Litwa Środkowa
Z Wikipedii
 |
Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji. Do weryfikacji: skład narodowościowy Litwy Środkowej |
| Litwa Środkowa | ||||
|
||||
|
||||
 |
||||
| Język urzędowy | polski | |||
| Język używany | polski, jidysz, litewski, rosyjski, białoruski | |||
| Stolica | Wilno | |||
| Zależne od | II Rzeczposopolita | |||
| Powierzchnia • całkowita |
b/d. na świecie 13 490 km² km² |
|||
| Liczba ludności () • całkowita • gęstość zaludnienia |
b/d. na świecie 490 000 36 osób/km² |
|||
| Data powstania | 12 października 1920 | |||
| Wcielenie do Polski | 18 kwietnia 1922 | |||
Litwa Środkowa – niezależny formalnie organizm państwowy ze stolicą w Wilnie, którego powstanie ogłoszono 12 października 1920 roku. Powołana do życia przez Polaków jako sposób na oderwanie od Litwy terenów przekazanych jej 27 sierpnia przez bolszewików w zamian za życzliwą neutralność w toczącej się wtedy wojnie polsko-bolszewickiej.
Spis treści |
[edytuj] Okoliczności powstania
Litwa Środkowa powstała po zaaranżowanym przez Józefa Piłsudskiego buncie 1. Dywizji Litewsko-Białoruskiej złożonej z Polaków pochodzących z Wileńszczyzny, pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego, który zajął te tereny. Wilno i okolice zajęto 9 października 1920. Doprowadzono w ten sposób do zerwania zawartej 7 października 1920 w Suwałkach polsko-litewskiej umowy wojskowej o demarkacji, która wytyczała tymczasową granicę polsko-litewską (była ona wyznaczona tylko do miejscowości Bastuny).
Termin Litwa Środkowa był przejawem planów federalistycznych Józefa Piłsudskiego. Wraz z Litwą Wschodnią (Białorusią) i Litwą Zachodnią (gubernią kowieńską) Wileńszczyzna miała tworzyć pozostające w unii z Polską, a składające się z trzech kantonów narodowościowych, państwo litewskie.
[edytuj] Stan prawny
12 października 1920 roku gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret, w którym ogłosił, że będzie sprawował władzę zwierzchnią na terenie Litwy Środkowej jako naczelny dowódca wojska, a funkcje rządu obejmie powołana przez niego Tymczasowa Komisja Wykonawcza.
7 stycznia 1921 ogłoszono wytyczne dotyczące nadawania obywatelstwa. Obywatelami Litwy Środkowej mieli być wszyscy ludzie urodzeni na ówczesnym terenie państwa lub mieszkający na jej terenie przez co najmniej 5 lat przed 1914 rokiem.
[edytuj] Skład narodowościowy
Większość mieszkańców na terenie tego quasi-państwa stanowili Polacy (według oficjalnych polskich danych: 70,6%)[1]. Litwini stanowili 12,84%, Białorusini 6,02%, Żydzi 4,04% i inni 6,5% ludności[2]. W samym Wilnie według spisu z 1916 r. przeprowadzonego przez niemieckie władze okupacyjne Litwini stanowili 2,6% ludności miasta, przy 50,2% udziale ludności polskiej[potrzebne źródło]. Żydzi stanowili 43,5% ludności miasta. Według polskiego spisu powszechnego z 9 grudnia 1931 r. Polacy stanowili 128 600 (65,9%) mieszkańców, Żydzi 54 600 (28,0%) Rosjanie 7400 (3,8%) Białorusini 1,700 tyś (0.9%) Litwini 1579 (0,8%) a inni ok. 1200 (0,6%). W ostatecznym kształcie Litwa Środkowa liczyła 13 490 km² i ok. 490 tys. ludności.
Ordynacja wyborcza została ogłoszona 1 grudnia 1921 roku, zaś wybory do Sejmu odbyły się dnia 8 stycznia 1922 roku. Sejm zebrał się 1 lutego 1922 roku, a zakończył swej obrady w marcu tego samego roku.
Kalendarium wydarzeń związanych z przyłączeniem do Polski:
- 4 lutego 1922 przybywa do Wilna Władysław Sołtan jako delegat rządu polskiego (funkcję sprawuje do 6 kwietnia 1922).
- 20 lutego 1922 - Na swoim 10 posiedzeniu, Sejm Orzekający w Wilnie (tzw. Sejm Wileński) przyjął "Uchwałę w przedmiocie przynależności państwowej Ziemi Wileńskiej". Za wnioskiem o przyłączenie ziemi wileńskiej do Polski głosowało 96 posłów, 6 wstrzymało się od głosu. W pkt. 4 tej uchwały napisano: "Ziemia Wileńska stanowi bez warunków i zastrzeżeń nierozerwalną część Rzeczypospolitej Polskiej".
- 1 marca 1922 - Rząd RP przedłożył Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP projekt "Aktu złączenia", który miał uzupełnić uchwałę Sejmu Wileńskiego. W akcie tym zapowiadano nadanie autonomii Ziemi Wileńskiej, podobnej do tej jaką miało województwo śląskie.
- 2 marca 1922 - przybyła do Warszawy delegacja Sejmu Wileńskiego. Brak zgody tej delegacji na wprowadzenie zmian do uchwały o włączeniu Ziemi Wileńskiej do Polski, doprowadził do kryzysu politycznego, zakończonego dymisją rządu premiera Ponikowskiego.
- 6 kwietnia 1922 - Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę "O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską" w kształcie proponowanym przez Sejm Wileński, bez zmian proponowanych przez rząd RP. Delegatem rządu w Wilnie został Walery Roman.
- 18 kwietnia 1922 - W Wilnie odbyły się uroczystości mające symbolicznie wprowadzić w życie ustawę o wcieleniu do Polski Wileńszczyzny, która stała się częścią województwa wileńskiego.
Stolica Litwy została w związku z tymi wydarzeniami przeniesiona do Kowna.
Litwa do 19 marca 1938 nie utrzymywała z RP stosunków dyplomatycznych i do dnia dzisiejszego to wydarzenie jest cierniem w stosunkach polsko-litewskich.
Po agresji ZSRR na Polskę w 1939 Stalin przekazał Wilno i część Wileńszczyzny na mocy układu radziecko-litewskiego z 10 października1939 r. Litwie. Rok później, po aneksji Litwy przez ZSRR Wilno zostało stolicą Litewskiej SRR. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Wilno stało się stolicą niepodległej Litwy.
[edytuj] Szefowie Państwa Środkowolitewskiego
- 12 października 1920 - 30 listopada 1921 gen. Lucjan Żeligowski
- 30 listopada 1921 - 6 kwietnia 1922 Aleksander Meysztowicz (prezes Tymczasowej Komisji Rządzącej)
[edytuj] Naczelni Dowódcy Wojsk Litwy Środkowej
- gen. Lucjan Żeligowski 9 października 1920 - 30 listopada 1921
- gen. Daniel Konarzewski 30 listopada 1921 - 18 kwietnia 1922
[edytuj] Przypisy
- ↑ Wielka encyklopedia PWN, t. 16, Warszawa 2003, s. 78 (hasło: Litwa Środkowa).
- ↑ Jędrzejewicz W.,Litwa Środkowa i jej życie wewnętrzne. Londyn 1983, s.26
[edytuj] Zobacz też
- Konflikt polsko-litewski
- Stosunki polsko-litewskie
- Bunt Żeligowskiego
- Wojsko Litwy Środkowej
- Sejm Litwy Środkowej
