Michel Foucault

Z Wikipedii

Paul Michel Foucault (czyt. [miʃɛl fukɔ] wg IPA; ur. 15 października 1926 w Poitiers we Francji, zm. 25 czerwca 1984 w Paryżu), historyk, ale przede wszystkim jeden z najwybitniejszych filozofów francuskich XX w., przedstawiciel poststrukturalizmu.

Spis treści 1 Życie 2 Poglądy 3 Przypisy 3.1 Dzieła 4 Prace o Foucault 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Życie

Urodził się jako drugie dziecko Paula-André Foucault (wybitnego chirurga, profesora anatomii) i Anne-Marie Foucault z d. Malapert. Ojciec chciał, by – jak on – został lekarzem. Po ukończeniu jezuickiego kolegium Saint-Stanislas w Poitiers (lata nauki przypadały na okres II wojny światowej – Poitiers znajdowało się zrazu w strefie Vichy, później trafiło pod jurysdykcję niemiecką) w 1946 roku wstąpił do renomowanej paryskiej École Normale Supérieure – w ten sposób wstąpił na klasyczną we Francji drogę kariery akademickiej w naukach humanistycznych. Na lata te przypadaja dłuższe okresy poważnej depresji oraz próby samobójcze. Być może to pod wpływem psychiatry, dra Gaillot, Foucault zainteresował się psychologią. Studia psychologiczne podjął już po uzyskaniu licencjatu z filozofii – ukończył je w 1947 roku (miał zatem dyplomy z filozofii, psychologii oraz psychopatologii). Foucault-filozof był uczniem Louisa Althussera; Foucault-psycholog był uczniem Ludwiga Binswangera. W 1951 roku złożył egzamin państwowy z filozofii, w 1952 roku zdobył dyplom z psychopatologii. Jak wielu innych ze swego środowiska, w 1950 roku wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej i był jej członkiem przez 5 lat^[1] – nigdy nie uczestniczył w pracach swej organizacji partyjnej; wystąpił z partii, gdy okazało się, że prominentni członkowie partii nie chcą wyciągnąć żadnych konsekwencji z (przedostających się wówczas na Zachód) informacji o systemie represji stalinowskich. W latach 1953-1954 pracował jako asystent na uniwersytecie w Lille (na wydziale psychologii). W latach 1955-1960 przebywał poza Francją. Dzięki poparciu Georgesa Dumézila pracował jako wykładowca literatury i języka francuskiego, kolejno, w: Uppsali, Warszawie i Hamburgu. W latach 1958-1959 dyrektor Centrum Francuskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Warszawę musiał opuścić nagle w wyniku prowokacji ubeckiej na tle seksualnym. W 1954 roku ukazała się drukiem jego pierwsza praca: Maladie mentale et psychologie (Choroba umysłowa a psychologia). Od 1960 roku pracował jako docent psychologii na uniwersytecie w Clermont-Ferrand. W 1961 roku opublikowana została jego rozprawa doktorska pt. Folie et déraison. Histoire de la folie à l'âge classique (Szaleństwo i nierozum. Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu). W roku 1962 Foucault otrzymał nominację profesorską – objął katedrę w Clermont-Ferrand; tam również poznał swego towarzysza życia, Daniela Defferta. W roku 1969 w Collège de France wygłosił wyklad pt. Kim jest autor – wystąpienie to stało się ważnym przyczynkiem w dyskusji na temat roli autora w literaturze współczesnej. Publikując w 1966 roku Les mots et les choses (Słowa i rzeczy), odniósł następny sukces wydawniczy. W wydanej w 1969 roku rozprawie L'archéologie de savoir (Archeologia wiedzy) rozwijał zastosowaną wcześniej metodykę. W latach 1966-1968 był profesorem filozofii w Tunisie – był tam świadkiem buntu studentów, z którym sympatyzował, ściągając na siebie niechęć władz. W 1968 roku objął stanowisko organizatora Wydziału Filozoficznego na powołanym właśnie do życia w wyniku wydarzeń majowych Uniwersytecie w Vincennes. W roku 1970 (niewielką większością głosów) otrzymał utworzoną specjalnie dla siebie katedrę "historii systemów myślenia" w Collège de France. W wykładzie inauguracyjnym pt. L'ordre du discours (Porządek dyskursu) nakreślił program badań odwołujący sie do tez wyłożonych już wcześniej w Archeologii wiedzy. W 1970 roku Foucault po raz pierwszy wybrał się do USA – miał tam odtąd wracać wielokrotnie z wykładami (zwłaszcza na Uniwersytet w Berkeley) – to właśnie na ziemi amerykańskiej w Zabriskie Point w Death Valley National Park w 1975 roku eksperymentował z LSD – później miał to określić mianem "najlepszego przeżycia w całym życiu". Foucault zaangażował się w ruch praw dla więźniów. W 1971 roku powołał nieformalną organizację zajmującą się obserwacją warunków w więzieniach. W rezultacie w 1975 roku opublikował Surveiller et punir. La naissance de la prison (Nadzorować i karać. Narodziny więzienia). W roku 1976 opublikował pt. La volonté de savoir pierwszy tom zakrojonego na wielką skalę ostatniego dzieła, Histoire de la sexualité (Historia seksualności). W roku 1984 ukazały sie tomy 2 i 3: L'usage des plaisirs i Le souci de soi. W 1978 roku Foucault wybrał się do Iranu – w cyklu reportaży z podróży pisanych na zamówienie "Corriere della Sera" (nie kryjąc entuzjazmu) opisywał upadek reżymu szaha Rezy Pahlaviego i ostatnie przygotowania do rewolucji islamskiej (jej losami i wypaczeniami miał się później wielokrotnie zajmować podczas rozmów m.in. z najważniejszymi politykami irańskimi goszczącymi w Paryżu). W 1982 r. Foucault przyjechał do Polski z konwojem Lekarzy Świata, wyrażając poparcie dla ruchu społecznego Solidarność. Foucault zmarł w paryskim szpitalu w wyniku komplikacji wywołanych na tle – wówczas jeszcze prawie nieznanej – choroby: AIDS.

