Śląsk Cieszyński

Z Wikipedii

Śląsk Cieszyński (cz. Těšínské Slezsko, niem. Teschner Schlesien) - kraina historyczna w Polsce i Republice Czeskiej stanowiąca południowo-wschodnią część Śląska, skupiona wokół miasta Cieszyn i rzeki Olzy. Obejmuje ziemie dawnego Księstwa Cieszyńskiego i zajmuje obszar ok. 2280 km². Obecnie teren ten zamieszkuje ok. 800 tys. ludzi.

Śląsk Cieszyński znajduje się w historycznych i geograficznych granicach Górnego Śląska, jednak zamieszkany jest przez ludność o silnym poczuciu odrębności od niego. Jedną z cech charakterystycznych tego regionu był wielki rozwój polskiego ruchu narodowego^[1] oraz konkurującego z nim tzw. ruchu ślązakowskiego^[2].

Spis treści 1 Terytorium 1.1 Granice geograficzne 1.2 Przynależność administracyjna 2 Geografia fizyczna 3 Osadnictwo 4 Historia 4.1 Dzieje do I wojny światowej 4.2 Dzieje po I wojnie światowej 5 Zobacz też 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Terytorium

[edytuj] Granice geograficzne

• granica północna: wzdłuż rzeki Olzy od ujścia do rzeki Odry w pobliżu Bogumina i dalej na zachód wzdłuż granicy polsko-czeskiej w okolicach Karwiny; następnie na terytorium Polski wzdłuż północnej granicy powiatów cieszyńskiego i pszczyńskiego (po części wzdłuż Zbiornika Goczałkowickiego), a dalej powiatów bielskiego i pszczyńskiego wzdłuż rzeki Wisły aż do ujścia rzeki Białej;

• granica wschodnia: wzdłuż rzeki Białej przez miasto Bielsko-Biała aż do ujścia dopływowej rzeki Białki; następnie na zachód wzdłuż rzeki Białki pomiędzy miejscowościami Bystra Śląska i Bystra Krakowska do szczytu góry Klimczok; dalej na południe zgodnie z granicą powiatów cieszyńskiego i żywieckiego aż do granicy polsko-słowackiej;

• granica południowa: wzdłuż granicy państwowej pomiędzy Polską i Słowacją w rejonie Koniakowa, a następnie na zachód wzdłuż granicy pomiędzy Rep. Czeską i Słowacją aż do źródeł rzeki Ostrawicy;

• granica zachodnia: wzdłuż rzeki Ostrawicy aż do jej ujścia do rzeki Odry na terenie miasta Ostrawy; dalej na północ wzdłuż rzeki Odry aż do ujścia rzeki Olzy w rejonie Bogumina.

[edytuj] Przynależność administracyjna

Pod względem administracyjnym na obszar Śląska Cieszyńskiego składają się:

• w części polskiej: powiat cieszyński, zachodnia część powiatu bielskiego oraz zachodnia część miasta Bielsko-Biała na prawach powiatu; cały obszar znajduje się w granicach woj. śląskiego;
• w części czeskiej: powiat Karwina, wschodnia część powiatu Frydek-Mistek, wschodnia część powiatu Ostrawa oraz wschodnia część miasta Ostrawa; cały obszar znajduje się w granicach kraju morawsko-śląskiego.

[edytuj] Geografia fizyczna

Geograficznie w skład Śląska Cieszyńskiego wchodzą: zachodnia część Pogórza Śląskiego (zwana Pogórzem Cieszyńskim), zachodnia część Beskidu Śląskiego (granica biegła wododziałem Wisły i Soły), wschodnia część Beskidu Morawsko-Śląskiego, północna część Bramy Morawskiej oraz południowo-zachodnia część Kotliny Oświęcimskiej.

Główne rzeki: Olza, Wisła.

Najwyższe szczyty:

• w części czeskiej: Łysa Góra (Lysá hora) - 1323 m n.p.m.
• w części polskiej: Barania Góra - 1220 m n.p.m.

[edytuj] Osadnictwo

Sieć osadnicza na Śląsku Cieszyńskim jest nierównomierna. Zasadniczo można wyodrębnić silnie zurbanizowaną, uprzemysłowioną i gęsto zaludnioną część północną oraz mniej zaludnioną część południową, na którą składają się rejony górskie. Ogólna liczba mieszkańców Śląska Cieszyńskiego szacowana jest na ok. 800 tys., a gęstość zaludnienia na ok. 360 osób/km². Ponad 65% ludności zamieszkuje miasta.

