Krzyż i Medal Niepodległości
Z Wikipedii
Krzyż Niepodległości i Medal Niepodległości – polskie wojskowe odznaczenia państwowe okresu międzywojennego.
Krzyż i Medal Niepodległości zostały ustanowione rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 29 października 1930 roku o Krzyżu i Medalu Niepodległości, w celu "odznaczenia osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Polski w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918 – 1921, z wyjątkiem wojny polsko–rosyjskiej na obszarze Polski". W drodze późniejszej nowelizacji, mógł być także nadawany dla osób, które zasłużyły się czynnie: "w okresie walk powstańczych o wyzwolenie w roku 1938 Śląska Cieszyńskiego za Olzą" (tzn. podczas zajęcia czeskiego Zaolzia).
Uczestnikom walk z bronią w ręku o niepodległość Ojczyzny przed I wojną światową lub poza szeregami armii, względnie osobom które takimi walkami kierowały, mógł być przyznany Krzyż Niepodległości z Mieczami.
Odznaczenie posiadało trzy klasy:
- Krzyż Niepodległości z Mieczami
- Krzyż Niepodległości
- Medal Niepodległości.
[edytuj] Nadawanie
Odznaczenie nadawał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, któremu osobę odznaczoną przedstawiał prezes Rady Ministrów na podstawie wniosków Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości. Komitet ten składał się z pierwszych dziesięciu osób wyróżnionych Krzyżem Niepodległości. Koszty odznak i dyplomów pokrywali odznaczeni. Według pierwotnego brzmienia rozporządzenia, można było nadawać odznaczenie tylko do 31 grudnia 1932, następnie do 30 czerwca 1938, a za Zaolzie - do 31 marca 1939.
- Krzyż Niepodległości z Mieczami – 1816 osobom, w tym 323 razy pośmiertnie
- Krzyż Niepodległości – 35 258 osobom, w tym 7917 razy pośmiertnie
- Medal Niepodległości – 51 735, w tym 3019 razy pośmiertnie
[edytuj] Prawa i przywileje
Odznaczonym Krzyżem i Medalem Niepodległości przysługiwały szczególne prawa, m.in.:
- mieli czynne prawo wyborcze do Senatu (pod rządem konstytucji kwietniowej)
- prawo do zniżki kolejowej (przy czym dla odznaczonych Krzyżem Niepodległości z Mieczami zniżka wynosiła 80 %)
- prawo pierwszeństwa ich dzieci przy przyjmowaniu do szkół państwowych i publicznych, do szkół samorządowych i zakładów naukowych oraz o zwolnienia od opłat administracyjnych w tych szkołach i zakładach
- prawo do zaliczenia do wysługi wysługi emerytalnej okresu działalności zmierzającej do odzyskania niepodległości
- prawo pierwszeństwa przy obsadzaniu stanowisk w urzędach, przedsiębiorstwach
- prawo otrzymania pracy
Ponadto osoby odznaczone Krzyżem Niepodległości miały prawo:
- do ubiegania się o zaopatrzenie ze Skarbu Państwa dla siebie, a po zgonie odznaczonego, także sieroty po nim oraz rodzice
Utratę odznaczenia, oprócz wyroku sądu powszechnego orzekającego o utracie odznaczeń, mógł orzec także Sąd Honorowy, wybierany spośród odznaczonych na 3-letnie kadencje.
[edytuj] Opis odznaki
Odznaką Krzyża Niepodległości jest krzyż równoramienny wykonany z brązu pozłacany i emaliowany o wymiarach 42 x 42 mm. Ramiona krzyża mają przekrój spłaszczonego ośmioboku, rozszerzonego na krawędziach, są złączone pośrodku kwadratową tarczą. Na awersie ramiona krzyża są pokryte czarną emalią, przedzieloną paskiem złoconym, na którym, na ramionach poziomych, jest wybity napis: BOJOWNIKOM – NIEPODLEGŁOŚCI. W tarczy środkowej jest umieszczony stylizowany orzeł, wykonany na zasadzie wklęsłego reliefu. Na rewersie cała powierzchnia krzyża jest złocona.
Odznaką Krzyża Niepodległości z Mieczami jest taki sam krzyż z tym, że między krzyżem a wstążką są umieszczone dwa skrzyżowane, złocone miecze, połączone ażurowym ornamentem.
Odznaką Medalu Niepodległości jest okrągły medal bity w brązie, o średnicy 35 mm. Na awersie w polu środkowym znajduje się wyobrażenie trzech hydr, przebitych trzema mieczami. W otoku jest napis: BOJOWNIKOM NIEPODLEGŁOŚCI. Na rewersie pośrodku litery RP.
Projektantem odznak był artysta malarz prof. Mieczysław Kotarbiński, a wykonawcą większości odznaczeń pracownia Wiktora Gontarczyka. Później, formę odznaki Krzyża Niepodległości powtórzono w Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i Krzyżu za udział w Wojnie 1918-1921.
Wstążka odznaczenia dla wszystkich klas jest identyczna i ma szerokość 37 mm, jest koloru czarnego z paskiem czerwonym wzdłuż obu boków o szerokości 3 mm. Po II wojnie światowej, rząd na emigracji nadawał Krzyż i Medal Niepodległości z odwróconymi kolorami wstążki (czerwoną z czarnymi paskami).
W kolejności polskich odznaczeń, Krzyż Niepodległości zajmował miejsce przed Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (II klasy), a Medal Niepodległości przed Srebrnym Krzyżem Zasługi.
