Bentos

Z Wikipedii

Bentos - ogół organizmów roślinnych (fitobentos) , zwierzęcych (zoobentos) i bakterii (bakteriobentos) zasiedlających dno zbiorników wodnych (bental). Skład gatunkowy i liczebność bentosu zależy od różnorodnych czynników biotycznych i abiotycznych - m.in. rodzaju zbiornika (słono- lub słodkowodny), głębokości dna, warunków pokarmowych (obfitość i dostępność pokarmu), tlenowych, świetlnych (wpływ na fitobentos), ruchliwości wód (nadmierny ruch wody ogranicza lub uniemozliwia rozwój organizmów), oraz eksploatacji przez drapieżców itp. W szerszym ujęciu do bentosu zaliczany jest peryfiton (epifiton) i makrofity.

Bentos morski tworzą otwornice, gąbki, jamochłony, wieloszczety, szkarłupnie, mięczaki, skorupiaki, także glony i bakterie.

Bentos słodkowodny jest gatunkowo uboższy - skąposzczety, pijawki, mięczaki, gąbki, larwy owadów, glony, bakterie, a także różne gatunki roślin zielnych. Niektóre z organizmów, prowadzące osiadły tryb życia, wykazują liczne przystosowania umożliwiające im przytwierdzanie się, drążenie podłoża i zdobywanie pokarmu.

Podgrupy bentosu:

• inbentos (herpobentos) - penetrujące osady denne, nazywany "właściwą fauną denną"
• epibentos (epifauna) - związane z powierzchnią dna lub przedmiotów (kamienie, pale, dno łodzi itp.)
• haptobentos - osiadłe, na stałe przytwierdzone do powierzchni dna, przedmiotów podwodnych lub innych organizmów, np. glony,polipy stułbiopławów i krążkopławów, mszywioły, żachwy
• lazjon - żyjące wśród glonów poroślowych i inkrustacji wapiennych.
• hiperbentos - fauna przydenna
• ryzobentos - obejmujący roślinność zakorzenioną tj. makroflorę naczyniową

Ze względu na rodzaj podłoża bentos dzielony jest na:

• psammon (psammobentos) - związany z dnem piaszczystym - powierzchnią (epipsammon) lub wnętrzem (endopsammon)
• pelobentos - związany z dnem mulistym - powierzchnią (epipelon) lub wnętrzem (endopelon)
• litobentos - związany z dnem skalistym lub kamienistym - powierzchnią kamieni (epiliton) (epility) lub wnętrzem szczelin
• peryfiton - związany z zanurzonymi częściami roślin - powierzchnią (epifiton) lub je minujący
• epiksylon - związany z powierzchnią zanurzonego drewna (epiksylity), czasem łączony z peryfitonem
• argillon - związany z podłożem gliniastym (argillobentos)

Ze względu na głębokość bentos dzielony jest na:

• litoralny
• sublitoralny
• profundalny

Ze względu na stałość występowania organizmów w strefie bentalnej ich zespoły można podzielić na:

• merobentos - sezonowy składnik bentosu
• holobentos - stały składnik bentosu
• nektonobentos

Ze względu na wielkość organizmów można wyróżnić:

• mikrobentos - (<1mm) to bakterie, glony i pierwotniaki
• mezobentos - (do paru mm), nicienie, wirki, wrotki, brzuchorzęski, małżoraczki, denne skorupiaki, oraz formy młodociane skąposzczetów i larw owadów
• makrobentos - (od kilku mm do ponad 20 cm), duże małże, raki, pijawki, skąposzczety , larwy wielu grup owadów

[edytuj] Przystosowania organizmów do środowiska

Mieszkańcy strefy dennej charakteryzują się różnorodnymi przystosowaniami do dennego trybu życia. W odróżnieniu od planktonu, organizmy bentosowe nie mają trudności z utrzymaniem się na powierzchni różnego typu podłoża, co związane jest ze stosunkowo znacznym ciężarem właściwym. Często ich ciało obciążone jest róznymi substancjami mineralnymi, z których zbudowane sa szkielety zewnętrzne (np. muszle mięczaków składające się głównie z węglanu wapnia lub zbudowane z ziaren piasku, gałązek, muszelek np. domki chruścików). W ciele organizmów bentosowych nie ma przestrzeni powietrznych, kropel tłuszczu, jakie są dość powszechne u planktonu.

Częstym zjawiskiem wymagającym specjalnych przystosowań jest niedostatek tlenu nad powierzchnią osadu dennego lub tez jego brak w samym osadzie. Organizmy mogą uniknąć tego odtlenionego mikrośrododwiska wysuwając koniec ciała ponad odtlenioną warstwę przydenną. Innym przystosowaniem jest zapadanie w okresie beztlenowym w stan anabiozy z wykorzystaniem glikogenu jako źródła energii.

Zwierzęta bentosowe związane są z dnem w różny sposób zależnie od charakteru podłoża. Miękkie podłoże utrudnia poruszanie się zwierzętom, umożliwia im jednak dość znaczne zagłębianie się w nim. Na dnie twardym organizmy denne poruszaja się swobodnie. Niektóre organizmy denne kroczą i biegają po dnie skorupiaki, larwy i dorosłe owady, inne pełzają korzenionóżki, jeszcze inne poruszaja się za pomocą rzęsek glony, pierwotniaki, skrętów ciała pijawki, lub na zasadzie odrzutu larwy ważek. Do przemieszczania się po dnie zwierzęta posługują się rzęskami, wyrostkami oraz różnego typu odnóżami.

Organizmy bentosowe wykształciły w swoim rozwoju mechanizmy zabezpieczające przed wyżeraniem przez drapieżne bezkręgowce jak np. tworzenie rurek z ziaren pisaku, szczątków roślin (Trichoptera, Chironomidae) przebywanie na pewnej głębokości pod powierzchnią osadu, błyskawiczne krycie się pod powierzchnią osadu (przez skurcz ciała np. Tubificidae), czy też tworzenie grubych i twardych skorup (mięczaki, skorupiaki) i osiąganie znacznych rozmiarów ciała.

Różnorodność organizmów bentosowych kształtuje się w zależności od głębokości. Ze względu na dużą rozmaitość i korzystne dla życia warunki (dostępność tlenu), największa liczba grup i gatunków bentosu występuje w środowiskach płytkich. W strefie przejściowej między wodą i lądem żyje wiele zwierząt, oddychających powietrzem atmosferycznym (ślimaki, owady) a także występują obfite płaty roślinności wodnej. W sublitoralu różnorodność bentosu jest mniejsza niż w litoralu - nie występują zwykle tu glony, makrofity, ślimaki płucodyszne, stadia imaginalnechrząszczy, pluskwiaków itp.. W ciemnej strefie profundalu liczba gatunków jest jeszcze mniejsza, jednak w dobrych warunkach tlenowych występują tu wodopójki, jętki, niektóre mięczaki a także szereg gatunków reliktowych (Mysis, Pantoporea) . Strefę profundalu zasiedlają wyłącznie konsumenci, wykorzystujący materię organiczną nanoszoną z litoralu lub opadającą z epilimnionu. Zróżnicowanie bentosu profundalnego jest często wykorzystywane jako wskaźnik trofii. Wskaźnikiem dla eutrofii jest Chaoborus, Chironomus, w oligotrofii- Pantoporea, Chironomidae,natomiast w mezotrofii- Strictochironomus, Sergentia. Wraz ze wzrostem głębokości można zaobserwować róznice w rozmieszczeniu glonów, co związane jest ze zmianą warunków świetlnych oraz z typem podłoża. W celu pozyskania światła jako żródła energii, zmieniają sie barwy plech glonów, jako przstosowanie sie do panującego środowiska na danej głebokości.

Bentos podlega okresowym migracjom. Niektóre zwierzęta stref przybrzeżnych, na zimę opadają w głąb zbiornika, gdzie panują lepsze warunki do przezimowania (larwy owadów, skąposzczety, mięczaki, inne często w nocy wypływają do toni wodnej, przenoszone są z prądem wody na znaczne odległości, by nad ranem osiedlić się na dnie zbiornika. Zdarzają sie również migracje o charakterze sezonowym, w czasie stagnacji letniej gdy panują warunki stresowe tj. deficyty tlenu, znaczne stężenie siarkowodoru, wówczas fauna denna ubożeje ( skąposzczety, larwy Chironomidae).

[edytuj] Rola w ekosystemie

Bentos odgrywa ważną rolę w ekosystemie. Sinice, glony eukariotyczne oraz makrofity i ramienice , jako producenci, dostarczają substancji organicznych. W znacznym stopniu wpływają więc na stężenie tlenu, dwutlenku węgla, substancji mineralnych, a także innych substancji wydzielanych do środowiska. Wyprodukowana biomasa makrofitów jest przekazywana głównie jesienią i wiosną, do litoralu oraz poza litoral w czasie silnego falowania.

Makrofity odgrywają ważną rolę w tworzeniu ogromnej róznorodności środowiska. Makrofity stanowią również podłoze dla peryfitonu rozwijającego się na ich powierzchni. Są miejscem składania ikry ryb i płazów oraz stanowią kryjówkę dla ryb i innych zwierzat litoralnych. Fitobentos i zoobentos jest bazą pokarmową dla ryb i innych organizmów.

Szczególną rolę w bentosie odgrywają bakterie, jako ogniowo w łańcuchu pokarmowym detrytożerców. Bakteriobentos rozkłada martwe substancje organiczne, na skutek czego powstają związki bogate energetycznie. Zmineralizowany detrytus jest dostępny zarówno dla roślin jak i dla zwierząt.

[edytuj] Bibliografia

• Zdzisław Kajak Hydrobiologia - limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2001.
• Anna Stańczykowska Ekologia naszych wód. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1997.
• Winfried Lampert, Ulrich Sommer Ekologia wód śródlądowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1996.
• Barbara Kawecka, Pertti Vesa Eloranta Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994.
• Zbigniew Podbielkowski, Henryk Tomaszewicz Zarys Hydrobotaniki.Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1996.