[edytuj] Poglądy

Michel Foucault podjął refleksję krytyczną nad tradycją filozoficzną związaną z racjonalizmem i empiryzmem. Szczególne znaczenie w filozoficznych dociekaniach Michela Foucault zajmowały archeologia wiedzy i genealogia władzy. W dziedzinie archeologii wiedzy podjął próbę analizy dyskursów. Natomiast w ramach genealogii władzy zajmował się wpływem dyskursu na kształtowanie zjawisk społecznych.

Posługiwał się metodą analizy warunków historycznych, w jakich rozwijają się: wiedza, sposoby sprawowania władzy i egzekwowania przymusu. Rozpatrywał sposoby wykluczania i represjonowania pewnych grup, takich jak przestępcy, chorzy umysłowo, trędowaci, zadżumieni, żołnierze, dzieci. Jego prace nie dają się łatwo zakwalifikować mimo związków z filozofią Fryderyka Nietzschego, fenomenologią i marksizmem. Michel Foucault zastosował własną metodę badań, opartą na studium dyskursu. Jest autorem neologizmu "biopolityka" (1971) odnoszącego się do formy sprawowania władzy nad grupami społecznymi i sposobem życia jednostek.

Publikacje i wykłady Michela Foucaulta, począwszy od lat 60. uzyskały szeroki rozgłos z powodu nowatorskich, śmiałych i kontrowersyjnych poglądów autora.

Krytyka poglądów Foucaulta:

• Niechęć do budowania systemu sprawia, że teoria jest wieloznaczna i niezrozumiała (zarzut Jerzego Szackiego);
• Brak refleksji nad uprawomocnieniem teorii;
• Krytyka podmiotu dokonana przez Foucaulta pozbawia teorię mocy emancypacyjnej, gdyż brakuje instancji, która mogłaby podlegać emancypacji (zarzut Jürgena Habermasa)

