Filip II Burbon-Orleański

Z Wikipedii

Filip II, książę orleański
Data urodzenia	2 sierpnia 1674
Pierwszy Minister Francji
Okres urzędowania	od 15 lutego 1723 do 2 grudnia 1723
Poprzednik	Guillaume Dubois
Następca	Ludwik IV Henryk Burbon-Condé

Filip Orleański (ur. 2 sierpnia 1674 w Saint-Cloud, zm. 2 grudnia 1723 w Wersalu), książę Chartres w latach 1674-1701, książę Orleanu, Valois, Montpensier, Nemours, Joinville, hrabia de Beaujolais od 1701 r., par Francji, regent w okresie małoletności Ludwika XV w latach 1715-1723, Pierwszy Minister w 1723 r., syn księcia Orleanu Filipa I, brata króla Ludwika XIV, i Elżbiety Charlotty, córki Karola Ludwika, elektora palatyna Renu.

Spis treści 1 Wczesne lata życia 2 Okres Regencji 3 Śmierć 4 Bibliografia 5 Przypisy

[edytuj] Wczesne lata życia

Za życia ojca nosił tytuł księcia de Chartres. Brał udział w wielu kampaniach wojennych Ludwika XIV w Niemczech. W 1691 r. brał udział w obleżeniu Mons. Walczył w bitwach pod Steenkerque (3 sierpnia 1692) i Neerwinden (29 lipca 1693) oraz podczas oblężenia Namur (29 maja – 30 czerwca 1692). Po zakończeniu wojny w 1697 r. poświęcił się nauce. Ze szczególnym zainteresowaniem studiował nauki przyrodnicze.

18 lutego 1692 r. poślubił Françoise-Marie de Bourbon, mademoiselle de Blois (9 lutego 1677 – 1 lutego 1749), legitymizowaną córkę Ludwika XIV i jego metresy – pani de Montespan. Filip i Franciszka mieli razem jednego syna i siedem córek:

• Mademoiselle de Valois (17 grudnia 1693 – 17 października 1694)
• Maria Ludwika Elżbieta (20 sierpnia 1695 – 21 lipca 1719), mademoiselle de Chartres, żona Karola Burbona, księcia de Berry
• Ludwika Adelajda (13 sierpnia 1698 – 19 lutego 1743), mademoiselle de Chartres
• Charlotta Aglaé (22 października 1700 – 19 stycznia 1761), mademoiselle de Valois, żona Franciszka III, księcia Modeny
• Ludwik I (4 sierpnia 1703 – 4 lutego 1752), książę Orleanu
• Ludwika Elżbieta (11 grudnia 1709 – 16 czerwca 1742), mademoiselle de Montpensier, żona Ludwika I, króla Hiszpanii
• Filipina Elżbieta (18 grudnia 1714 – 21 maja 1734), mademoiselle de Beaujolais
• Ludwika Diana (27 czerwca 1716 – 26 września 1736), mademoiselle de Chartres, żona Ludwika Franciszka Burbona, księcia de Conti

Filip miał również kilka nieślubnych dzieci. Trzy z nich zostały przezeń uznane:

• Louis Charles de Saint-Albin (5 kwietnia 1698 – 9 kwietnia 1764), syn Florence Pellerin, książę arcybiskup Cambrai
• Angélique de Froissy (przed 1702 – 15 października 1785), żona Henry François, hrabiego de Ségur, barona de Romainville i de Ponchat
• Jean Philippe François d'Orléans (28 sierpnia 1702 – 16 czerwca 1748), syn Marii Ludwiki Le Bel de La Boisserie, hrabia d'Argenton, kawaler maltański

Filip Orleański był cynicznym hulaką bez jakichkolwiek politycznych zasad. Znany był z zachowania, łamiącego wszelkie konwenanse i etykietę dworską. Był ateistą, w czasie mszy świętych czytywał, ukryte w Biblii, dzieła François Rabelais. Podczas wielkich świąt kościelnych zwykł organizować wystawne zabawy. Występował w sztukach Moliera i Racine'a, komponował opery, malował i tworzył miedzioryty. Był również wielkim kolekcjonerem sztuki.

