Nowe Guty

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°47' N 21°52' E53.7833333 21.8666667 (Nowe Guty)


Nowe Guty
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Położenie	53° 47' N 21° 52' E
Strefa numeracyjna (do 2005)	87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie Polski Nowe Guty
Strona internetowa wsi

Nowe Guty (niem. Gutten)– wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Nowe Guty do niedawna były typowa mazurską wsią – dziś charakter miejscowości zmienia się dynamicznie i ukierunkowany jest na turystykę. Położenie geograficzne oraz okolice Mazurskiego Parku Krajobrazowego wpływają korzystnie na jej rozwój. Wieś Nowe Guty uznawana jest za najładniej położonych osad na Mazurach,gdyż usytuowana jest na wysokim brzegu jeziora Śniardwy na przestrzeni ok.2 km.Niegdyś typowa wieś rolnicza przekształciła sie w dzięki swojemu położeniu w miejscowość turystyczną

[edytuj] Historia

Nowe Guty to jedna z najstarszych miejscowości w okolicy – archeologowie odkryli ślady osady wczesnopruskiej lecz nie zostały one do dziś zbadane. Etymologia słowa Gutten sprowadza się do nieznanego założyciela osady – tajemniczego Gutta (Gussa), którego duch bezsprzecznie obecny jest po dziś dzień na tych terenach. Data powstania staropruskiej osady jest trudna do ustalenia – wiadomo jest tylko że takowa istniała jeszcze przed rokiem 1450.

Wieś lokowana 11 listopada 1450 roku przez Wolfganga Sauera – prokuratora kętrzyńskiego. Nadał on Bartkowi Szmidtowi – pierwszemu sołtysowi – 6 łanów na prawie chełmińskim. Pozostałe 60 łanów sołtys rozdysponował między osadników.

W 1450 roku Nowe Guty wymienione były jako wieś zwana Gussepilcke. Potem spotykamy kolejne formy zapisu - Guttloffker (1483), Gutten (1493) oraz Guthen, i w zasadzie ta druga forma w źródłach historycznych występuje prawie wyłącznie. Pierwotna nazwa -Gussepilcke sugeruje pochodzenie pruskie, jest to nazwa dwuczłonowa, w której Gusse może być zniekształconą w dokumencie późniejszą nazwą osobową Gutte, zaś drugi jej człon pilcke prawdopodobnie pochodzi od pilis, pilkalnis, co w językach bałtyjskich oznacza gród. Można wnioskować, iż pierwotnie Nowe Guty były grodem jakiegoś Prusa Gutta, względnie Gussa. Po wojnach krzyżackich nazwa Gutten pozostaje, by już w czasach współczesnych przed 1945 rokiem figurować jako Seegutten. W wersji niemieckiej wioska została nazwana Gutten, w wersji polskiej natomiast nazwę tę wymawiano jako Guty. Obecnie miejscowość nosi nazwę Nowe Guty.

Bartek Schmidt jako sołtys sprawował tak zwane niższe sądownictwo, czyli osądzanie wykroczeń do 4 solidów (Schiling) oraz pobieranie co trzeci denar (Pfennig) z wyższego sądownictwa z wyłączeniem przestępstw na publicznych gościńcach. W zamian za to on i jego następcy zobowiązani zostali do zwyczajowej służby wojskowej, wobec której sołtys miał obowiązek stawić się konno i w lekkim uzbrojeniu na każde wezwanie, w miejsce które mu wskazano. Była to służba na tak zwany „sposób pruski". Prokurator kętrzyński Wolfgang Sauer zezwolił nadto sołtysowi wsi na wolne rybołówstwo w okresie letnim małą siecią na jeziorach Śniardwy i Małe Szwejkowo, ale tylko na potrzeby „własnego stołu".

Właściciele pozostałych 60 łanów musieli co roku na Św. Marcina (11 listopada) oddawać na zamek kętrzyński czynsz w wysokości 0,5 grzywny w zwykłej pruskiej monecie oraz 2 kury. Chłopi musieli odrabiać dodatkowo szarwark, oddawać daninę zwaną płużnym w wysokości jednego korca (około 55 litrów) pszenicy i tyleż żyta od pługa, czyli całego gospodarstwa. Mieszkańcom wsi zezwolono na wolne rybołówstwo na potrzeby stołowe przy użyciu małych sieci. Wieś otrzymała 10 lat wolnizny od czynszów i innych obowiązków.

W czasie wojny trzynastoletniej mieszkańcy Nowych Gut wsparli początkowo związkowców, jednak po krwawej przegranej bitwie pod Rynem (1456) poddali się pod opiekę Zakonu. Walki oraz pobyt wojsk zaciężnych spowodowały duże zniszczenia i zubożenia tego regionu.

Wieś rozwijała się i należała jedną z największych w okolicy (znaczniejszy był tylko Orzysz). Od 1477 roku zmianie uległa przynależność administracyjna wsi. Nowe Guty należały teraz do komturstwa z siedzibą w Rynie. Później po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego w Prusach zmienił się podział administracyjny kraju, zaś Nowe Guty zaczęły podlegać starostwu w Rynie. Stan taki utrzymał się do 1752 roku.

Do 1945 roku Mazury zamieszkiwane były przez Polaków, Niemców, Mazurów oraz inne nacje, jednak dominowała ludność wywodząca się z kręgu kultury niemieckojęzycznej. Wielu uważało się po prostu za Mazurów wpisując w rubryce "język ojczysty" – mazurski. W roku 1910 takich ludzi było w powiecie piskim ponad 60%. Przed 1945 rokiem Nowe Guty (Seegutten) były dużą osadą – świadczyć może o tym fakt wyniku plebiscytu, który odbył się na tych terenach. Na mocy art. 96 traktatu wersalskiego mieszkańcy terytorium objętego plebiscytem mieli dokonać wyboru między Polską a Prusami Wschodnimi. Nowe Guty leżały w powiecie piskim (Johanissburg). Wynik plebiscytu który odbył się 11 lipca 1920 roku był jednoznaczny – w obwodzie Nowe Guty równo 500 osób opowiedziało się za przynależnością do Prus Wschodnich. Wynik taki był przewidywalny – Rzesza nie mogła pozwolić sobie na utratę Warmii oraz Mazur po przegranej I wojnie światowej. Szeroko zakrojona akcja propagandowa oraz przywiezienie specjalnie na głosowanie reemigrantów z Rzeszy przesądziło o ustaleniu nowych granic. Po II wojnie światowej Mazury zostały przyznane Polsce (konferencja w Jałcie 1945). Po spolszczeniu nazwa Seegutten ustalona została jako Nowe Guty.