Dybuk

Z Wikipedii

Dybuk (hebr. dibbuk, czepiający się), „naga dusza”, zmora, duch w folklorze żydowskim. Dusza zmarłego, która nie może zaznać spoczynku czy też, wśród zwolenników kabały, reinkarnacji z powodu popełnionych grzechów i szuka osoby żyjącej aby wtargnąć w jej ciało.

Wiara w dybuki rozpowszechniła się wśród żydów, zwłaszcza środkowoeuropejskich, poczynając od XVI wieku. Podatnymi na opanowanie przez dybuka były osoby grzeszne. Szczególną aktywność „nagie dusze” przejawiały w noc w święta Jom Kipur (Dzień Pojednania, Sądny Dzień).

Opanowując daną osobę dybuk powodował zmianę jej osobowości, przemawiał jej ustami ale swoim głosem. Należało wówczas znaleźć rabbiego baal szema aby odprawił egzorcyzmy, dzięki którym dybuk opuszczał ciało przez mały palec u nogi. Aby dybuk znalazł spokój i nie opanował kolejnej osoby trzeba go było przy egzorcyzmach namówić do wyjawienia swojej tożsamości i przeprowadzić tikun (naprawę) poprzez poczęstunek wiernych alkoholem przez rodzinę ujawnionego dybuka. Osoby cierpiące na choroby umysłowe lub nerwowe uważano często za nawiedzone przez dybuka i leczono je poprzez egzorcyzmy. Szczególny rodzaj dybuka opanowywał niektóre kobiety. Nie był on duszą zmarłego lecz demonem, który czynił z opanowanej czarownicę. Pomimo wzajemnej izolacji współżyjących środowisk, żydowskie opowieści o dybukach miały wpływ na ludowe wierzenia chrześcijan.

Do zaznajomienia nieżydowskiego świata z dybukami przyczynił się Szymon Anski (właśc. Szymon Zeinwel Rapoport), który napisał około 1916 roku w jidysz dramat Der Dybbuk, przetłumaczony na kilka języków, w tym w 1921 roku na polski. Uważana za jeden z lepszych utworów w języku jidysz sztuka gości na scenach nie tylko żydowskich teatrów do dzisiaj. Na jej podstawie powstał w 1937 roku film pod tytułem Dybuk uważany za najlepszy film w języku jidysz zrealizowany w Polsce międzywojennej. W 1988 roku Andrzej Wajda wyreżyserował w krakowskim Starym Teatrze oparty na motywach dramatu Anskiego utwór Ernesta Brylla pod tytułem Dybuk. Agnieszka Holland wyreżyserowała sztukę Anskiego w Teatrze Telewizji w 1999 roku. W 2003 roku Krzysztof Warlikowski zrealizował na podstawie sztuki Anskiego i Hanny Krall we wrocławskim Teatrze Współczesnym i warszawskim Teatrze Rozmaitości przedstawienie pod tytułem Dybuk.

Dybuk jest bohaterem jednego z odcinków serialu o tematyce paranormalnej Czynnik Psi. Tytuł Dybuk nosi również piosenka polskiej grupy rockowej Exodus oraz polskiej biometalowej kapeli Żywiołak.