Do służby wojskowej Filip powrócił podczas wojny o sukcesję hiszpańską. Był wodzem naczelnym armii francuskiej we Włoszech (1706) i Hiszpanii (1707-1708). Odniósł tam kilka sukcesów, ale do uszu Ludwika XIV dotarły pogłoski, że książę orleański chce zastąpić Filipa V na hiszpańskim tronie. Ludwik odwołał więc księcia z frontu. Filip popadł w niełaskę, ale stary król przebaczył mu pod koniec życia i w swoim testamencie z 1715 r. powołał Filipa do rady regencyjnej, która miała sprawować rządy w imieniu małego następcy tronu, delfina Ludwika.

[edytuj] Okres Regencji

Król Ludwika XIV zmarł 1 września 1715 jego następca, Ludwik XV, miał ledwie 3 lata. Traktat w Utrechcie z 1713 r., który zakończył wojnę o sukcesję hiszpańską, pozbawiał króla Filipa V i jego potomków praw do tronu Francji. W tej sytuacji następcą małego i chorowitego Ludwika XV był właśnie Filip Orleański. Ludwik XIV chciał temu zapobiec, więc w swoim testamencie przyznał prawo dziedziczenia tronu swoim nieślubnych synom: księciu Maine i hrabiemu Tuluzy. Kompetencje regenta zostały znacznie ograniczone.

Pierwszym krokiem księcia Orleanu było więc skasowanie testamentu Ludwika XIV. Książę dokonał tego dzięki parlamentowi paryskiemu. W zamian za to przywrócił mu prawo remonstracji i odmowy rejestracji edyktów królewskich. Całą swoją politykę podporządkował zapewnieniu Orleanom tronu Francji (tzw. "sekret regenta"). Chciał zjednać sobie wszystkie stronnictwa, za wyjątkiem ludzi "starego dworu" oraz królewskich bastardów. Obojętny w sprawach religijnych poparł jednak jansenistów i uwolnił ich z więzień. Uwięziono natomiast kilku jezuitów, a spowiednik Ludwika XIV, ojciec Le Tellier, znalazł się na wygnaniu. W 1715 myślano przelotnie o zwołaniu Stanów Generalnych, ale zarzucono ten pomysł.

Chcąc usatysfakcjonować magnaterię, odsuniętą przez Ludwika XIV od spraw państwa, Filip zlikwidował jednoosobowe sekretariaty stanu i powołał na ich miejsce siedem kolegialnych rad (wojny, marynarki, finansów, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, handlu i wyznań). Czynnikiem koordynującym działania rady miała być Rada Regencji pod przewodnictwem księcia Orleanu. Stanowiska w radach obsadzili członkowie arystokracji. Ci wymowni dyletanci^[1] stanęli w obliczu grożącego bankructwa skarbu, waśni religijnych, rozbudzonych aspiracji politycznych parlamentów i skomplikowanej sytuacji międzynarodowej. Rychło okazało się, że magnateria nie nadaje się do rządów. W 1717 zniesiono rady i przywrócono sekretariaty stanu.

Głównym problemem państwa był ogromny dług publicznych. Zastanawiano się nawet, czy nie należałoby ogłosić bankructwa kraju. Oznaczałoby to jednak wielki kryzys polityczny i Regent chciał tego uniknąć. Zwrócił się więc o pomoc do szkockiego aferzysty Johna Lawa. W 1715 Law przedłożył księciu projekt nowego banku akcyjnego, opartego w 75% na biletach państwa. W 1717 Law założył Kompanię Zachodnią dla handlu z francuskimi koloniami za Atlantykiem. W 1720 został generalnym kontrolerem finansów. Kompania Zachodnia wypuściła wówczas na rynek 600 000 akcji na łączną sumę 300 milionów liwrów. Francję ogarnął szał spekulacji. Za jedną akcję o nominalnej wartości 500 liwrów płacono 18 tys. Akcje można było nabywać tylko za pomocą banknotów emitowanych przez bank Lawa. Francuzi przezwyciężyli początkową niechęć do papierowych pieniędzy i wkrótce kasy banku zapełniły się kruszcem. Wówczas bank został upaństwowiony. W maju 1720 emisja banku doszła do astronomicznej kwoty 2 696 milionów liwrów.

