František Ladislav Čelakovský

Z Wikipedii

František Ladislav Čelakovský (ur. 7 marca 1799 w Strakonice, zm. 5 sierpnia 1852 w Pradze) był czeskim poetą, krytykiem i tłumaczem (w nadzwyczajnych przypadkach używał pseudonimu Marcian Hromotluk). Był jednym z przedstawicieli tzw. czeskiego odrodzenia narodowego.

[edytuj] Życiorys

Od 1812 roku uczęszczał do niższego gimnazjum w Czeskich Budziejowicach, następnie poszedł do gimnazjum w Pisku. Po ukończeniu tej szkoły studiował filozofię w Pradze. Z powodu problemów finansowych musiał przerwać studiowanie i rozpocząć naukę w liceum w Czeskich Budziejowic, stąd został jednak niebawem wydalony, ponieważ odczytywał na głos dzieła Jana Husa. Kontynuował następnie naukę na studiach w Linci i w Pradze. Bardzej zwracał uwagę na językowe i literackie samokształcenie, niż na naukę przedmiotów obowiązkowych. Egzaminu uniwersyteckiego w 1822 roku nie zaliczył.

Pracował jako wychowawca (do 1829 roku) i tłumacz.

W 1830 roku otrzymał ofertę z Rosji, aby otworzyć słowiańską bibliotekę wspólnie z Pawłem Józefem Šafaříkem i Václavem Hanką w Sankt Petersburgu. F. L. Čelakovský chętnie przyjąłby to zadanie, ale F. Palacký załatwił mu pensję u księcia Kinského.

Od roku 1833 był redaktorem Pražských novin (Praskiej gazety), a jej załącznik Rozmanitosti (Rozmaitości), w roku 1834 przekształcił w tygodnik Česká Wčela. Tygodnik ten stał się niebawem samodzielnym czasopismem. Później przymusowo opuścił redakcję, ponieważ w Pražských novinach (Praskiej gazecie) ukazał się krytyczny artykuł o rosyjskim carze.

Od 1838 roku pracował jako bibliotekarz u rodziny Kinských.

W 1841 roku we Wrocławiu został profesorem literatury słowiańskiej i pracował tutaj, aż do roku 1849, czyli do momentu, kiedy taką samą katedrę uzyskał na uniwersytecie praskim.

[edytuj] Twórczość

Twórczość literacką Čelakovski rozpoczął na początku lat 20. XIX wieku. Czerpał z humanistycznych podstaw narodowych i słowiańskich idei, z estetycznych zasad przedromantycznych i z konkretnych wzorów Jungmannowskiego kulturowego programu. Čelakovský swoją twórczością wzbogacił ten nurt. Miał niezwykłą zdolność przenikania do wewnętrznych znaczeń i zasad rządzących wierszami. Potrafił również krytycznie postrzegać doświadczenia narodowej i obcej literatury. Wiele jego książek zawierało ilustracje wykonane przez Adolfa Kašpara.

[edytuj] Poezja

• Smíšené básně (Zbiór wierszy)
• Dennice (Dzienniczek) – almanach
• Růže stolistá (Róża stulistna) – ostatni zbiór 100 krótkich wierszy.
• Spisův básnických knihy šestery (Spis wierszy z sześciu tomów) – ogólne wydanie jego poezji, które sam uporządkował. Nie znalazły się tutaj żadne nowe wiersze.

Ogłoszone dzieła poetyckie: to forma literacka, która łączy się z romantycznym podziwem do folkloru. Czelakowski wykorzystał wzory z ustnych przekazów ludowych i naśladował je. Pierwsze próby ogłoszeń (eksperymenty) w czeskiej poezji nie pochodziły od Czelakowskiego, ale dopiero w jego twórczości styl literatury ludowej stał się wzorem dla wysokiej poezji.

