Konstanty Jeleński

Z Wikipedii

Konstanty Aleksander Jeleński pseudonim Kot (ur. 2 stycznia 1922 w Warszawie, zm. 4 maja 1987 w Paryżu) - polski dziennikarz, publicysta związany z paryską "Kulturą", żołnierz Armii Andersa. Był uczestnikiem Kongresu Wolności Kultury.

Jego ojciec Konstanty, który był dyplomatą wiele podróżował z synem podczas jego dzieciństwa. Matka- Rena, była tłumaczką. Konstanty Aleksander Jeleński ukończył Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie. W 1939 wyjechał z Polski i udał się do Francji, aby zaciągnąć się do armii polskiej. Tam walczył w 1940 roku o niepodległość Francji, lecz z powodu klęski wyemigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie przy okazji studiował na uniwersytetach w Saint-Andrews i w Oksfordzie. Całą wojnę służył w I Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Do Francji wrócił w 1944 roku. Po wojnie nie chciał wracać do komunistycznej Polski i rozpoczął życie emigracyjne mieszkając w wielu miastach Europy.

W 1947 roku Jerzy Giedroyć, Zofia Hertz i Józef Czapski przenosili pismo Kultura do Paryża i osiedli Maisons Laffitte. Jeleński rozpoczął współpracę z pismem wzmacniając swoje obeznanie w strukturach literackich Paryża, w którym zamieszkał na stałe aż do śmierci w 1952 roku. Pomagała mu w tym znajomość języka francuskiego, który poznał w domu rodzinnym na bardzo wysokim poziomie.

W 1951 roku poznał Leonore Fini, włoską malarkę poznaną w Rzymie. Leonore była wtedy także związana z Stanislao Leprim, włoskim konsulem, dlatego przechodziły wtedy pogłoski o biseksualizmie Konstantego, co nie zostało ostatecznie potwierdzone.

Mieszkając w Paryżu zajął się prowadzeniem pisma Prevues i pełnił funkcję kierownika sekcji wschodnio-europejskiej w sekretacie generalnym Kongresu Wolności Kultury. Wciąż korespondując z Witoldem Gombrowiczem postawił sobie cel rozpropagowania jego dzieła w centrum kultury europejskiej- Paryżu. Zgodnie z korespondencją między Gombrowiczem a Jeleńskim (publikowana po raz pierwszy w "Zeszytach Literackich", nr. 21) Konstanty zainteresował powieścią "Ferdydurke" wydawnictwo Julliard. Następnie po ustaleniu ostatecznej wersji wydania francuskiego namówiono go by napisał wstęp pod warunkiem Jeleńskiego, że Gombrowicz wyda ostateczną decyzję o jego publikacji w książce. Gombrowicz się nie zgodził, ale redakcja zamknęła w tym czasem wydanie i rozpoczęła jego edycję. Konstanty przepraszał Gombrowicza, jednak przedmowa okazała się tak przekonująca, że zainteresowała pisma i wydawnictwa niemieckie książką. Między wieloma gratulacjami Czesław Miłosz nazwał przedmowę genialną. Wydanie "Ferdydurke" okazało sie triumfem dzięki sprawnego rozpropagowania książki przy udziale Jeleńskiego w "Les Nouvelles Lettres" i "Le Monde". Po udanej przedmowie organizował wydanie "Ferdydurke" we Włoszech i Niemczech. Cały czas starał się rozpropagować twórczość Gombrowicza w Polsce na przykład oddziałując na decyzję o prapremierze "Iwony, Księżniczki Burgunda" w Polsce. Sztuką zainteresował się później Ingmar Bergman. Na temat Gombrowicza Jeleński napisał jeszcze wiele tekstów po polsku i po francusku propagując jego dzieło z fascynacją.

Kot Jeleński znany był jako wybitny eseista i publicysta nazywany w tym aspekcie genialnym i najlepszym w emigracji według Giedroycia. Nie tylko propagował twórczość Gombrowicza (wraz z zafascynowanym Gombrowiczem François Bondy'm), lecz zajmował się dziełami Czesława Miłosza, Aleksandra Wata, Józefa Michałowskiego. W esejach opisywał specyfikę emigracyjną polską nie tylko literacką, lecz także oddawał fascynacje malarstwem Józefa Czapskiego i Jana Lebensteina. Jako tłumacz potrafił bawić się poetyką kontekstów zniekształcanych przy tłumaczeniu- tak na przykład przeprowadził "makaroniczny eksperyment" z wierszem Miłosza "Dziecię Europy" kompilując wiele tłumaczeń tego wiersza w jeden kontekstowo i gramatycznie powiązany tekst wielojęzyczny. Opisywał też proces tłumaczenia- jego własne tłumaczenia np. Miłosza i podobne badania dawały Jeleńskiemu świeże podejście do tłumaczeń literatury polskiej.

Gombrowicz o nim: "Wszystkie wydania moich dzieł w obcych językach powinny być opatrzone pieczątką 'dzięki Jeleńskiemu'" [W. Gombrowicz, Dziennik 1961-1966, Dzieła, t. IX, Wl 1989, s.18.] Wojciech Karpiński, pisarz i krytyk, określił Jeleńskiego jako "działające alter ego" Gombrowicza.[Tamże]

Jeleński znany jako menager literatury polskiej na Zachodzie prowadził korespondencję z Michel Foucaultem, Hannah Arendt, Eugene Ionesco, czy Roland Barthesem.