulenburga.
Kampania wrześniowa skończyła się, kiedy wojska niemieckie i sowieckie zajęły terytorium Polski i zakończył się opór wojsk polskich (regularnej armii) na terenie kraju.
Armia Czerwona toczyła walki z Korpusem Ochrony Pogranicza na całej linii granicznej. Ciężkie walki oddziały Wojska Polskiego i ochotnicy stoczyli w obronie Grodna. Naczelny Wódz Edward Rydz-Śmigły wydał dyrektywę :
| Cytat: |
|
Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii.
|
Brak publicznego formalnego ogłoszenia przez Prezydenta i rząd RP faktu istnienia stanu wojny pomiędzy ZSRR a Polską i brak jednoznacznego rozkazu Naczelnego Wodza stawiania oporu najeźdźcy doprowadził do dezorientacji dowódców i żołnierzy (p.Obrona Lwowa 1939) a w konsekwencji do wzięcia do niewoli ok. 250 tysięcy żołnierzy i oficerów, w większości nie stawiających oporu i do zbrodni katyńskiej na kilkunastu tysiącach oficerów Wojska Polskiego.
Po agresji sowieckiej rząd polski ewakuował się w nocy 17 września 1939 na terytorium sojuszniczej Rumunii. Wbrew porozumieniu polsko-rumuńskim o swobodnym prawie przejazdu (fr. droit de passage) pod naciskiem niemiecko-sowieckim (przy porozumieniu Rumunów z rządem francuskim (ambasador Leon Noël) rząd polski został bez uprzedzenia internowany. 30 września 1939 prezydent Ignacy Mościcki, korzystając z prerogatyw konstytucji o możliwości wyznaczenia następcy w czasie wojny wydał dekret o przekazaniu władzy Władysławowi Raczkiewiczowi, co zapoczątkowało działalność Rządu RP na uchodźstwie.
Mieszkańcy obu okupowanych części państwa polskiego poddani zostali represjom przez okupantów. Jeszcze we wrześniu 1939 rozpoczęły działalność podporządkowane Rządowi RP na uchodźstwie struktury państwa podziemnego. Ciągłość państwowa Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej wbrew deklaracjom agresorów i okupantów została zachowana. W okupowanym kraju odtworzono konspiracyjną administrację i podziemne Wojsko Polskie.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Zbrodnie niemieckie w Polsce (1939-1945). Zobacz więcej w osobnym artykule: Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946. Zobacz więcej w osobnym artykule: Polskie Państwo Podziemne.
[edytuj] Dziwna wojna
Zobacz więcej w osobnym artykule: Dziwna wojna.Tymczasem na Zachodzie toczyła się tzw. dziwna wojna, alianci nie podejmowali bowiem działań zaczepnych. Na posiedzeniu Rady Najwyższej Sprzymierzonych w Abbeville 12 września 1939 Francja i Wielka Brytania postanowiły, że nie udzielą Polsce realnej, wojskowej pomocy. 28 września 1939 w zawartym w Moskwie pakcie o granicach i przyjaźni III Rzesza i ZSRR dokonały wbrew prawu międzynarodowemu (konwencja haska IV z 1907) wytyczenia granicy niemiecko - sowieckiej na okupowanym wojskowo terytorium Polski. W stosunku do ustaleń tajnego protokołu do Paktu Ribbentrop-Mołotow dwaj agresorzy dokonali jednak pewnej modyfikacji: ZSRR oddał III Rzeszy terytorium Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na podporządkowanie ZSRR Litwy. Wileńszczyzna została przekazana Litwie 10 października w zamian za zgodę na bazy Armii Czerwonej na jej terytorium. Podobne układy ZSRR wymusił 29 września i 5 października na Estonii i Łotwie.
Do czerwca 1940 kraje te cieszyły się jeszcze pozorami niepodległości. Od 30 listopada 1939 do 13 marca 1940 toczyła się wojna pomiędzy ZSRR a Finlandią, tzw. wojna zimowa, wywołana atakiem ZSRR wobec odmowy Finlandii zawarcia analogicznego traktatu o bazach sowieckich.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojna zimowa (1939-1940).Finlandia obroniła swą niepodległość kosztem strat terytorialnych oraz straciła sporo żołnierzy i strategiczne umocnienia graniczne. Doszło czasowo do powołania przez ZSRR marionetkowej Fińskiej Republiki Demokratycznej ze "stolicą" w Terijoki, która zakończyła swe istnienie z chwilą zawarcia sowiecko-fińskiego traktatu pokojowego.
[edytuj] Inwazja na Skandynawię
Zobacz więcej w osobnym artykule: Kampania norweska 1940.9 kwietnia 1940 Niemcy zaatakowały Danię i Norwegię. Dania nie była w stanie stawiać jakiegokolwiek oporu i podporządkowała się Niemcom, broniła się natomiast Norwegia. Pomimo opanowania najważniejszych miast słaba 50 tys. armia norweska nadal tworzyła ogniska oporu w głębi kraju. Król Haakon VII wraz z rządem ewakuowali się do Wielkiej Brytanii. Wysadzono desant sił angielsko-francuskich w rejonie Andelsnes i Namsos. Po zaciętych walkach z udziałem polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich opanowano Narwik. Alianci wycofali się jednak z Norwegii w obliczu ataku III Rzeszy na inne państwa Europy. W Norwegii powołano kolaboracyjny rząd, którego premierem został Vidkun Quisling, wódz norweskich faszystów.
