Jan Stanisław Bystroń

Z Wikipedii

Jan Stanisław Bystroń (ur. 20 grudnia 1892 w Krakowie, zm. 18 listopada 1964 w Warszawie) - polski etnograf i socjolog, profesor uniwersytetów w Poznaniu, Krakowie i Warszawie, członek Polskiej Akademii Nauk.

Był synem językoznawcy Jana i Marii z Cinciałów, wnukiem etnografa i śląskiego działacza społecznego Andrzeja Cinciały. W 1910 ukończył gimnazjum w Krakowie i podjął studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim; wśród jego profesorów byli m.in. Ignacy Chrzanowski i Kazimierz Morawski. W 1914 obronił na UJ doktorat na podstawie pracy Teoria rzeczywistości społecznej. W międzyczasie odbył także studia etnograficzne w Ecole des Hautes Etudes w Paryżu (1912-1913). W 1918 uzyskał stopień docenta etnologii na UJ (na podstawie pracy Zwyczaje żniwiarskie w Polsce).

W latach 1919-1925 był profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Etnologii i Etnografii Uniwersytetu Poznańskiego. W 1925 przeniósł się na UJ, został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Etnologii i Socjologii. Od 1934 prowadził wykłady z socjologii i polskiej kultury ludowej na Uniwersytecie Warszawskim, kierując jednocześnie Katedrą Socjologii (do 1948). W latach 1934-1936 pełnił funkcję kierownika Departamentu Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W swych badaniach koncentrował się na kulturze polskiej, folklorze i twórczości ludowej. Uważał, że badania etnograficzne powinno się prowadzić w ograniczonym czasie i miejscu. W pracy Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926) określił zagadnienia etnografii, jej stosunek do innych nauk oraz podał systematykę dotyczącą grup zawodowych i etnicznych. Analizując dzieła literatury staropolskiej przedstawił panoramę życia towarzyskiego, rodzinnego, politycznego i wojskowego Polski XVI, XVII i XVIII wieku (Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII, 1933, 2 tomy). Zajmował się koncepcjami socjologii polskiej do początków XX wieku. Jako pierwszy w Polsce uznał komizm za zjawisko socjologiczne. Na przełomie lat 20. i 30. prowadził badania śladów polskich w Algierii i na Bliskim Wschodzie, czego efektem była praca Polacy w Ziemi Świętej, Syrji i Egipcie, 1141-1914 (1930).

Inne prace naukowe:

• O istocie życia społecznego (1915)
• Pojęcie narodu w socjologii polskiej (1916)
• Słowiańskie obrzędy rolnicze (1916)
• Rozwój problemu socjologicznego w nauce polskiej (1917)
• Artyzm pieśni ludowej (1921)
• Wyobraźnia artystyczna B. Prusa (1922)
• Pieśni ludu polskiego (1925)
• Historia w pieśni ludu polskiego (1925)
• Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926)
• Pieśni ludowe z polskiego Śląska (1927-1938, z Józefem Ligęzą i Stefanem Marianem Stoińskim)
• Bibliografia etnografji polskiej (1929)
• Socjologia wychowania (1931)
• Socjologia. Wstęp informacyjny i bibliograficzny (1931)
• Przysłowia polskie (1933)
• Szkoła jako zjawisko społeczne (1934)
• Megalomania narodowa (1935)
• Publiczność literacka (1938)
• Komizm (1939)
• Etnografia Polski (1947)
• Socjologia (1947)
• Warszawa (1949)

Był członkiem najważniejszych polskich towarzystw i akademii naukowych - PAU (1933 członek-korespondent), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1945 członek zwyczajny), PAN (1952 członek tytularny). Należał także do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1920 członek-korespondent, 1947 członek zwyczajny) i Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1931 członek czynny). W latach 1926-1932 pełnił funkcję sekretarza Komisji Etnograficznej PAU. Został m.in. odznaczony Medalem Niepodległości.

W czasie okupacji był kilka miesięcy więziony na Pawiaku; brał udział w tajnym nauczaniu. W ostatnich latach życia ciężko chorował, cierpiał również na załamanie nerwowe po śmierci syna oraz z powodu wieloletniej choroby żony. Oficjalnie przeszedł na emeryturę rok przed śmiercią.

Źródła:

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Jan Stanisław Bystroń (1892-1964), w: Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, Warszawa 1986, str. 308-324