Niszczyciele typów O/P

Z Wikipedii

Niszczyciele typu O/P
HMS "Oribi"
Opis typu
Producent	Wielka Brytania
Użytkownicy	Wielka Brytania (16) Pakistan (3) Turcja (1)
Stocznia	6 stoczni
Wprowadzenie do służby	1941-1942
Zbudowane okręty	16
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1610 t (O /1.) 1540 t (O /2.), 1550 t (P) pełna: 2220 t (O /1.) 2270 t (O /2.), 2250 t (P)
Długość	105 m całkowita 100,2 m na linii wodnej
Szerokość	10,6 m
Zanurzenie	4,1 m
Napęd	2 turbiny parowe o mocy łącznej 40 000 KM, 2 kotły parowe Admiralicji, 2 śruby
Prędkość	36 węzłów
Zasięg	3850 mil morskich przy prędkości 20 węzłów
Załoga	176-217
Uzbrojenie	4 x 120 mm (4xI) 1 x 102 mm plot 4 x 40 mm plot (1xIV) 4 x 20 mm plot (4xI) 4 wt 533 mm (1xIV), 2 mbg, 30 bg - typ O /1. seria 4 x 102 mm plot (4xI) 4 x 40 mm plot (1xIV) 4 x 20 mm plot (4xI) 8 wt 533 mm (2xIV), 2 mbg, 30 bg, 60 min - typ O /2. seria 5 x 102 mm plot (5xI) 4 x 40 mm plot (1xIV) 4 x 20 mm plot (4xI) 4 wt 533 mm (1xIV), 4 mbg, 70 bg - typ P

Niszczyciele typów O i P - seria brytyjskich niszczycieli średniej wielkości okresu II wojny światowej, licząca 16 okrętów (po 8 typu O i P). Według założeń oba typy były takie same, lecz ostatecznie różniły się uzbrojeniem. Służyły od 1941 roku do lat 60.

Spis treści 1 Historia 2 Okręty 3 Opis 3.1 Opis konstrukcji 3.2 Uzbrojenie 4 Zarys służby 4.1 Służba powojenna i modernizacje 5 Szczegóły uzbrojenia 6 Źródła 7 Przypisy

[edytuj] Historia

W związku z przystąpieniem Wielkiej Brytanii do II wojny światowej, paląca stała się potrzeba budowy dużych ilości nowych niszczycieli. Po skonstruowaniu przed wojną dużych i silnie uzbrojonych okrętów typów Tribal, J/K/N i L/M, nastąpił zwrot w kierunku budowy niszczycieli średniej wielkości, tańszych i szybszych w budowie. Miały one wypełniać lukę między dużymi niszczycielami, a niszczycielami eskortowymi typu Hunt, uzupełniając nieco przestarzałe już okręty grupy typów A-I z pierwszej połowy lat 30.

Konstrukcję typu O/P oparto ogólnie na dużych niszczycielach typu J/K/N, nieco jedynie pomniejszając kadłub i zachowując praktycznie takie same nadbudówki i siłownię. Główną różnicę w stosunku do dużych niszczycieli stanowiło słabsze uzbrojenie i nieco uproszczona konstrukcja, natomiast wymiary i wyporność zmniejszyły się w niewielkim stopniu. Planowano powrócić do schematu uzbrojenia niszczycieli typów A-I, w postaci 4 pojedynczych dział 120 mm, lecz trudności wojenne spowodowały konieczność częściowej zmiany zastosowanego uzbrojenia.

Osiem okrętów typu O zamówiono już 3 września 1939, w dniu przystąpienia Wielkiej Brytanii do wojny, a miesiąc później zamówiono 8 okrętów takiego samego typu P (związane było to z brytyjską praktyką budowania od razu całych flotylli niszczycieli, których nazwy zaczynały się na kolejne litery alfabetu). Określono je jako pierwszą i drugą flotyllę nadzwyczajną (Emergency Flotilla). Stępkę pod budowę pierwszych okrętów położono już w grudniu 1939, a do służby wchodziły od lipca 1941 (pierwszy "Oribi") do października 1942 (dzięki prostszej konstrukcji zdołały "wyprzedzić" część niszczycieli typów L/M i N). Koszt budowy okrętów wynosił ok. 416.942 funtów ("Onslow"). Nosiły one, zgodnie z tradycją brytyjską, nazwy rozpoczynające się na literę będącą oznaczeniem typu. Dalszym rozwinięciem typów O/P były typy Q/R, S-W i Z/Ca, stanowiące standardowe niszczyciele brytyjskie drugiej połowy wojny.