[edytuj] Inwazja na Francję (Bitwa o Francję), (Fall Gelb)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Kampania francuska 1940.10 maja 1940 Niemcy zaatakowali Holandię, Belgię i Luksemburg. Opanowanie przez spadochroniarzy mostów i lotnisk holenderskich pozwoliło armii niemieckiej na zajęcie tego kraju w ciągu sześciu dni. 12 maja Niemcy przerwali front francuski w rejonie Sedanu i ruszyli na zachód, następnego dnia dotarli do kanału La Manche. Lewe skrzydło wojsk alianckich zostało odcięte. 28 maja armia belgijska skapitulowała. Od 26 maja do 4 czerwca w rejonie Dunkierki odbywała się ewakuacja wojsk brytyjskich. Plaże pozostawiono wypełnione sprzętem, ale ludzi zdołano wywieźć na Wyspy Brytyjskie. 10 czerwca Włochy wypowiedziały wojnę Francji, co jednak nie mogło już mieć większego wpływu na losy wojny. W cztery dni później Niemcy wkroczyli do Paryża. 16 czerwca premierem Francji został marszałek Philippe Pétain, który następnego dnia poprosił Berlin o zawieszenie broni. Dzień później BBC nadało odezwę gen. Charles'a de Gaulle'a wzywającą do dalszej walki. Zapoczątkowało to działalność Komitetu Wolnej Francji. 22 czerwca pod Compiègne, w tej samej salonce kolejowej, w której podpisano rozejm kończący I wojnę światową, Francuzi sygnowali zawieszenie broni. Północna Francja wraz z Paryżem dostała się pod okupację niemiecką, Alzację i Lotaryngię przyłączono do III Rzeszy, południowa zaś część kraju stała się kolaborującym z Niemcami Państwem Francuskim ze 100 tys. armią i rządem Petaina-Lavala ulokowanym w słynnym kurorcie Vichy. Państwo to istniało do 1942, kiedy całe jego terytorium zaanektowane zostało przez Niemców w związku z desantem amerykańskim w Afryce Północnej.
Klęska Francji została wykorzystana przez ZSRR do zajęcia państw bałtyckich. Związek Radziecki wprowadził w czerwcu 1940 na ich teren znaczne wojska i wymusił rekonstrukcje rządów, obsadziwszy je swoimi ludźmi. W ciągu miesiąca Litwa, Łotwa i Estonia ogłoszone zostały Socjalistycznymi Republikami Radzieckimi, a między 3 a 6 sierpnia przystąpiły do ZSRR. Stalin wystosował również ultimatum do rządu rumuńskiego, żądając oddania Besarabii oraz Północnej Bukowiny. Rumunia się ugięła, a wkrótce oddała Węgrom, pod naciskiem niemieckim (tzw. drugi arbitraż wiedeński), również część Siedmiogrodu. Latem 1940 Moskwa wysunęła wobec Finlandii upokarzające żądania ekonomiczne – Helsinki wypełniły je, bojąc się utraty niepodległości, równocześnie jednak zacieśniły stosunki z Niemcami, co zapewniło im swoisty parasol ochronny. Podobną politykę obrał Bukareszt; Niemcy, powoli szykując się do wojny z ZSRR, blokowały ekspansję ZSRR w kierunku europejskim.
10 listopada 1940 w Berlinie podczas wizyty Wiaczesława Mołotowa Hitler po raz ostatni próbował doprowadzić do włączenia się ZSRR do wojny z Wielką Brytanią poprzez propozycję dołączenia do Paktu Trzech doprowadzić do rozbioru Imperium Brytyjskiego z udziałem ZSRR (proponując Iran i Indie jako teren ekspansji sowieckiej). Wobec odpowiedzi Mołotowa podtrzymującej zainteresowanie ZSRR aneksją Finlandii , bazami wojskowymi w Bułgarii a także kontrolą ZSRR nad cieśninami tureckimi i Irakiem, Adolf Hitler wydał dyrektywę do opracowania planu agresji III Rzeszy na ZSRR , ostatecznie określoną jako Plan Barbarossa.
[edytuj] Bitwa o Anglię
Zobacz więcej w osobnym artykule: Bitwa o Anglię.8 sierpnia 1940 atakiem Luftwaffe na lotniska RAF rozpoczęła się powietrzna bitwa o Anglię, trwająca do 31 października. Miała dać Luftwaffe panowanie w powietrzu i zdezorganizować obronę brytyjską, co miało być wstępem do morskiej inwazji na Wyspy Brytyjskie (operacja Lew Morski), ale zakończyła się porażką Niemiec. W bitwie wzięli udział Polacy. Spośród wszystkich pilotów myśliwskich, broniących angielskiego nieba 5% pochodziło z Polski , odnieśli 11% zestrzeleń. Oprócz działań powietrznych Niemcy rozwinęli ofensywę morską przy pomocy okrętów podwodnych, pragnąc odciąć Wielką Brytanię od dostaw żywności i materiałów wojennych z kolonii i USA. Bitwa o Atlantyk przybrała na sile.
