Michał Wielhorski (kuchmistrz litewski)

Z Wikipedii

Michał Wielhorski
Michał Wielhorski
Kierdeja
Data urodzenia	ok. 1730
Data śmierci	ok. 1814
Rodzina	Wielhorscy
Rodzice	Feliks Ignacy Wielhorski Ludwina Zamoyska
Małżeństwo	Elżbieta Ogińska, hrabina de Travasier
Dzieci	z Elżbietą Ogińską: Jerzy Wielhorski, Michał Wielhorski, Józef Wielhorski

Michał Wielhorski herbu Kierdeja (ur. ok. 1730 zm. ok. 1814) – kuchmistrz wielki litewski od 1763, poseł konfederacji barskiej do Francji, pisarz polityczny.

Pochodził ze szlachty wołyńskiej, pieczętującej się herbem Kierdeja, spokrewnionej, lub spowinowaconej z możniejszymi rodami, m.in. Zamoyskimi, Potockimi, Jabłonowskimi, Mniszchami. Wcześnie osierocony, odziedziczył kilkuwioskowy majątek z ośrodkiem w Horochowie. Nauki pobierał u lwowskich teatynów. Uzupełnieniem edukacji była podróż, jaką odbył po Europie, odwiedzając Francję i kraje niemieckie. Dłuższy czas bawił w Dreźnie, gdzie starał się zbliżyć do dworu.

Ożenił się w 1754 roku z Elżbietą z Ogińskich; status społeczny małżonki podkreślał jego wielkopańskie aspiracje (miał jeszcze jedną żonę, po śmierci Elżbiety ożenił się z hrabiną de Travasier, znów więc przedstawicielką arystokracji). W tym też mniej więcej czasie związał się Wielhorski z odgrywającym wiodącą rolę na dworze Augusta III ministrem Henrykiem Brühlem, rozpoczynając polityczną karierę. Pod komendą Brühla Wielhorski działał na sejmach i w misjach dyplomatycznych. Za tę aktywność został nagrodzony przez króla starostwami kamienieckim i siedleckim, oraz tytularnymi urzędami oboźnego wielkiego koronnego i wreszcie, w 1763 r. kuchmistrza wielkiego litewskiego.

Po śmierci Wettyna, Wielhorski znalazł się w opozycji do nowego króla. Na sejmie 1766 wystąpił z obroną liberum veto. Współtworzył konfederację radomską, posłując do Katarzyny II z prośbą konfederatów o rozciągnięcie nad nimi protekcji. Po wybuchu konfederacji barskiej Wielhorski trafił z kolei do jej szeregów. Kiedy wykształciła się Generalność konfederacji, Wielhorski został przez nią posłany w styczniu 1770 r. do Paryża jako oficjalny przedstawiciel władz barskich przy dworze wersalskim. Miał działać na rzecz wyniesienia na tron polski kandydata króla francuskiego przy uzyskaniu od niego gwarancji poszanowania postulatów szlachty. We Francji nawiązał stosunki z oświeceniowymi myślicielami, Gabrielem Mably i Janem Jakubem Rousseau, w celu uzyskania od nich rad ustrojowych dla przyszłej, odrodzonej przez spodziewane zwycięstwo konfederatów, Rzeczypospolitej. Z jego inspiracji powstały: Du Gouvernement et des lois de Pologne Mably'ego i Considerations sur le gouvernament de Pologne Rousseau. W 1775 r. sam opublikował, jednocześnie po polsku i francusku, dzieło O przywróceniu dawnego rządu według pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, w którym wyłożył swoją koncepcję uzdrowienia państwa przez przywrócenie Polakom ich naturalnego ustroju, zawartego w wypracowanych przez przodków prawach zwyczajowych.

Do ojczyzny powrócił dopiero w roku 1776, po ogłoszeniu amnestii dla emigrantów barskich. Wówczas pogodził się osobiście ze Stanisławem Augustem, który uratował jego dobra przed sekwestrem. Umożliwiło to sprzedaż części ziem Wielhorskiego z samym Horochowem bratankowi króla, księciu Stanisławowi, by móc spłacić część zaciągniętych długów. Okazał się Wielhorski lojalnym poddanym monarchii austriackiej, w której skład weszła część jego dóbr (w nich najchętniej rezydował) i po latach starań w 1787 roku otrzymał od Józefa II tytuł hrabiowski oraz tytuł wielkiego koniuszego Galicji i Lodomerii. Działań politycznych już prawie nie podejmował, chociaż przyłożył rękę do powstania memoriałów krytykujących reformy józefińskie, zmierzające do ulżenia doli chłopów w Galicji. W roku zaś 1780 znalazł się w komisji oceniającej Zbiór praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego. Podobno potępił Konstytucję 3 maja i sympatyzował z konfederacją targowicką. Większą rolę odgrywał w działalności nieoficjalnej we lwowskim środowisku wolnomularskim. Wielhorski jest znany głównie ze swego pisarstwa politycznego, ale na stare lata napisał też m.in. gramatykę języka polskiego (po francusku), notabene nie był do tej pracy odpowiednio przygotowany teoretycznie.

O niejednoznaczności postaci kuchmistrza litewskiego świadczą pośrednio losy jego synów. Dwóch z nich Michał i Józef swoją karierę oficerską związało ze służbą królowi w obronie trzeciomajowej konstytucji, potem w insurekcji kościuszkowskiej, a Józef także w legionach polskich i w końcu w szeregach wojska Księstwa Warszawskiego. Zupełnie inaczej potoczyły się dzieje Jerzego Wielhorskiego, targowiczanina, który po okrzyknięciu go w czasie insurekcji kościuszkowskiej zdrajcą, uznał Rosję za swoją ojczyznę i dał początek całkowicie zrusyfikowanej gałęzi rodu.