Nadodrzańskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Odra" w Nowej Soli

Z Wikipedii

Nowosolska Fabryka Nici

Powstała w XVI wieku warzelnia soli oraz rozwijająca się żegluga na Odrze spowodowały wzrost zapotrzebowania na przędzę lnianą, potrzebną do wyrobu odzieży, sieci rybackich, płótna żaglowego.W 1808 r. majstrem manufaktury został Johann Dawid Gruschwitz który wkrótce wykupił i założył w 1816 r. własną wytwórnie nici. Pierwszy etap rozwoju fabryki Gruschwitza przypadł do 1845 r. kiedy to zakupiono nową angielską maszynę parową, a zakład ulegał ciągłej rozbudowie, wznoszono nowe budynki m.in. farbiarni i nową przędzalnię. Później syn założyciela fabryki, Alexander Gruschwitz uruchomił większą i nowocześniejszą. Obok lnu zaczęto również używać konopi. Ulepszano produkcje, opierając się na doświadczeniach własnego laboratorium, doskonale, jak na owe czasy wyposażonego w sprzęt i aparaturę pomiarowo-badawczo-kontrolną. Dbano o pracowników, założono zakładową kasę oszczędności, wybudowano robotnicze domy mieszkalne i jadłodajnię oraz urządzono zakładową kasę chorych. Również następca Alexander Gruschwitz dbał o jakość wyrobów, które nie ustępowały angielskim.

Fabryka nici.

Na początku XX w. zakłady nowosolskie i zielonogórskie połączyły się tworząc spółkę pod nazwą "Gruschwitz Textilwerke A.G". Siedzibą firmy była Nowa Sól. W latach 1914-19 brak surowca spowodował spadek produkcji, eksport został zahamowany i trzeba było przystąpić do obróbki materiałów zastępczych. W latach powojennych, wymieniono zużyte maszyny i urządzenia, odzyskiwano stracone rynki. W 1930 r. rozpoczęto obróbkę sizalu. Liczba zatrudnionych sięgała 3500 osób. Pierwsze lata II wojny światowej nie wpłynęły znacząco na produkcję, utracono rynki zagraniczne, ale zwiększyło się zapotrzebowanie na rynku wewnętrznym. Już od 1939 r. na terenie fabryki istniał obóz pracy przymusowej dla Polaków, a od 1942 dla kobiet żydowskich, który administrował obóz koncentracyjny Gross-Rosen. Produkcje wstrzymano dopiero na początku lutego 1945 r.

Budynki fabryczne

Zniszczenia fabryki z chwilą objęcia przez administrację polską były niewielkie, dlatego już 3.01.1946 r. uruchomiono produkcję.Zakład funkcjonował pod nazwą Państwowy Zakład Przemysłu Lniarskiego Nr 4 „Odra” Zarządzeniem Dyrektora Generalnego centralnego zarządu Przemysłu Włókienniczego w Łodzi powołano 7 maja 1946 roku Szkołę Przemysłową Nadodrzańskich Zakładów Przemysłu Lniarskiego typu średniego. Równocześnie powstała Zasadnicza Szkoła Włókiennicza. Szkoła Przemysłowa kształciła również osoby dorosłych na kursie przedmistrzowskim.W 1946 założono zakładowy żłobek ,przedszkole i stołówkę pracowniczą, wydawano gazete zakładową „Odra”, otwarto bibliotekę, ambulatorium medyczne, dom kultury ( gdzie w latach późniejszych działały sekcje baletowe, zespół pieśni i tańca „Słowianka”, zespoły muzyczne, satyryczne, fotograficzne i teatr poezji) również zaczął działać klub sportowy „Len”(organizowano sekcje siatkówki, lekkoatletyki, piłki nożnej, boksu,żedlarską).W latach 60.XX w. przystąpiono do modernizacji zakładów, prowadzono na szeroka skalę tzw. produkcję uboczną. W 1973 nazwę zakładów zmieniono na Nowosolska Fabrykę Nici „Odra”. W latach 90.XX w. problemem stał się zbyt produktów, odbiorcy zrywali umowy. Nowosolska Fabryka Nici "Odra" istniała blisko dwieście lat, lecz nastąpił okres likwidacji firmy.

Nowosolska "Odra"

Budynki fabryki

Budynki fabryczne wznoszono na planie kwadratu, prostokąta lub wieloboku foremnego, w stylu neorenesansowym, zazwyczaj cztero – pięcio kondygnacyjne. Prosta elewacja, okna i drzwi prostokątne, bez dodatkowych ozdób, jedynie miejscami pilastry przerywały ich jednostajny rytm. Gzyms kordonowy poziomy oddzielał ostatnią kondygnację, która zakończona była gzymsem wieńczącym, miejscami dodatkowo attyką. W fabryce zajmującej 20 ha terenu znajduje się wieża w narożniku jednego z budynków, na której widoczny był z każdej strony zegar, a latach świetności fabryki znajdował się napis „Gruschwitz”. Na terenie fabryki pomiędzy halami produkcyjnymi znajdują się zabudowane przejścia nadziemne, zdobiona płycinami i delikatnymi ozdobnymi obramowaniami okien. Starsze budynki fabryki posiadają otwory okienne z łukami pełnymi i odcinkowymi. Każda kondygnacja odcięta jest gzymsem. W architekturze budynków nieprodukcyjnych, będących w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów przemysłowych, zastosowano wczesnorenesansowe formy włoskie z wykorzystaniem klasycznego antyku. Umieszczony nad drzwiami fronton z gładkim tympanonem „wsparty” na dwóch pilastrach zdobi wejście do budynku, otwory okienne z krzyżownicą zdobione nadokiennikiem. Budynek zakończony dekoracyjnym gzymsem wieńczącym. Budynki fabryczne większości były proste w architekturze, gdyż przeznaczone były na produkcję przemysłową.

Przejścia nadziemne