[edytuj] Inwazja na Grecję
Zobacz więcej w osobnych artykułach: Wojna grecko-włoska 1940-1941, plan Marita.28 października 1940 Włochy zaatakowały Grecję. Wojska włoskie szybko zostały powstrzymane i odrzucone, a w grudniu oddziały greckie wkroczyły do południowej Albanii. Szerokiego poparcia Grekom udzielili Brytyjczycy, wysyłając swoje siły ekspedycyjne. Obecność Brytyjczyków w Grecji i niepomyślny rozwój sytuacji politycznej w Jugosławii doprowadził do niemieckiej inwazji na oba te kraje 6 kwietnia 1941. Niemcy już 12 kwietnia wkroczyli do Belgradu, do 30 kwietnia opanowali lądową część terytorium Grecji. 20 maja na Krecie lądowały niemieckie oddziały powietrzno-desantowe. Na wyspie walczyły resztki brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego i armii greckiej. W końcu Kreta została zdobyta, a ostatnie oddziały brytyjskie opuściły ją 31 maja. Na części terytorium Jugosławii doszło do utworzenia sprzymierzonego z Osią tzw. Niezależnego Państwa Chorwackiego na czele z wodzem ustaszów Ante Paveliciem.
[edytuj] Inwazja na ZSRR
W latach 1939-1941 ZSRR prowadził intensywną współpracę gospodarczą z Niemcami na podstawie Paktu Ribbentrop-Mołotow a stosunku pomiędzy obydwoma krajami pozostawały przyjazne. W rzeczywistości jednak Hitler przygotowywał w tym czasie zakonspirowany plan inwazji na ZSRR (Plan Barbarossa). W tym samym czasie Stalin przygotowywał plan inwazji na Niemcy (Plan "Burza"), zatwierdzony w 1940 roku, który według części badaczy miał charakter obrony wobec możliwej inwazji niemieckiej, a według innych (Wiktor Suworow) stanowił przygotowanie do inwazji na Niemcy planowanej na lipiec 1941.
Zobacz więcej w osobnych artykułach: plan Barbarossa, Front wschodni.22 czerwca 1941 III Rzesza dokonała bez wypowiedzenia wojny zbrojnej agresji na ZSRR, co otworzyło po raz pierwszy od października 1939 front wschodni II wojny światowej. Historiografia sowiecka, a następnie rosyjska określa wojnę niemiecko-sowiecką (1941- 1945) jako Wielką Wojnę Ojczyźnianą[3] . W działaniach wojennych sojusznikami Rzeszy były Rumunia, Finlandia,Węgry,Włochy oraz oddziały ochotników z Belgii, Holandii, Francji i z Hiszpanii . W pierwszych miesiącach wojny Armia Czerwona ponosiła olbrzymie straty w ludziach i sprzęcie, a wojska niemieckie zajęły rozległe obszary Ukrainy, Białorusi i republik nadbałtyckich, docierając aż pod Leningrad i Moskwę. Grudniowa kontrofensywa sowiecka pod Moskwą odrzuciła jednak Niemców spod bram miasta. Ofensywa radziecka była kontynuowana na początku 1942 jednak zakończyła się niepowodzeniem (por: Kontrofensywy sowieckie 1941/1942). Umożliwiło to podjęcie ponownych działań ofensywnych przez wojska niemieckie.
Wiosną 1942 Niemcy, uderzając na południu Rosji w kierunku Wołgi i roponośnych terenów Kaukazu, doszli do Stalingradu. Bitwa o Stalingrad skończyła się jednak klęską niemieckiej 6 Armii feldmarszałka Friedricha Paulusa, która, otoczona w ruinach Stalingradu, ostatecznie poddała się 2 lutego 1943. Obroną dzisiejszego Wołgogradu kierował Wasilij Czujkow. Hitler, zły po przegranej, wydał rozkaz rozliczenia dowództwa za klęskę.
Pragnąc odzyskać inicjatywę strategiczną na Froncie Wschodnim, Niemcy uderzyli w lipcu 1943 na tzw. łuk kurski. Wielka pancerna bitwa na łuku kurskim, pomimo początkowych sukcesów niemieckich, skończyła się przegraną atakujących i ostateczną utratą przez Niemcy inicjatywy strategicznej na froncie wschodnim.
Istotnym wydarzeniem, zmieniającym całkowicie układ sił, było przystąpienie do wojny po stronie koalicji antyhitlerowskiej Stanów Zjednoczonych Ameryki, w następstwie japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach - Pearl Harbor (7 grudnia 1941), przeprowadzonego bez wypowiedzenia wojny. Oprócz podjęcia walk z flotą i wojskami japońskimi w Azji południowo-wschodniej i na Pacyfiku, USA, dysponujące ogromnym potencjałem przemysłowym, zaczęły wysyłać oddziały i sprzęt wojskowy do Wielkiej Brytanii i Afryki.