• Ohlasy písní ruských (Odgłosy pieśni ruskich) (1829) – Epicki zbiór wierszy inspirowany rosyjską Byliną (rosyjski epos historyczny). Bohater jest młodym, urodziwym mężczyzną, który przewyższa innych swoją odwagą; oraz nadprzyrodzonymi umiejętnościami. Staje po stronie zwykłego ludu. Walczy ze złem. Byliny powstawały w czasie tureckich i tatarskich najazdów na Ruś (koło roku 1400). Odgłosy oparte są na bohaterskich eposach i prawdziwych wydarzeniach. Bohater w większości przypadków zwycięży. W bylinach jest typowy odwrotny szyk wyrazów, w orzeczeniu imiennym łącznik i orzecznik zamieniają się miejscami. (Bohater Ilja Muromec, Wielka plotka ptaków, Ilja i Kalin – car)
• Ohlasy písní českých (Odgłosy pieśni czeskich) (1839) – Wydanie wierszy lirycznych. Bardziej satyryczna, liryczna i romantyczna, niż bohaterska poezja. Zawiera dużo prostszych wierszy. Powtórzone czasowniki podkreślają akcję, powtarzają się wyrażenia. Do artystycznie najbardziej udanych epickich wierszy tego zbioru należy Toman a lesní panna (Tomasz i leśna panna)

[edytuj] Wydane pieśni ludowe

František Ladislav Čelakovský, grób

• Slovanské národní písně (Słowiańskie narodowe pieśni)
• 1. część zawiera czeskie, morawskie i słowackie pieśni, dedykowane V. Hance.
• 2. część zawiera rosyjskie, serbskie i łużyckie, każda pieśń jest tutaj w oryginale i na drugiej stronie jest jej przekład, dedykowane V. Brodzińskiemu.
• 3. część (pierwotnie nie była planowana) zawiera pieśni, które do poprzednich nie weszły, dedykowane V. Karadżicovi.

• Mudrosloví národa slovanského v příslovích (Mądrości narodów słowiańskich w przysłowiach) – zbiór słowiańskich przysłów, po raz pierwszy są rozróżnione przysłowia i porzekadła. Każde przysłowie jest opracowane i porównywane. Dzieło obejmuje 15 000 zapisów uporządkowanych tematycznych tak, aby wypływała z nich tradycyjna życiowa filozofa Słowian. Przytaczanie przysłów doprowadzi Czelakowskiego do trafnych przekładów i niekiedy do zwięzłych przekazów. Największą niewygodą tego dzieła jest brak spisu treści. Do tego dzieła napisał części (aczkolwiek nie weszła w skład książki) Rozprava o slovanských příslovích (Rozprawa o słowiańskich przysłowiach) opublikowana w Muzejníku, która tworzy wstęp do tego dzieła.

[edytuj] Publikacje naukowe

• Słownik połabski – etymologiczny słownik, Čelakovský chciał wydać wszechsłowiański słownik, ale w końcu opracował tylko dla Połabia.
• Dodatky ke slovníku Josefa Jungmanna (Dodatki do słownika Józefa Jungmana)

[edytuj] Podręczniki

• Čítanky (Czytanki) – 3 dzieła, napisane na prośbę hrabiego Lva Thuna ówczesnego ministra szkolnictwa.
• Malý výbor z veškeré literatury české (Mały wybór ze wszelkiej czeskiej literatury) – to dzieło było prawdopodobnie pomyślane jako podręcznik, ale stało się bardzo popularnym przeglądem czeskiej literatury.

[edytuj] Przekłady

O městě Božím (O Mieście Bożym) święty Augustyn, Litevské národní písně (Litewskie pieśni narodowe), Márinka (Marynka) Johann Wolfgang von Goethe, Jezerní panna (Pani Jeziora) Walter Scott, Listové dávnověkosti (Liście przedwieczne) Johann Gottfried Herder

[edytuj] Pośmiertnie

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
František Ladislav Čelakovský

Pośmiertnie Macierz czeska wydała jego uniwersyteckie wykłady:

• Čtení o srovnávací mluvnici jazyků slovanských (Lektura o porównaniach gramatycznych języków słowiańskich)
• Čtení o počátcích dějin vzdělanosti národů slovanských (Lektura o początkach dziejów kultury narodów słowiańskich)