Fort carre

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem Twierdza Wisłoujście.

Fort carré (franc. kwadratowy) - był budowlą typową dla XVI-wiecznego budownictwa obronnego, zwłaszcza we Francji. w Hiszpanii i we Włoszech. Jednym z niewielu istniejących do czasów nowożytnych fortów tego typu w Europie wschodniej jest budowla będąca umocnieniem gdańskiej Latarnii, broniącej wejścia do portu od strony morza.

Gdański fort carré został wzniesiony w latach osiemdziesiątych XVI wieku, według neowłoskiego projektu, stworzonego najprawdopodobniej przez holenderskiego architekta Antoniego van Obberghena na planie kwadratu (skąd nazwa).

[edytuj] Budowa fortu

Cztery bastiony fortu posiadają kazamaty (jeden z nich także tzw. furtę wodną) i wewnętrzną okrągłą działobitnię, zwaną "wieńcem", z której można było prowadzić ostrzał przedpola i redy portu. Ściany bastionów zbudowano z cegły, a naroża z ciosów kamiennych. Wokół działobitni powstały niewielkie domki dla oficerów, a w ścianie bastionów koszary załogi. W kazamatach widnieją daty 1586 i 1587 wskazujące na czas ukończenia poszczególnych obiektów fortyfikacyjnych.

Fort otoczono fosą nawodnioną z Martwej Wisły, poprzez którą prowadził wjazd do wnętrza. Wjazd umieszczony w murze kurtynowym pomiędzy bastionami zabezpieczony był bramą i mostem zwodzonym. Tunel bramy poprowadzono skośnie w stosunku do osi wjazdu, aby zabezpieczyć wnętrze fortu przed ewentualnym rażeniem pociskami artylerii nieprzyjaciela. Data 1602 na portalu wejściowym fortu odnosi się do prac końcowych prowadzonych w forcie.

Fort stanowił pierwszy etap budowy, później znacznie rozbudowanej Twierdzy Wisłoujście. W XVII i XVIII wieku dodano dwie zewnętrzne linie bastionów oraz niewielki fort po przeciwnej stronie kanału portowego, w dzisiejszej dzielnicy Gdańska, Nowy Port.

[edytuj] Dalsze losy

Po zakończeniu wojen napoleońskich fort stracił stategiczne znaczenie, tym więcej, że wobec nanoszenia przez rzekę znacznych ilości piasku ujście Martwej Wisły przesunęło się znacznie bardziej w głąb Zatoki tworząc półwysep Westerplatte.

W okresie międzywojennym znajdowało się tu schronisko dla starców. W roku 1945 fort został zbombardowany i spłonął, całkowitemu zniszczeniu uległ renesansowy hełm wieży-latarni. Po wojnie dokonano jedynie prowizorycznych napraw, a w kazamatach znalazły miejsce magazyny firmy owocarskiej "Dagoma", która wykorzystywała te pomieszczenia do końca lat osiemdziesiątych XX wieku.

Komunistyczne władze miasta nie wiedziały co robić z niszczejącym obiektem. W rezultacie, w latach siedemdziesiątych, zabezpieczono jedynie (przy wykorzystaniu tzw. ścianki Larsena) zewnętrzne mury fortu od strony kanału portowego, a administrację oddano w ręce przedsiębiorstwa turystycznego "Gdańsk Tourist", które nie miało ani pomysłu, ani pieniędzy na wykorzystanie zabytkowej budowli. Do degradacji osiedla Wisłoujście, a tym samym i twierdzy, w znacznej mierze przyczyniły się umiejscowione w pobliżu, zanieczyszczające w stopniu szkodliwym dla zdrowia środowisko, zakłady Siarkopol i Gdańskie Zakłady Nawozów Fosforowych "Fosfory".

Od lat dziewięćdziesiątych trwa zabezpieczanie i remont unikalnego w swojej klasie obiektu, który ze względu na swą historyczną wartość trafił na listę World Monuments Watch najbardziej zagrożonych zabytków na świecie.

[edytuj] Bibliografia

Historia Gdańska, pr. zb., Gdańsk 1982, ISBN 83-215-3244-6