[edytuj] Ruch oporu w okupowanej Europie
Jedną z najsprawniejszych organizacji partyzantki antyhitlerowskiej i antyfaszystowskiej w okupowanej Europie była Armia Krajowa (AK), będąca siłami zbrojnymi Polskiego Państwa Podziemnego podlegającego Rządowi Emigracyjnemu w Londynie. Polskie Państwo Podziemne miało większość atrybutów normalnego państwa – centralną administrację, armię (AK) i produkcję zbrojeniową, wymiar sprawiedliwości, bogate życie kulturalne (podziemne wydawnictwa) oraz namiastkę administracji w każdym powiecie (powiatowi delegaci rządu). W 1944 AK liczyła 380 tysięcy żołnierzy. Żołnierze AK mieli znaczny udział w wyzwoleniu Wilna i Lwowa, samodzielnie wyzwolili szereg mniejszych miejscowości w ramach akcji Burza. Wywiad AK dostarczał znaczące ilości wysokiej jakości informacji wywiadowczych dla wywiadu brytyjskiego, m.in. o "cudownej broni" Hitlera pociskach rakietowych V-1 i V-2 (podał miejsce prowadzenia nad nimi badań, co zaowocowało zbombardowaniem i zniszczeniem tego punktu) oraz niemieckiej broni chemicznej.
Od 1 sierpnia do 2 października 1944 trwało największe wystąpienie zbrojne ruchu oporu w Europie – powstanie warszawskie, w którym, poza AK, udział wzięły także oddziały innych organizacji zbrojnych takich, jak NSZ, AL oraz ochotnicy z 1. Armii Wojska Polskiego. Jego celem było wyzwolenie stolicy i utworzenie rządu niepodległej Polski. Rosjanie, których armia zbliżała się do Warszawy, nie udzielili powstańcom pomocy. Stalin był przeciwny utworzeniu władz niepodległej Polski, ponieważ dążył do całkowitego podporządkowania państwa. W tym celu utworzył w Moskwie podległy sobie rząd polski, który następnie został przeniesiony do Lublina. Powstanie upadło z powodu słabego przygotowania oraz braku pomocy z zewnątrz, której się spodziewano. Ludność stolicy została wysiedlona, a miasto zburzone.
Łącznie z innymi organizacjami niepodległościowymi, takimi jak Bataliony Chłopskie, Narodowe Siły Zbrojne czy komunistyczna Armia Ludowa, w polski ruch oporu było zaangażowanych ok. 1 mln osób, co czyniło go największym tego typu ruchem w okupowanej Europie.
Silne oddziały partyzantów walczyły także w Jugosławii i Grecji. W Jugosławii, zajętej przez Hitlera w 1941, partyzanci komunistyczni pod dowództwem Josipa Broz-Tity i wspierani przez aliantów, rywalizowali z partyzantami Drazy Michailovića, lojalnymi wobec króla i rządu na uchodźstwie w Londynie. Podobnie było w Grecji. Jesienią 1944 Ludowa Armia Wyzwoleńcza Tity liczyła 500 tysięcy żołnierzy. W 1944 Armia Czerwona wkroczyła do Jugosławii, jednak całe terytorium kraju zostało wyzwolone przez partyzantów Tity. Stąd wzięła się zimnowojenna niezależność Jugosławii od Moskwy.
W 1940 Wielka Brytania założyła SOE. Była to organizacja mająca na celu wspomaganie partyzantek we wszystkich krajach okupowanych przez Hitlera. W 1944, gdy sprzymierzeni wylądowali w Normandii, ważnych danych o plażach, na których mieli lądować, dostarczył francuski ruch oporu.
Silne oddziały partyzanckie tworzyli Sowieci – były podporządkowane Centralnemu Sztabowi Ruchu Partyzanckiego w Moskwie. Silne oddziały partyzanckie konne i piesze dokonywały głębokich rajdów na terenach okupowanych (np. rajd konnicy Kowpaka z okolic Kijowa do Karpat). Partyzanci radzieccy byli zaopatrywani drogą lotniczą. Głównym ich zadaniem było paraliżowanie linii komunikacyjnych na zapleczu frontu poprzez niszczenie torów, mostów i wykolejanie pociągów. Pod koniec wojny także zwalczanie niekomunistycznej partyzantki. Najaktywniejsi partyzanci działali w Grecji, Jugosławii i Francji.