Law rozpętał moce nad którymi nie panował. Próbował powstrzymać gorączkę spekulacji, ale bezskutecznie. W 1721 nastąpił krach tzw. "systemu Lawa". Wiele rodów francuskich zbankrutowało, a krach finansowych zagroził stabilności państwa. Law zdołał zbiec za granicę. Jego reformy zostały rychło zniesione i nastąpił pełen powrót do polityki czasów Ludwika XIV. W społeczeństwie francuskich zakorzeniła się niechęć do banków emisyjnych, pieniędzy papierowych i spekulacji giełdowych. Udało się jednak zredukować dług państwowy, który w 1723 wynosił 1700 milionów liwrów.

W samym czasie Regent musiał stawić czoło grupie arystokratów pod wodzą księcia Maine (spisek Cellamare), którzy chcieli przenieść regencję w ręce króla Hiszpanii Filipa V. Spisek został wykryty w 1718. Książę orleański zawarł wówczas antyhiszpański sojusz z Wielką Brytanią i Holandią. W 1720 Francja wypowiedziała wojnę Hiszpanii. Armia marszałka Berwicka wkroczyła do Hiszpanii. Filip V rychło zawarł pokój z regentem.

15 lutego 1723, Filip Orleański zrzekł się regencji wobec osiągnięcia pełnoletności przez Ludwika XV. Zachował jednak stanowisko pierwszego ministra, które sprawował aż do swojej śmierci.

Jego rządy to czas niebywale bujnego rozkwitu architektury, malarstwa i rzeźby francuskiej. Powstał wówczas styl regencji, będący zapowiedzią rokoka. Na jego cześć został nazwany Nowy Orlean w stanie Luizjana.

Rządy Regenta przyniosły rozładowania dusznej atmosfery schyłku panowania Ludwika XIV. W 1717 Regent ukrócił wprawdzie dążenia jansenistów oraz cofnął uprawnienia parlamentów, ale raz rozpoczętego procesu nie dało się zatrzymać. Szlachta urzędnicza (noblesse de robe) nie dała się już zmusić do milczenia. Z biegiem lat narastać będzie opór parlamentów wobec władzy króla. Za rządów Regenta Orleańskiego nastąpiło pęknięcie w monolitycznym gmachu monarchii Ludwika XIV^[2].

[edytuj] Śmierć

O 19:00 2 grudnia 1723 książę spędzał czas ze swoją kochanką, księżną de Phalaris. Nagle dostał ataku apopleksji. Księżna zaczęła wzywać pomocy, ale w Wersalu nie było żadnego medyka i trzeba go było szukać w mieście. Gdy lekarz przybył do księcia zdecydował się puścić mu krew. Obecna przy tym pani de Sabran powiedziała: Proszę nic nie robić. Właśnie zajmował się amorami i pański sposób leczenia mógłby go zabić. Lekarz nie przejął sie tym i puścił Filipowi krew. Książę Orleanu zmarł o godzinie 19:30. Ostatnie słowa skierował do księżnej de Phalaris. Brzmiały one: Proszę opowiadać dalej....

Regent został pochowany w bazylice Saint-Denis. Po Paryżu krążyły pogłoski, że jego serce zjadł wielki duński pies trzymany na dworze Filipa. Nie jest to prawdą, gdyż serce księcia przeniesiono w uroczystej procesji do kościoła Val-de-Grâce. Jeden z przechodniów zapytany, czy widział, jak je niesiono, odpowiedział: Nie widziałem serca, ale widziałem, jak jego dusza przechodzi przez ulicę Piekielną^[3].

[edytuj] Bibliografia

• Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, wyd. XI, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2004, ISBN 83-01-13838-6

Przypisy