Przypisy

---

[edytuj] Dzieła

• Maladie mentale et psychologie, Presses Universitaires de France, coll. "Quadrige", Paris, 1954.
• Histoire de la folie à l'âge classique. Folie et déraison, Gallimard, coll. "Tel", Paris, 1961; Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu.
• Naissance de la clinique. Une archéologie du regard médical, Presses Universitaires de France, Paris, 1963; Narodziny kliniki, przełożył Piotr Mrówczyński, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
• Raymond Roussel, Gallimard, Paris 1963; Raymond Roussel, przełożył Grzegorz Wilczyński, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
• Les mots et les choses. Une archéologie des sciences humaines, Gallimard, coll. "Bibliothèque des sciences humaines", Paris 1966; Słowa i rzeczy.
• La pensée du dehors, Fata Morgana, Paris, 1966.
• L'archéologie du savoir, Gallimard, coll. "Bibliothèque des Sciences humaines", Paris 1969; Archeologia wiedzy.
• Sept propos sur le septième ange, Fata Morgana, Paris 1970.
• L'ordre du discours, Gallimard, Paris, 1971; Porządek dyskursu.
• Ceci n'est pas une pipe, Fata Morgana, Fontfroide-le-Haut, 1973; To nie jest fajka.
• Surveiller et punir. Naissance de la prison, Gallimard, Paris 1975; Nadzorować i karać. Narodziny więzienia.
• Histoire de la sexualité; Historia seksualności: t. 1: La volonté de savoir, Gallimard, Paris 1976; t. 2: L'usage des plaisirs, Gallimard, Paris, 1984; t. 3: Le souci de soi, Gallimard, Paris, 1984.
• Dits et écrits, t. 1: 1954-1975, Gallimard, coll. "Quarto", Paris, 2001.
• Dits et écrits, t. 2: 1976-1988, Gallimard, coll. "Quarto", Paris, 2001.

• Transkrypcje wykładów wygłosznoych w Collège de France :
• 1973-74: Le pouvoir psychiatrique, Gallimard, Paris 2003.
• 1974-75: Les anormaux, Gallimard, Paris, 1999.
• 1975-76: Il faut défendre la société, Gallimard, Paris 1997; Trzeba bronić społeczeństwa, przełożyła Małgorzata Kowalska, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
• 1977-78: Sécurité, territoire, population, Gallimard, Paris 2004.
• 1978-79: Naissance de la biopolitique, Gallimard, Paris, 2004.
• 1981-82: L'herméneutique du sujet, Gallimard, Paris, 2001.

[edytuj] Prace o Foucault

• Didier Eribon, Michel Foucault. Biografia, Wydawnictwo KR, Warszawa 2005.
• Tadeusz Komendant, Michel Foucault w poszukiwaniu siebie, Spacja, Warszawa 1996.

---

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strony ogólne, uaktualniane regularnie:

• Foucault, info
• Michel Foucault: źródła
• Foucault na theory.org.uk

Inne strony:

• Michel Foucault Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Foucault article by Mark Poster from the Johns Hopkins Guide to Literary Theory and Criticism
• Retrospective article written by Michel Foucault
• Good place to start – Review of a Foucault biography, written by noted scholar and Foucauldian David Halperin
• University of Minnesota – Dept. of Communications Studies – Detailed summary of the book Politics, Philosophy, Culture – Interviews and other writings 1977-1984, chapter by chapter.

Bibliografie:

• Lynch's bibliography
• French and English bibliographies

Strony z innymi linkami o filozofie:

• Links from Foucault Resources
• Foucault, Michel category at dmoz.org

Różne:

• Foucault Studies – an electronic, refereed, international journal
• Foucault's Paris – Walking tour of Paris
• Dossiers – Thematic micro-sites
• "What are the Iranians Dreaming About?" – an excerpt from Foucault and the Iranian Revolution

Po polsku:

• Biblioteka on-line Seminarium Foucault
• Wielcy i niezapomniani: Michel Foucault
• Miejsce władzy w filozofii Foucaulta- wykład Karoliny Starego z Uniwersytetu Gdańskiego
• Czy można mówić bez użycia przemocy? Lech M. Nijakowski
• Dyskurs u władzy: filozofia polityczna Michela Foucaulta Adam Ostolski
• Teoria kultury Michela Foucaulta, praca dr Jacka Kochanowskiego z Uniwersytetu Warszawskiego