[edytuj] Kampania Apenińska
Po pokonaniu sił niemiecko-włoskich w północnej Afryce, alianci dokonali inwazji na Sycylię 10 lipca 1943 (Operacja Husky), a 3 września w ramach operacji Baytown w południowych Włoszech i 9 września na obcasie włoskiego buta (operacja Slapstick), wylądowała 8 brytyjska armia dowodzona przez gen. Montgomery'ego, zaś w okolicach Salerno na południe od Rzymu wylądowała 5 armia amerykańska gen. Marka Clarka (operacja Avalanche). Całymi siłami alianckimi we Włoszech dowodził gen. Alexander. Rząd marszałka Pietro Badoglio podpisał akt kapitulacji Włoch, a wkrótce wypowiedział wojnę Niemcom. Początkowo uwięziony dyktator Włoch Benito Mussolini uwolniony został przez niemieckich spadochroniarzy pod dowództwem Otto Skorzennego i uciekł na północ kraju, gdzie ogłosił powstanie sprzymierzonej z Niemcami tzw. Włoskiej Republiki Socjalnej, zwanej Republiką Salo. Zaciekłe walki na tym froncie toczyły się na liniach obronnych: Gustawa i Gotów, aż do 4 maja 1945, kiedy Niemcy ogłosiły kapitulację tego frontu, jeszcze przed końcem wojny.
[edytuj] Drugi front Normandia-Berlin
Zobacz więcej w osobnym artykule: Operacja Overlord.6 czerwca 1944 alianci dokonali wielkiej operacji desantowej we Francji – w Normandii w ramach operacji Overlord. Umocnienia Wału Atlantyckiego nie wytrzymały naporu wojsk angielsko-amerykańskich pod dowództwem marszałka Eisenhowera, wspieranych przez siły morskie i powietrzne oraz desanty powietrzne 6 brytyjskiej i amerykańskich 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych. 20 czerwca 1944 ruiny Caen zostały zdobyte przez Brytyjczyków, a 29 czerwca Amerykanie wyzwolili Cherbourg. 15 sierpnia siły alianckie wylądowały na południu Francji, a 28 sierpnia wyzwoliły Marsylię. W sierpniu wybuchło powstanie paryskie, a wkroczenie do Paryża czołgów gen. LeClerka zakończyło czteroletnią okupację miasta. Pierwszy tydzień września przyniósł wyzwolenie Dieppe, Rouen, Brukseli, Antwerpii i Calais. 17 września rozpoczęła się operacja Market-Garden mająca na celu uchwycenie mostów i wkroczenie do wnętrza Niemiec, co dawało szansę zakończenia wojny przed wigilią 1944. Operacja zakończyła się jednak porażką wojsk sprzymierzonych, a most w Arnhem okazał się tym "jednym mostem za daleko". W grudniu 1944 ruszyła niemiecka kontrofensywa w Ardenach, która po początkowych sukcesach, zakończyła się klęską, m.in. dzięki bohaterskiej obronie Bastogne mimo braków w zaopatrzeniu i przerwaniu pierścienia okalającego miasto przez wojska gen. Pattona. Alianci wkroczyli na terytorium Niemiec i dotarli do Łaby, gdzie 25 kwietnia 1945 nastąpiło spotkanie z idącymi od wschodu Sowietami. Potem rozpoczęła się bitwa o Berlin.
[edytuj] Front Wschodni
Na Froncie Wschodnim 6 stycznia 1944 Sowieci przekroczyli dawną granicę Polski, a w lipcu 1944 sforsowali rzekę Bug. 1 sierpnia wybuchło powstanie warszawskie, zainicjowane przez Armię Krajową w celu opanowania stolicy Polski przed nadejściem Armii Czerwonej, które po 63 dniach walki upadło. W styczniu 1945 ruszyła wielka sowiecka ofensywa, która odrzuciła Niemców od Wisły aż do Wału Pomorskiego. Losów wojny nie było już w stanie zmienić użycie przez Niemców nowych rodzajów broni, tzw. Wunderwaffe,a także w Sturmgewehr 44.
[edytuj] Kapitulacja Niemiec
Zobacz więcej w osobnym artykule: Kapitulacja III Rzeszy.Sforsowanie Wału Pomorskiego w ramach operacji pomorskiej i przekroczenie Odry przez armie radzieckie oraz 1 i 2 Armię Wojska Polskiego dało początek operacji berlińskiej, która zakończyła się 2 maja 1945 kapitulacją załogi miasta. 7 maja Niemcy w jednym ze szkolnych budynków w Reims we Francji skapitulowali na Froncie Zachodnim przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej.
[edytuj] Afryka
Zobacz więcej w osobnym artykule: II wojna światowa w Afryce.Walki w północnej Afryce rozpoczęły się w chwili przystąpienia Włoch do wojny po stronie Niemiec. 13 września 1940 armia włoska, pod dowództwem marszałka Rodolfo Grazianiego, przekroczyła granicę Egiptu i zdobyła Sidi Barrani, gdzie zaczęła się umacniać, czekając na zaopatrzenie. Brytyjczycy, dowodzeni przez generała Archibalda Wavella, wycofali się do Marsa Matruh. 9 grudnia ruszyła brytyjska kontrofensywa. Włosi zostali wyparci z Egiptu i utracili wschodnią część Libii z Bardią i Tobrukiem.
