Grzegorze

Z Wikipedii


Grzegorze
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Strefa numeracyjna (do 2005)	87
Tablice rejestracyjne	NPI

Grzegorze – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Wieś lokowana w 1437 na terenach już zasiedlonych. Nazwa topograficzna z połowy XIV wieku to Grógersdorf, ponownie pojawia się w dokumentach z roku 1485. Od początków XVI wieku nazwa wsi była zapisywana jako „Gregersdorf" lub też „Gregersdorf, wyjątkowo jako "GregerBen" (1651) czy "Gregoaen" (1663).

Dokument lokacyjny wystawiony 2 lutego 1437 roku przez prokuratora rastemborskiego (kętrzyńskiego) Gerlacha Mertza, za zgodą wielkiego mistrza krzyżackiego Pawła von Russdorfa. Na mocy tego dokumentu wierni: Witchen i Tepchen otrzymali 30 łanów wolnych w dziedziczne i wieczyste władanie jako majątek własny na prawie chełmińskim. W zamian za nadane dobra Witchen i Tepchen winni byli pełnić dwie służby wojskowe (czyli ogierem i pancerzem), od których zobowiązani byli również wnosić opłatę rekognicyjną w dowód uznania władzy zakonnej. Otrzymali ponadto prawo niższego sądownictwa w granicach swoich dóbr. Posiadali także prawo nadawania swojej ziemi chłopom zobowiązanym wobec tego do oddawania odpowiednich należności.

Podczas wojny trzynastoletniej (1454-1466) mieszkańcy Grzegorzy prawdopodobnie opowiedzieli się po stronie związku pruskiego, jednakże po jego klęsce pozostały pod władztwem zakonnym.

Zachował się późniejszy dokument z 29 grudnia 1485 roku, dotyczący nadania ziemi Burhartowi Pomianowi. Kolejna informacja o wsi pochodzi z 1517 roku. Jest to sprawozdanie Komturstwa Ryńskiego, w którym wymienione są również Grzegorze i wolni posiadacze majątków we wsi z obowiązkiem dwóch służb, wśród których wymienieni zostali mężczyźni z przydomkiem starostwa. Z zapisu tego wnioskowac można, że Grzegorze były też siedzibą jakiejś mniejszej struktury administracyjnej ze starostą na czele, na wzór sołtysa wsi czynszowej. Według kolejnego zapisu (1519) Grzegorze nadal liczyły 30 łanów i wystawiały dwie służby. Przez następnych kilka lat liczby te nie uległy zmianie, o czym informuje treść wykazu osad wolnych z 1535 roku.

Znane są także dwa wczesne parafialne spisy mieszkańców: jeden z 1539 i drugi z 1540 roku, według których w osadzie mieszkało m.in. 8 wolnych. Wśród nich zaś wymieniony jest Starosta Marcin, dalej: Damian, Jakub, Stańko Losch, Jurek, Maciej i Kowal. W owym czasie osada była dosyć bogata, potwierdzeniem czego był między innymi fakt zatrudnienia zagrodników (Burzan, Micula, Jann, Jureck, Bartnik, Janusch).

Uprawa ziemi i hodowla zwierząt była z pewnością podstawą utrzymania. Uzupełnieniem gospodarki w Grzegorzach było także rzemiosło (zakład kowalski) i bartnictwo. Z biegiem czasu majątek grzegorzewski dzielony był pomiędzy kolejnych właścicieli. Z dwóch bowiem majątków nadanych Wilchenowi i Tepchenowi w roku 1437, do roku 1568 powstało aż dziewięć. Na skutek stopniowego rozdrabniania majątku nastała konieczność poszukiwania nowych ziem w okolicy. Tak też w wyniku zagospodarowywania okolicznych gruntów w roku 1599 Grzegorze rozrosły się z 30 łanów do 51. Wzrosła także liczba mieszkańców. W roku 1622 zwiększa się też wśród ludności grzegorzewskiej liczba wolnych (z 8 do 11).

Na początku XVII wieku zaznaczył się kryzys gospodarczy. W 1638 roku mieszkańcy Grzegorzy i sąsiedniego Kwiku zwrócili się do władz z prośbą o zmianę świadczeń - zniesienie dotychczasowego świadczenia od pługa i wprowadzenie daniny od lana. Powodem tych kłopotów ekonomicznych mieszkańców wsi według działającej wówczas komisji rozstrzygającej, była zła gleba, uprawiana w sposób niezmienny od dwóch stuleci. Prawdopodobnie więc doszło do erozji i wyjałowienia ziemi. W październiku 1656 roku w wyniku najazdu tatarskiego kilku mieszkańców wsi dostało się do niewoli. Areał ziemi zwiększył się do 48 łanów. Liczba wolnych powoli rosła. W roku 1690 było ich 9, zaś do roku 1714 liczba wolnych grzegorzewskich wzrosła do 14.

Zaraza dżumy z 1710 roku dotarła i do Grzegorzy. W ciągu XVIII wieku potwierdzony został status mieszkańców Grzegorzy jako wolnych chłopów zobowiązanych do pracy szarwarkowej.

Zobacz też: Grzegorzew

źródła: