Bełk (województwo śląskie)

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°10' N 18°39' E

Bełk

Jolanta Szejka

22 km²

50° 10' N
18° 39' E

Liczba
mieszkańców (III 2005)
• liczba ludności

3358

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

44-230

Tablice rejestracyjne

SRB

Położenie na mapie Polski

Bełk

Bełk (niem. Belk) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie rybnickim, w gminie Czerwionka-Leszczyny.

[edytuj] Położenie i transport

Przez miejscowość przebiega 925 Droga wojewódzka nr 925. W Bełku planowany jest także zjazd z autostrady A1 Północ-Południe.

[edytuj] Historia miejscowości

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z ok. 1280 r. i znajduje się w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (Księdze fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego). Pierwszym wzmiankowanym właścicielem wsi był niejaki Bielick, od którego też ma pochodzić nazwa miejscowści. Parafia powstała w pierwszej połowie XIV w. Wieś dzieliła się na dwa działy: Bełk Dolny (Nieder Belk) i Bełk Górny (Ober Belk). W 1784 roku w Bełku Dolnym należącym do szlachcica von Twardawa mieszkało 14 kmieci, 7 zagrodników, łącznie 111 osób. Na terenie Bełku Dolnego znajdował się kościół, szkoła oraz folwark. Natomiast w Bełku Górnym należącym także do von Twardawa mieszkało 13 kmieci, 7 zagrodników oraz 2 chałupników, łącznie 112 osób. Na terenie Bełku Górnego znajdował się także folwark oraz dwa młyny.

W XIX w. właścicielem miejscowości był pionier górnośląskiego hutnictwa, Szkot John Baildon. W I poł. XIX w. następuje uwłaszczenie chłopów w wyniku którego w rękach właścicieli wsi pozostały jedynie pola folwarczne. Koniec XVIII wieku i początek XIX wieku to okres zubożenia miejscowej ludności. Obrazują to statystki z roku 1818, w których widać spadek liczby bogatych chłopów – kmieci, a wzrost liczby uboższych – zagrodników i chałupników. Tak w 1818 roku w Bełku Dolnym było już tylko 4 kmieci, 5 zagrodników i 7 chałupników, łącznie 90 osób. Natomiast w Bełku Górnym było 5 kmieci, 10 zagrodników oraz 6 chałupników, łącznie 180 osób. Następnym właścicielem miejscowości został syn Johna Baildona – Artura, który odsprzedał w 1852 roku swoje dobra Antoniemu Gemander, który był głównym zarządcą Karola Goduli.

Pocztówka z Bełku z początku XX w.

Zabudowania byłego folwarku

Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku następuje wzmożony rozwój wsi – powstaje m.in. Ochotnicza Straż Pożarna (1909), szpital (1908) oraz nowy budynek szkoły elementarnej. Po powstaniach śląskich Bełk zostaje włączony do Polski. Wtedy właścicielem folwarku został Bronisław Jastrzębiec-Albinowski. W 1939 r. jak cały polski Śląsk wieś znalazła się na powrót w Rzeszy Niemieckiej, folwarkiem administrował wtedy niejaki von Flachnowitz. Wyzwolenie w 1945 roku było połączone z terrorem oraz wywózkami niektórych mieszkańców wsi do ZSRR.

Do 1977 Bełk stanowił samodzielną gminę, która została włączona do gminy Czerwonka-Leszczyny, w której pozostaje do dziś. Od 1996 roku w miejscowości budowany jest nowy kościół parafialny pw. św. Jana Sarkandra.

[edytuj] Zabytki

Dawny szpital z 1908 roku - widok obecny po remoncie

Kościół św. Marii Magdaleny w Bełku z drugiej połowy XVIII wieku.

kopiec, będący pozostałością średniowiecznego grodziska. Na jego szczycie znajduje się neogotycka, XIX-na kaplica, wybudowana przez ówczesnego właściciela wsi, Antoniego Gemandera, obecnie mocno zniszczona. Pod kaplicą pochowano 4 członków rodziny Lukas.

Pozostałości XIX-wiecznych zabudowań dworskich, zbudowanych częściowo z polnego kamienia (młyn, obory, kamienno-ceglane czworaki.

Budynek dawnej karczmy, obecnie bar, najprawdopodobniej XIX-wieczny, rozbudowany w pocz. XX w. oraz znacznie przekształcony w czasach współczesnych, obecnie bez cech stylowych.

Budynek dawnej szkoły. Pierwsza murowana budowla powstała w I poł. XIX w., na przestrzeni XIX i XX w. była wielokrotnie przekształcana. Obecnie większa część budynku pochodzi z końca XIX w. Do 1963 r. szkoła, obecnie przedszkole.

Wczesnomodernistyczny budynek dawnego szpitala wzniesiony w 1908 r. z fundacji Alfonsa Lucasa, w okresie PRL-u upaństwowiony (funkcjonował w nim szpital chorób zakaźnych). Obecnie przywrócony siostrom zakonnych mieści Dom Spokojnej Starości.

Okazy dendrologiczne: dęby o obwodach 450, 460 i 480 cm. – pomniki przyrody, stary platan klonolistny oraz wiązy szypułkowe i stosunkowo rzadkie sosny wejmutki w parku dworskim. Ponadto liczne stare aleje śródpolne złożone głównie z dębu szypułkowego i kasztanowca.

[edytuj] Wybitne osoby związane z Bełkiem

John Baildon – pochodzący ze Szkocji pionier hutnictwa na Górnym Śląsku, właściciel Bełku.
Richard Holtze – urodzony w Bełku niemiecki lekarz, jeden z założycieli miasta Katowice, bardzo zasłużony dla jego rozwoju.
Johan von Muszkowski - urodzony w Bełku, śląski architekt, bogaty szlacic z tytułem niemieckiego hrabiego.

[edytuj] Bibliografia

Musioł Ludwik, Parafia Bełk, monografia historyczna (maszynopis w posiadaniu parafii), 1953.
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI z. 11, Warszawa 1964.
Czapla Grzegorz, Bełk. Zarys Dziejów Wsi, Bełk 2003.
Polak Henryk, Dzieje Bełku, Czerwionka-Leszczyny 2003.
Żukowski Aleksander, Okazałe Drzewa Gminy i Miasta Czerwionka-Leszczyny, Czerwionka-Leszczyny 2004.