19 stycznia 1941 ruszyła ofensywa Brytyjczyków przeciwko wojskom włoskim we Wschodniej Afryce. Brytyjczycy zaatakowali z trzech stron kierując się na stolicę Etiopii – Addis Abebę. 26 marca po 7-tygodniowym oblężeniu upadła twierdza górska Keren. Brytyjskie oddziały desantowe odbiły stolicę Somalii Brytyjskiej – Berberę. Główny atak brytyjski wyszedł z Kenii i po 53 dniach stałego marszu i walk wojska tego frontu wyzwoliły Addis Abebę. W II poł. maja 1941 cała Etiopia, Erytrea i Somalia były wolne od okupantów włoskich.
9 stycznia 1941 Niemcy podjęli decyzję o wsparciu włoskich działań wojennych w Afryce. W lutym do Libii dotarły pierwsze jednostki Niemieckiego Korpusu Afrykańskiego pod dowództwem generała Erwina Rommla.
31 marca ruszyło natarcie wojsk niemiecko-włoskich, przy czym główne uderzenie wyszło od strony pustyni. Rozcięta na dwie części armia brytyjska wycofała się aż nad granicę libijsko-egipską, pozostawiając jedynie załogę w oblężonym Tobruku. 25 sierpnia broniących się w Tobruku Australijczyków wsparła polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. 18 listopada ruszyła brytyjska ofensywa, która po ciężkich walkach zlikwidowała oblężenie Tobruku i wyrzuciła wojska Osi z Cyrenajki. 21 stycznia 1942 siły niemiecko-włoskie rozpoczęły kontratak, odzyskując utracone terytorium libijskie i zdobywając twierdzę Tobruk, a następnie wkroczyły w głąb Egiptu docierając pod El Alamein. Ciężkie walki pod El Alamein trwały od 31 sierpnia do 4 listopada i zakończyły się porażką wojsk świeżo mianowanego feldmarszałka Rommla.
7 listopada siły angielsko-amerykańskie w ramach operacji Torch wylądowały w Maroku i Algierii. Niemcy i Włosi wycofali się do Tunezji, gdzie podjęli próbę kontrofensywy pod Mareth, a wobec jej niepowodzenia skapitulowali 12 maja 1943.
[edytuj] Azja i Oceania
Zobacz więcej w osobnym artykule: II wojna światowa na Pacyfiku.
Wojna na Pacyfiku rozpoczęła się 7 grudnia 1941 atakiem japońskich sił powietrznych na bazę amerykańskiej floty w Pearl Harbor. Japończycy zadali duże straty amerykańskiej Flocie Pacyfiku. Dowódcą armii japońskich był Isoroku Yamamoto.
Następnie kierując atak na południe, 8 grudnia Japończycy wylądowali na Filipinach, gdzie stawiały im długotrwały opór siły amerykańsko-filipińskie pod dowództwem generała Douglasa MacArthura. Opór obrońców został ostatecznie złamany po zdobyciu twierdzy na wyspie Corregidor 5 maja 1942. Również 8 grudnia 1941 siły japońskie zaatakowały Malaje i 15 lutego 1942, po ofensywie lądowej, zdobyły największą na Dalekim Wschodzie bazę brytyjskiej marynarki wojennej i zarazem twierdzę lądową – Singapur. Uwaga Japończyków skierowała się na wyspę Borneo i Indie Holenderskie, które zaatakowali w styczniu 1942. Desanty morskie i powietrzne opanowały roponośne obszary Borneo i Sumatry, a broniąca wysp flota aliancka poniosła porażkę w bitwie na Morzu Jawajskim. 9 marca naczelny dowódca wojsk holenderskich podpisał kapitulację Jawy. Indie Holenderskie znalazły się w rękach Japończyków.
W celu wzmocnienia morale, amerykańskie bombowce startujące z lotniskowca dokonały 18 kwietnia 1942 pierwszego nalotu na Tokio.
Lądowa ofensywa Japończyków w Birmie doprowadziła do zajęcia tego kraju w czerwcu 1942 i odrzucenia Brytyjczyków do Indii. Chcąc przeszkodzić w usadowieniu się Japończyków na Nowej Gwinei i na Wyspach Salomona, Amerykanie stoczyli bitwę powietrzno-morską na Morzu Koralowym, powstrzymując japoński marsz w kierunku Australii. Zwycięska dla Amerykanów lotniczo-morska bitwa o Midway stoczona między 3 a 6 czerwca 1942 stała się punktem zwrotnym w wojnie na Pacyfiku – Japończycy utracili inicjatywę strategiczną. Na południu Pacyfiku wielomiesięczne zmagania na Guadalcanal w archipelagu Wysp Salomona powstrzymały kolejną japońską próbę marszu w kierunku Australii.
W 1943 Amerykanie odzyskanie archipelagu Wysp Salomona, części zajętych wcześniej przez Japończyków terytoriów Nowej Gwinei i Wysp Gilberta. 1 lutego 1944 Amerykanie wylądowali na Archipelagu Marshalla, 15 czerwca na Marianach.
