Mychajło Hruszewski

Z Wikipedii

Mychajło Hruszewski

Znaczek pocztowy Ukrainy, Mychajło Hruszewski, 1995 (Michel 153)

Mychajło Hruszewski (ukr. Михайло Грушевський, ur. 29 września 1866 w Chełmie, zm. 24 listopada 1934 w Kisłowodsku) – ukraiński historyk i polityk, pierwszy prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Mychajło Hruszewski urodził się w Chełmie w rodzinie nauczyciela pochodzącego z okolic Czehrynia. Gimnazjum ukończył w Tyflisie (Tbilisi), dokąd przeniesiono jego ojca. W roku 1886 wstąpił na wydział historyczno-filozoficzny Uniwersytetu Kijowskiego. Był aktywnym działaczem kijowskiego oddziału towarzystwa Hromada.

W 1894 r. Hruszewski otrzymał stopień magistra i wyjechał do Lwowa, gdzie objął katedrę historii ukraińskiej na uniwersytecie. W latach 1898–1913 kierował lwowskim Towarzystwem Naukowym im. Szewczenki (Наукове Товариство ім. Шевченка), przy którym stworzył bibliotekę i muzeum. Owocem naukowej pracy Hruszewskiego na uniwersytecie było powstanie tzw. lwowskiej szkoły historyków Ukrainy oraz rozpoczęcie publikacji monumentalnego, 10-tomowego dzieła „Historia Ukrainy-Rusi” („Історія України-Руси”, 1898–1937).

W 1899 r. Hruszewski rozpoczął działalność polityczną, będąc jednym z założycieli Ukraińskiej Partii Narodowo-Demokratycznej (Українська Національно-Демократична Партія). Po rewolucji 1905 r. wrócił na pewien czas do Rosji z myślą o społecznej i politycznej aktywizacji tamtejszych Ukraińców. W Kijowie powołał do życia Ukraińskie Towarzystwo Naukowe i Stowarzyszenie Ukraińskich Postępowców. Po wybuchu I wojny światowej ponownie przedostał się do Rosji, gdzie został aresztowany przez władze carskie i skazany na zesłanie za austrofilstwo. Karę odbywał w Symbirsku, Kazaniu i Moskwie.

Po rewolucji lutowej, 20 marca 1917 r. Hruszewskiego jednogłośnie wybrano na przewodniczącego Ukraińskiej Centralnej Rady. W tej sytuacji, 27 marca Hruszewski wrócił do Kijowa. W ciągu kolejnych miesięcy doprowadził do uzupełnienia składu Rady tak, aby reprezentowała ona całe społeczeństwo ziem ukraińskich znajdujących się pod władzą Rządu Tymczasowego, w tym mniejszości narodowe. Pod kierownictwem Hruszewskiego Rada ogłosiła swoje cztery uniwersały. Po proklamowaniu 25 stycznia 1918 r. w IV uniwersale niepodległości Ukraińskiej Republiki Ludowej, Mychajło Hruszewski został wybrany jej pierwszym prezydentem. Do sukcesów Hruszewskiego należy przede wszystkim doprowadzenie do korzystnych postanowień pokoju brzeskiego, w którym Niemcy i Austro-Węgry uznały państwo ukraińskie nie tylko na ówczesnym terytorium Rosji, ale również części Podlasia i Galicji. Były to jednakże postanowienia przejściowe, wobec oporu Polaków w Kongresówce i Galicji unieważnione przez państwa centralne latem 1918 r.

Po wkroczeniu wojsk niemieckich na Ukrainę , 29 kwietnia 1918 r. Centralna Rada została odsunięta od władzy w wyniku popartego przez Niemców przewrotu wojskowego Pawła Skoropadskiego, a Ukraińska Republika Ludowa przekształcona w Hetmanat. Hruszewski wyjechał do Czechosłowacji, a następnie do Austrii, gdzie poświęcił się publicystyce i działalności politycznej w emigracyjnej partii socjalistycznej. W 1924 r. w związku z bolszewicką polityką ukrainizacji zdecydował się na powrót do sowieckiego Kijowa i rozpoczął pracę w Ukraińskiej Akademii Nauk, gdzie kierował sekcją historii Ukrainy. Po zakończeniu polityki ukrainizacji (1929) i rozpoczęciu kolektywizacji w 1930 r. Hruszewskiego i współpracowników aresztowało OGPU oskarżając o ukraiński nacjonalizm.

Hruszewskiego wprawdzie wkrótce zwolniono, ale bolszewicy odsunęli go od badań i administracyjnie przenieśli do Moskwy. Tu jego stan zdrowia stale się pogarszał. Zmarł w końcu 1934 podczas operacji w sanatorium w Kisłowodsku (Rosja), na progu wielkiego terroru w ZSRR. Jego śmierć, tak jak samobójstwo Mykoły Skrypnyka, stanowi cezurę w polityce Moskwy na Ukrainie sowieckiej – jako kres polityki ukrainizacji i początek zagłady elit ukraińskich.

Oprócz „Historii Ukrainy-Rusi”, Hruszewski jest również autorem 5-tomowej „Historii literatury ukraińskiej”, „Zarysu historii narodu ukraińskiego” i „Ilustrowanej historii Ukrainy”. Był także redaktorem serii „Źródła do historii Ukrainy” („Джерела до історії України”). W swoich pierwszych pracach opisywał historię przez pryzmat zagadnień społecznych, jednak w późniejszym okresie zmienił punkt widzenia na państwowo-narodowy. Uważa się go za twórcę pierwszej pełnej koncepcji historii Ukrainy od czasów najdawniejszych do współczesności. W polityce był konsekwentnym wyznawcą ukraińskiego narodnictwa i federalizmu. Ukrainę widział jako państwo demokratyczne, stanowiące fundament bytu narodu ukraińskiego, ale szanujące prawa mniejszości.