[edytuj] Okręty

Stocznie:

• John Brown and Company w Clydebank w Szkocji (Brown)
• Fairfield Shipbuilding and Engineering Company w Govan w Szkocji (Fairfield)
• William Denny, Brothers and Company w Dumbarton w Szkocji (Denny)
• R. and W. Hawthorn, Leslie and Company w Hebburn (Hawthorn)
• Thornycroft w Southampton (Thornycroft)
• Vickers Armstrong w Newcastle-on-Tyne lub w Barrow-in-Furness (Vickers)

Nazwa (nr taktyczny)	Położenie stępki, stocznia	Data wodowania	Wejście do służby	Los
Typ O
Seria I
Onslow (G17) *	01. 07. 1940, Brown	31. 03. 1941	08. 10. 1941[1]	→ Pakistan 1949 "Tippu Sultan"
Offa (G29)	15. 01. 1940[2], Fairfield	11. 03. 1941	20. 09. 1941[1]	→ Pakistan 1949 "Tariq"
Onslaught (G04) *	14. 01. 1941, Fairfield	09. 10. 1941	19. 06. 1942	→ Pakistan 1951 "Tughril"
Oribi (G66)	15. 01. 1940, Fairfield	14. 01. 1941	05. 07. 1941	→ Turcja 1946 "Gayret"
Seria II
Obdurate (G39)	25. 04. 1940, Denny	19. 02. 1942	03. 09. 1942	wyc. 1964
Opportune (G80)	28. 03. 1940, Thornycroft	21. 01. 1942	14. 08. 1942[3]	wyc. 1955
Obedient (G48)	22. 05. 1940, Denny	30. 04. 1942	30. 10. 1942	wyc. 1962
Orwell (G98)	20. 05. 1940[4], Thornycroft	02. 04. 1942	17. 10. 1942	→ Type 16, wyc. 1965
Typ P
Pakenham (G06) *	06. 02. 1940, Hawthorn	28. 01. 1941	04. 02. 1942	zatopiony 16. 04. 1943
Penn (G77)	26. 12. 1939, Vickers	12. 02. 1941	10. 02. 1942	wyc. 1950
Petard (G56)	26. 12. 1939, Vickers	27. 03. 1941	15. 06. 1942	→ Type 16, wyc. 1965
Pathfinder (G10) *	05. 03. 1940, Hawthorn	10. 04. 1941	13. 04. 1942	wyc. 1948
Panther (G41)	15. 07. 1940, Fairfield	28. 05. 1941	12. 12. 1941	zatopiony 09. 10. 1943
Paladin (G69)	22. 07. 1940. Brown	11. 06. 1941	12. 12. 1941	→ Type 16, wyc. 1962
Porcupine (G93)	26. 12. 1939, Vickers	10. 06. 1941[5]	31. 08. 1942	wyc. 9. 12. 1942
Partridge (G30)	03. 06. 1940, Fairfield	05. 08. 1941	22. 02. 1942	zatop. 18. 12. 1942

* - na etapie budowy "Onslow" nosił nazwę "Pakenham", a "Pakenham" - "Onslow" oraz "Onslaught" nosił nazwę "Pathfinder", a "Pathfinder" - "Onslaught"; zamieniono im nazwy w celu uzyskania jednolitej półflotylli typu O uzbrojonej w działa 120 mm.