19-20 czerwca 1944 miała miejsce wielka lotniczo-morska bitwa na Morzu Filipińskim, zakończona amerykańskim zwycięstwem. 20 lipca Amerykanie wylądowali na Guam, a 20 października na wyspie Leyte na Filipinach, gdzie między 23 a 26 października doszło do wielkiej bitwy morskiej zwanej bitwą o Zatokę Leyte stoczonej między Flotą USA, a Cesarską Marynarką, usiłującą zniszczyć przyczółek sformowany przez lądujące w zatoce wojska amerykańskie. W czasie tej bitwy Japończycy pierwszy raz użyli samobójczych oddziałów lotniczych – kamikaze. 19 maja 1945 ustał opór japoński na Filipinach, w czerwcu Amerykanie zdobyli Okinawę.
Naloty dywanowe amerykańskich latających fortec zniszczyły Tokio i inne miasta japońskie. 8 sierpnia Związek Radziecki wypowiedział wojnę Japonii, sowieckie dywizje wkroczyły do Mandżurii, rozbijając szybko japońską Armię Kwantuńską. 6 i 9 sierpnia Amerykanie zrzucili bomby atomowe na Hiroshimę i Nagasaki, co walnie przyczyniło się do złamania ducha oporu i do podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Japonii 2 września 1945 (1 września czasu środkowoeuropejskiego).
[edytuj] Skutki II wojny światowej
II wojna światowa miała tragiczne skutki dla obywateli państw biorących udział w wojnie. Straty ponieśli przede wszystkim cywile - zginęło łącznie prawie 33 miliony ludzi niechcących mieć nic wspólnego z działaniami wojennymi. Wojna doprowadziła do dużego zniszczenia w miastach o dużym znaczeniu strategicznym, takich jak Warszawa, Stalingrad, Cherbourg, Drezno, Tokio czy Berlin, a także tragicznych dla Japończyków wybuchów dwóch bomb atomowych (w Hiroshimie i Nagasaki), wskutek czego bezpośrednio zginęło nie mniej niż 150 000 osób a kilkadziesiąt tysięcy zostało ciężko rannych (co doprowadziło znaczną ich część do szybkiej śmierci), a dalsze zgony nastąpiły wskutek promieniowania. Znana jest także zbrodnicza działalność hitlerowców zakładających obozy koncentracyjne prowadzące do eliminowania w wyrafinowany i okrutny sposób ludzi innych narodowości (szczególnie do zagłady Żydów, którzy doznali tzw. holokaustu).
Wskutek wojny z powodu zniszczeń i strat materialnych pozycję na arenie międzynarodowej straciły Wielka Brytania, Japonia, Niemcy i Francja. Od teraz los Europy zależał od USA i ZSRR, które to państwa podjęły wysiłek o odbudowanie zniszczeń w państwach znajdujących się w strefie wpływów. Podział utworzonych bloków na Zachód i Wschód (początek zimnej wojny) nastąpił w lutym 1945 roku na konferencji w Jałcie. Na zebraniu Wielkiej Trójki potwierdzającym spotkanie w Teheranie ustalono, że w danym bloku znajdą się państwa, które zostały wyzwolone przez jego zwierzchnika. Na tej zasadzie w europejskim bloku zachodnim znalazły się wszystkie państwa z ustalonym przez USA ustrojem demokratycznym, ale także wszystkie państwa nie biorące udziału w wojnie. ZSRR zyskało kontrolę nad zdobytymi przez siebie państwami, w których wprowadziło komunizm.
Alianci podjęli działania mające na celu nie doprowadzić do powstania takich konfliktów jak ten. Powołana została (w miejscu Ligi Narodów) Organizacja Narodów Zjednoczonych mająca nadzorować państwa świata i przeciwstawiać się przejawom łamania praw człowieka w nich. Państwa należące do ONZ zobowiązały się nie dopuścić do władzy partii o poglądach neonazistowskich, a nawet je delegalizować. Zakazano propagowania symboli swastyki. Zajęto się także sprawą okaleczonego przez holokaust narodu żydowskiego, co doprowadziło do stworzenia państwa dla tego narodu, zwanego Izrael, na brytyjskich wcześniej terytoriach Palestyny.
Ustalono także podział graniczny państw po wojnie:
- Niemcy i Austria zostały karnie podzielone na po cztery strefy okupacyjne: północno-zachodnią w administracji Wielkiej Brytanii, południowo-zachodnią w administracji Francji, południowo-wschodnią nadzorowaną przez USA (w tej właśnie strefie w 1946 w Norymberdze odbyły się procesy norymberskie skazujące zbrodniarzy wojennych) i północno-wschodnią we władaniu ZSRR, a także podzielono Berlin i Wiedeń według takiej samej zasady. USA dodatkowo przejęło kontrolę nad miastami Bremą i Bremerhaven.
- Wyzwolono Norwegię, Holandię, Belgię, Luksemburg, Danię, Grecję i Francję, powołując tam nowe rządy i przywracając ich istnienie na mapie Europy;
- Włoska Republika Socjalna została rozwiązana. Nowe władze tymczasowe Włoch zgodziły się na odebranie włoskiej części Dalmacji (na rzecz Jugosławii) oraz Dodekanezu (na korzyść Grecji). Anektowana wcześniej Albania stała się ponownie niepodległym państwem.