Główne miasta:

• w części polskiej: Cieszyn, Bielsko (zach. część Bielska-Białej), Czechowice-Dziedzice, Skoczów, Ustroń, Wisła, Strumień;
• w części czeskiej: Ostrawa (część wschodnia miasta, czyli Slezská Ostrava), Karwina, Frydek-Mistek (wschodnia część miasta, czyli Frýdek), Hawierzów, Czeski Cieszyn, Jabłonków, Trzyniec, Bogumin.

[edytuj] Historia

[edytuj] Dzieje do I wojny światowej

Jako organizm kulturowo-społeczny i gospodarczy utrwalił się pod władzą dynastii Habsburgów po przejęciu przez nich w 1653 roku piastowskiego Księstwa Cieszyńskiego, którego historia sięga 1290 roku. Jednym z wyróżników tych ziem w stosunku do reszty Górnego Śląska była dominująca wśród ludności religia protestancka (luteranizm) oraz fakt pozostania Śląska Cieszyńskiego przy Austrii po zakończeniu wojen śląskich. W okresie rozbiorów napłynęła tu masowo ludność polska z Galicji, głównie do szybko rozwijającego się Ostrawsko-Karwińskiego Zagłębia Węglowego, które wkrótce urosło do największego tego typu obszaru w Cesarstwie Austriackim.

[edytuj] Dzieje po I wojnie światowej

Po zakończeniu I wojny światowej pretensje do Śląska Cieszyńskiego zgłosiły Polska oraz Czechosłowacja. Pomimo wcześniejszych ustaleń co do podziału tego rejonu wzdłuż granic etnicznych, 23 stycznia 1919 roku wojska czechosłowackie przekroczyły linię demarkacyjną i zaatakowały nieliczne oddziały polskie. Rząd Czechosłowacji tłumaczył swoją akcję koniecznością zapobieżenia przeprowadzeniu wyborów do Sejmu na terenach, o przynależności których decyzja miała dopiero zapaść. Ofensywa zatrzymała się na linii Wisły 31 stycznia, kiedy nastąpiło zawieszenie broni po bitwie pod Skoczowem. 3 lutego 1919 r. zawarto porozumienie, na mocy którego ustalono nową linię demarkacyjną (wzdłuż linii kolei koszycko-bogumińskiej). Ostatnie walki były podjęte przez stronę czeską między 21, a 24 lutego. 25 lutego wojsko polskie wkroczyło do Cieszyna.

Na początku 1920 roku miała miejsce nieudana próba przeprowadzenia plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim. Ostatecznie decyzją Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 roku podzielono region (i Cieszyn) pomiędzy oba kraje (w przybliżeniu wzdłuż rzeki Olzy). Polska otrzymała ok. 1002 km² (czyli 44%), a Czechosłowacja ok. 1280 km² (tj. 56%). Po stronie czechosłowackiej pozostała duża ilość (ok. 150 tys.) ludności polskiej, stanowiącej wtedy większość na rozległych obszarach tzw. Zaolzia.

W październiku 1938 roku wojska polskie zajęły większość terenów czechosłowackiego Śląska Cieszyńskiego (Zaolzie). W 1945 roku przywrócono granicę sprzed 1938, choć obszar ten pozostawał spornym. Dopiero w 1958 roku Polska i Czechosłowacja podpisały porozumienie zatwierdzające granicę ustaloną w 1920 r. Po podziale Czechosłowacji w 1993 roku Zaolzie znalazło się w granicach Republiki Czeskiej.

22 kwietnia 1998 powstał Euroregion Śląsk Cieszyński, jednak jego obszar nie pokrywa się z historycznymi ziemiami Śląska Cieszyńskiego, gdyż włączono do niego Jastrzębie-Zdrój, a część terenów należy do Euroregionu Beskidy.

21 grudnia 2007 roku, wraz z wejściem Polski, Republiki Czeskiej i Słowacji do Układu z Schengen, na granicach tych trzech państw zniesiona została kontrola graniczna.

[edytuj] Zobacz też

• Księstwo Cieszyńskie
• Piastowie cieszyńscy
• protestantyzm na Śląsku Cieszyńskim
• habsburscy książęta cieszyńscy
• Zaolzie
• Śląsk Austriacki
• Śląsk Habsburgów
• Śląsk Czeski
• polsko-czechosłowackie konflikty graniczne
• Beskid Śląski
• "Płyniesz Olzo po dolinie..."

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Euroregionu "Śląsk Cieszyński"
• Walki graniczne o Spisz, Orawę i Śląsk Cieszyński 1918-1919