[edytuj] Opis

[edytuj] Opis konstrukcji

Niszczyciele typów O/P powtarzały architekturę typów J/K/N, mając podobną smukłą, harmonijną i zwartą sylwetkę. Kadłub miał podniesiony pokład dziobowy na ok. 40% jego długości, lekko wznoszący się na dziobie. Rufa była zaokrąglona w rzucie z góry, z pionową stewą. Dwupiętrowa nadbudówka dziobowa była kształtu typowego dla brytyjskich niszczycieli począwszy od typu I - niska, opływowa, ze zwężającą się klinowo przednią ścianą, ściętą u góry (typ Admiralicji). Górne piętro mieściło w przedniej części sterówkę, a za nią odkryty pomost bojowy, dolne było wydłużone. Za nadbudówką znajdował się uskok pokładu i jedyny maszt trójnożny. Pojedyncze stanowiska dział chronionych maskami przeciwodłamkowymi umieszczone były typowo: na pokładzie dziobowym (A) i pokładzie nadbudówki dziobowej (B) oraz na niewielkiej nadbudówce rufowej (X) i pokładzie rufowym (Y).

Okręty miały dwie kotłownie i jedną maszynownię w układzie liniowym. Spaliny z kotłowni były odprowadzane przez jeden komin. Siłownia o takiej samej mocy, jak w typach J/K/N pozwalała na uzyskanie takiej samej prędkości 36 w lub nawet nieco wyższej. Zapas paliwa wynosił 500 t. "Onslow" i "Pakenham" zostały wyposażone w pomieszczenia sztabowe, jako okręty flagowe flotylli.

[edytuj] Uzbrojenie

Na okrętach stosowano trzy warianty uzbrojenia głównego. Początkowo planowano dla wszystkich 4 pojedyncze działa kalibru 120 mm z maskami ochronnymi, jak w typach A-I, jednakże tylko cztery pierwsze okręty "Onslow", "Offa", "Onslaught" i "Oribi" otrzymały takie uzbrojenie (w rzeczywistości, na etapie budowy zamieniono nazwami "Onslow" i "Onslaught" z "Pakenham" i "Pathfinder" w celu stworzenia jednolitej półflotylli typu O uzbrojonej w działa 120 mm). Pierwsze doświadczenia wojny ukazały słabość uzbrojenia przeciwlotniczego brytyjskich niszczycieli i, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach początkowego okresu wojny, jeszcze w trakcie budowy rufowy aparat torpedowy zastąpiono na nich przez działo przeciwlotnicze 102 mm Mk V. Jednakże, z uwagi na jego małą skuteczność, od 1943 roku na miejscu tego działa instalowano przewidziany tam pierwotnie aparat torpedowy (z wyjątkiem "Oribi").

Druga półflotylla typu O ("Obdurate", "Opportune", "Obedient", "Orwell") została przystosowana do stawiania min i dlatego zastosowano na nich lżejsze uzbrojenie główne z 4 pojedynczych dział uniwersalnych 102 mm, przy tym zachowały one oba aparaty torpedowe. Przy pełnym ładunku 60 min rufowy aparat torpedowy i rufowe działo Y były demontowane. Działa były wyposażone w maski ochronne, z wyjątkiem działa na pokładzie rufowym.

Niszczyciele typu P zdecydowano uzbroić w całości w działa uniwersalne 102 mm, z braku wystarczającej liczby dostępnych dział 120 mm. Z powodu niewystarczającej produkcji lepszych podwójnych stanowisk Mk XIX, otrzymały one 4 pojedyncze działa 102 mm i dodatkowo piąte takie działo zamiast rufowego aparatu torpedowego. Oba działa na dziobie i działo na nadbudówce rufowej były wyposażone w maski ochronne, pozostałe dwa ich nie miały (na "Paladin" i "Pakenham" maskę miało działo na pokładzie rufowym, a nie na nadbudówce). Na ocalałych niszczycielach ("Penn", "Petard", "Pathfinder" i "Paladin") od 1943 roku zastępowano piąte działo przez przewidziany pierwotnie aparat torpedowy. Niszczyciel "Petard" jako jedyny został w 1944 zmodernizowany i w miejsce czterech pojedynczych zastosowano na nim dwa podwójne stanowiska Mk XIX dział 102 mm, na nadbudówkach dziobowej i rufowej. Ogólnie, uzbrojenie artyleryjskie okrętów typów O/P było jak na niszczyciele umiarkowanie silne (pierwsza seria O) lub wręcz słabe (pozostałe).

Lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze było podobne, jak w typach J/K/N, składające się z poczwórnej armaty 40 mm "pom-pom" i czterech działek 20 mm. Działko 40 mm umieszczone było na małej nadbudówce za kominem (kryjącej ciągi wentylacyjne tylnej kotłowni) i dysponowało dość szerokim polem ostrzału w poziomie, działka 20 mm były na skrzydłach nadbudówki dziobowej i plaftormy reflektora. W 1944 liczbę działek 20 mm zwiększano do 6. Uzbrojenie to było jednak dość słabe.

Uzbrojenie uzupełniały na wszystkich typach dwa - lub jeden w przypadku zamontowania działa przeciwlotniczego - czterorurowe aparaty torpedowe na pokładzie, w osi podłużnej okrętu. Między nimi znajdowała się mała nadbudówka z platformą reflektora (kryjąca ciągi wentylacyjne maszynowni). Uzbrojenie przeciwpodwodne było w typie O początkowo dość słabe, jedynie nieco silniejsze od typów J/K/N, w postaci 2 zrzutni na 6 bomb i 2 miotaczy bomb głębinowych (30 bomb). Dzięki mniejszej masie artylerii, w typie P wzmocniono je do 2 zrzutni i 4 miotaczy (70 bomb). Później uzbrojenie to w typie O też wzmacniano do takiego standardu, zwiększano też zapas bomb głębinowych do 60. Do wykrywania okrętów podwodnych niszczyciele wyposażone były w standardowy hydrolokator Asdic.

Nietypowo dla niszczycieli brytyjskich, w celu uproszczenia konstrukcji, do kierowania ogniem artylerii głównej służył pojedynczy prosty dalmierz przystosowany do funkcji kierowania ogniem (Rangefinder Director Mk V**), wyposażony w radar artyleryjski Typ 285, na nadbudówce dziobowej. Okręty już wchodziły do służby z dalszym wyposażeniem radarowym, lecz jego konfiguracja na poszczególnych okrętach zmieniała się i różniła w miarę instalacji nowszych radarów.

[edytuj] Zarys służby

Niszczyciele typów O i P były intensywnie używane w walkach toczonych przez Brytyjczyków na różnych teatrach działań wojennych, m.in. na Morzu Śródziemnym, gdzie miały miejsce wszystkie bezpowrotne straty tych niszczycieli. Utracono podczas wojny 4 niszczyciele typu P (ponadto jeden nie naprawiony), natomiast wszystkie okręty typu O przetrwały wojnę. HMS "Porcupine" został 9 grudnia 1942 ciężko uszkodzony torpedą okrętu podwodnego U-602, po czym kadłub, rozdzielony na dwie części nazwane "Pork" i "Pine", służył już jedynie jako hulk portowy. HMS "Partridge" został 18 grudnia 1942 zatopiony przez okręt podwodny U-565 pod Oranem, HMS "Panther" został zatopiony 9 października 1943 przez niemieckie lotnictwo na wschodnim Morzu Śródziemnym, a "Pakenham" został samozatopiony 16 kwietnia 1943 po ciężkim uszkodzeniu przez włoskie torpedowce "Cassiopea" i "Cigno". Oprócz tych strat bezpowrotnych, HMS "Pathfinder" został ciężko uszkodzony 11 lutego 1945 przez japońskie lotnictwo i już nie naprawiony, a "Obdurate" w 1944 został uszkodzony niemiecką torpedą akustyczną.

Niszczyciele tego typu odznaczyły się też w walkach konwojowych, zwłaszcza HMS "Onslow", "Orwell", "Oribi", "Obedient" i "Obdurate" skutecznie osłoniły konwój arktyczny JW-51B przed atakiem niemieckiego krążownika ciężkiego "Admiral Hipper" w bitwie na Morzu Barentsa 31 grudnia 1942. "Offa" zdobył podczas służby aż 9 wyróżnień bojowych (Battle Honours), a "Onslow" i "Penn" po 8.