- Znacznie zmieniono granice państw podbitych przez Związek Radziecki. Granica Polski miała przebiegać od zachodu według biegu rzek Odry i Nysy Łużyckiej, od południa według naturalnych granic górskich (zachowanych wedle sytuacji z 1938 r.), od wschodu według granic rzeki Bug i tzw. linii Curzona oraz od północy na północnych Mazurach. Polacy zyskali także miasto Gdańsk kontrolowane przed wojną przez Ligę Narodów. Czechosłowacja, ponownie oficjalnie niepodległa, odzyskała Ruś Zakarpacką od Węgier, ale odstąpiła ją ZSRR. Węgry utraciły wspomnianą R. Z. oraz Siedmiogród na rzecz Rumunii. Ta zaś utraciła Besarabię na rzecz ZSRR. Na Bułgarię wielkie mocarstwa nałożyły sankcje gospodarcze za przyłączenie Dobrudży kosztem Rumunii w 1940 r. i odcięcie jej dostępu do morza.
- Na Dalekim Wschodzie Japonia, okupowana przez USA do 1952, straciła, oprócz zdobytych od Amerykanów archipelagów, wszystkie swoje zamorskie terytoria, począwszy od Tajwanu, Hajnanu, Mandżurii i wschodnich Chin na rzecz Republiki Chińskiej, Sachalinu i Kuryli na rzecz ZSRR, Azję Południowo-Wschodnią na rzecz Wielkiej Brytanii i Francji, kończąc na stracie Korei zamienionej w 1948 na dwa oddzielne państewka kontrolowane przez USA i ZSRR (spowodowane wojną koreańską). Cesarz Hirohito musiał zrzec się statutu boga, w 1946 roku uchwalono konstytucję zmieniającą diametralnie ustrój kraju. Zbrodniarze wojenni zostali skazani w Międzynarodowym Trybunale Wojskowym dla Dalekiego Wschodu w Tokio w 1948 roku. Wojna stworzyła sprzyjające warunku do uzyskania niepodległości przez DRW (1945), Filipin (1946) i Birmy (1948).
- W Afryce Północnej Libia i Somalia, dawne posiadłości włoskie, dostały się pod okupację aliantów zachodnich (w 1951 r. Libia ogłosiła niepodległość, a w 1950 r. Somalia znalazła się pod władzą ONZ). W 1941 r. niepodległość odzyskała Abisynia (od 1936 włoska). Na Bliskim Wschodzie okazję do ogłoszenia niezależności zyskała Syria (1946).
[edytuj] Straty
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
|
[edytuj] Przypisy
- ↑ Jako pierwszy obiekt zbombardowano most w Tczewie"Jednostki Wehrmachtu, Luftwaffe i Kriegsmarine ruszyły do natarcia rankiem 1 września. Aby w pełni wyzyskać zaskoczenie, o 4:34, a więc na 11 min. przed oficjalnym terminem ataku na Polskę, 3 eskadra 1 pułku bombowców nurkowych ("Stukasów") por. Bruno Dilleya zbombardowała przyczółki mostu kolejowego w Tczewie, co miało sterroryzować ich obsadę i umożliwić przejęcie obiektu w nienaruszonym stanie" Paweł Piotr Wieczorkiewicz - "Kampania 1939 roku", Krajowa Agencja Wydawnicza, wydanie pierwsze, Warszawa 2001
- ↑ Rząd Węgier na czele z regentem Horthym odmówił Niemcom wykorzystania linii kolejowych biegnących przez terytorium Węgier dla agresji na Polskę , zaminował tunele i zagroził ich wysadzeniem w przypadku próby użycia siły przez III Rzeszę
- ↑ Było to pierwotnie określenie propagandowe nawiązujące świadomie do wojny 1812 prowadzonej przez Rosję z koalicją napoleońską tak określanej w tradycyjnej historiografii rosyjskiej.
[edytuj] Bibliografia
- "Druga Wojna Światowa", KiW, Warszawa 1987, ISBN 83-05-11472-4
- Eugeniusz Duraczyński, Jerzy Janusz Terej "Europa podziemna 1939-1945", Warszawa 1974
- Narvik i Falaise Władysław Dec. 1 wyd 1957
[edytuj] Zobacz też
Ważne wydarzenia
- kampania wrześniowa
- Holocaust, obozy niemieckie 1933-1945
- Lądowanie w Normandii
- konferencja jałtańska
- kapitulacja III Rzeszy
- kapitulacja Japonii
Postacie
Ważniejsze linie umocnień
|
Inne
[edytuj] Linki zewnętrzne
- II wojna światowa - 2wojnaswiatowa.com
- Serwis o II wojnie światowej
- Serwis o II wojnie światowej
- II wojna światowa - Dws.org.pl
- II wojna światowa - Historycy.org
Europa w: 1939 • 1940 • 1941 • 1942 • 1943 • 1944 • 1945
Polska w: 1939 • 1940 • 1941 • 1942 • 1943 • 1944 • 1945
Azja i Pacyfik w: 1939 • 1940 • 1941 • 1942 • 1943 • 1944 • 1945
