Fuga (muzyka)

Z Wikipedii

Fuga (dosł. łac. ucieczka) – forma muzyczna. Jest kunsztownie rozwiniętą formą imitacji. Fuga może być dwu- lub więcej głosowa (najczęściej trzy-, cztero- lub pięciogłosowa). Może być instrumentalna (na instrument solowy, zespół instrumentalny) lub na chór. Może stanowić samodzielny utwór muzyczny lub część większej formy (mszy, sonaty, opery itd.). Krótki utwór o charakterze fugi to fugetta, a kompozycja lub jej część przypominająca fugę, ale nie skomponowana ściśle zgodnie z jej regułami to fugato.

Forma fugi rozwinęła się w XVIII wieku, z form muzycznych takich jak: canzona, capriccio, fantasia. Do jej rozwoju w okresie dojrzałego i późnego baroku w dużym stopniu przyczynili się Dietrich Buxtehude (1637-1707) i Johann Pachelbel (1653-1706), a do szczytu doskonałości doprowadził ją J. S. Bach. Po śmierci Bacha już nigdy nie uzyskała poprzedniej popularności, chociaż odgrywała pewną rolę w nauce kompozycji (Fuga a-moll F. Chopina), znane są także cykle fug Antona Reicha (1770-1836) i Dymitra Szostakowicza (1906-1975).

[edytuj] Części fugi

W fudze można wyróżnić następujące części:

temat
kontrapunkt
łączniki i epizody
odpowiedź
coda
nuta pedałowa

[edytuj] Struktura fugi

W fudze temat jest zwięzły, przejrzysty i o wyrazistym charakterze. Można go zaklasyfikować w trzy zasadnicze grupy:

"Attaca" – temat składający się z kilku zaledwie nut i odznaczający się wyrazistą rytmiką.
"Andamente" – temat długi, najczęściej w spokojnym tempie, zawierający się w przynajmniej 2-3 taktach.
"Sogetto" – wszystkie inne typy, liczące zwykle od półtora do kilku taktów.

Szczególna wyrazistość tematu jest osiągana przez zastosowanie w jego konstrukcji, tzw. techniki motywu czołowego.

Motyw czołowy to fragment tematu który ułatwia rozróżnienie słuchowe tematu od pozostałej materii muzycznej. Najczęściej jako motyw czołowy wykorzystuje się charakterystyczną grupę rytmiczną, lub charakterystyczny interwał.

Temat fugi może być utrzymany w jednej tonacji lub modulujący. Zakończenie tematu zawiera codettę, mającą na celu z jednej strony przygotowanie wejścia tematu w innym głosie, z drugiej zaś stworzenie łagodnego przejścia tematu w kontrapunkt.

Fuga rozpoczyna się jednogłosowym pokazaniem tematu (w zasadniczej tonacji fugi – którą określa się jako dux), potem następuje odpowiedź tonalna lub realna w odległości kwinty górnej lub kwarty dolnej w innym z głosów (tonacja w jakiej następuje odpowiedź nazywana jest comes). W tym czasie głos inicjujący fugę wiedzie linię melodyczną kontrapunktu, czyli przeciwstawną tematowi i różniącą się przede wszystkim pod względem rytmicznym. Pierwsze przeprowadzenie tematu przez wszystkie głosy nazywa się ekspozycją. Po niej pojawia się łącznik lub epizod prowadzący do kolejnego tematu. W drugim przeprowadzeniu temat może być zmodyfikowany za pomocą zmiany tonacji, a także środków takich jak dyminucja, augmentacja, inwersja lub ruch wsteczny (tzw. rak). W ostatnim przejściu występuje często tzw. stretto gdzie kilka głosów albo wszystkie wykonują temat w tym samym czasie lub temat w kolejnym głosie jest wprowadzany zanim skończy się w poprzednim. Utwór kończy coda.