HMS "Petard" był prawdopodobnie jedynym okrętem, który brał udział w zatopieniu okrętów podwodnych wszystkich trzech państw Osi (niemieckiego U-559, włoskiego "Uarsciek" i japońskiego I-27).

[edytuj] Służba powojenna i modernizacje

Po wojnie, ocalałe okręty kontynuowały służbę w Wielkiej Brytanii. "Onslow", "Offa" i "Onslaught" zostały w latach 50. sprzedane do Pakistanu (jako "Tippu Sultan", "Tariq" i "Tughril"), a "Oribi" już w 1946 przekazany do Turcji (jako "Gayret").

HMS "Orwell", "Paladin" i "Petard" oraz pakistańskie dawne "Onslow" i "Onslaught" zostały w pierwszej połowie lat 50. przebudowane i przeklasyfikowane na fregaty zwalczania okrętów podwodnych Type 16. Przebudowa kadłuba i nadbudówek nie była daleko idąca, natomiast uzbrojenie zamieniono na podwójne działo uniwersalne 102 mm, 7 armat przeciwlotniczych 40 mm Bofors (1 podwójna Mk.5, 5 pojedynczych Mk.9), 2 miotacze bomb głębinowych Squid i jeden poczwórny aparat torpedowy 533 mm. Otrzymały też nowsze radary i sonary.

[edytuj] Szczegóły uzbrojenia

Typ O /1. seria:

• 4 działa 120 mm (4.7in) Mk IX na pojedynczych podstawach CP Mk XVIII, osłoniętych maskami (4xI)
  • długość lufy: L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna 15.545 m, kąt podniesienia +40°, masa pocisku 22,7 kg
• 1 działo uniwersalne 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (w 1943-1944 demontowane)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15.020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm w aparacie QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (1xIV), 4 torpedy Mk.IX (od 1943-1944 - 8 wyrzutni, 2xIV)
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (30 bomb głębinowych) (później 2 zrzutnie, 4 miotacze i 60 bomb)

Typ O /2. seria:

• 4 działa uniwersalne 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (4xI)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15.020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 8 wyrzutni torpedowych 533 mm w 2 aparatach QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (2xIV), 8 torped Mk.IX
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (30 bomb głębinowych) (później 2 zrzutnie, 4 miotacze i 60 bomb)
• możliwość zabrania 60 min morskich

Typ P:

• 5 dział uniwersalnych 102 mm (4in) Mk V na podstawie Mk III lub Mk IV (5xI) (w 1943-1944 jedno demontowane)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 15.020 m, w pionie 9450 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06-15,2 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII ("pom-pom"), poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna 3475 m, w pionie 1555 m, masa pocisku 0,91 kg,
• 4-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm w aparacie QR Mk VIII** lub Mk VIII*** (2xIV), 4 torpedy Mk.IX (od 1943-1944 - 8 wyrzutni, 2xIV)
• 2 zrzutnie na 6 bomb i 4 miotacze bomb głębinowych (70 bomb głębinowych)

Wyposażenie

• system kierowania ogniem artylerii: główny dalocelownik z dalmierzem (Rangefinder Director) Mk V** i radarem kierowania ogniem Typ 285 (na nadbudówce dziobowej)
• radar dozoru powietrznego Typ 286, później Typ 291 (różne konfiguracje)
• radar wykrywania nawodnego Typ 271 lub 272 (niektóre okręty)
• namiernik emisji radiowej HF/DF
• hydrolokator Asdic

[edytuj] Źródła

• A. Daszjan (А.В. Дашьян): Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 1 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 1), Morskaja Kollekcja 4/2003
• Peter Hodges, Norman Friedman: Destroyer weapons of World War 2, Naval Institute Press, Annapolis, ISBN 0-87021-929-4
• Naval-history.net

Przypisy