Okres rzymski w Hiszpanii
Z Wikipedii
Rzymskie zainteresowanie się terenami Półwyspu zrodziło się głównie z trwającej rywalizacji z Kartaginą, która to po przegranej w pierwszej wojnie punickiej skierowała się na nie zajęty jeszcze przez Rzym Półwysep Iberyjski, by tam tworzyć swoje nowe imperium wokół Nowej Kartaginy - miasta, uznawanego wówczas za jedno z najwspanialszych w Europie. Krótko później wybuchł kolejny konflikt zbrojny - druga wojna punicka. Kartagina odniosła sromotną klęskę, tracąc wszystkie terytoria pozaafrykańskie - a w tym i Hiszpanię - na rzecz Rzymian i Numidyjczyków. Rzymskim zwyczajem, w roku 197 p.n.e., na nowo pozyskanych terenach ustanowiono dwie prowincje - Citerior (Hiszpania Bliższa) oraz Ulterior (Hiszpania Dalsza). Do tłumienia powstań tam wybuchających, przysłano dwa lata później Marka Porcjusza Katona.
Hiszpania Bliższa obejmowała tereny dzisiejszej Aragonii, Walencji, Katalonii i większej części Castilla la Neuva. Hiszpania Dalsza natomiast rozciągałą się na dzisiejszą Andaluzję, Portugalię, Extremadurę, León, Galicię, Asturię, Kantabrię i Nawarrę (Kraj Basków).
W 154 roku p.n.e. wybuchły trwające do 137 roku wojny luzytańskie oraz wojny celtyberyjskie (do 133) - dwa najpoważniejsze, skoordynowane ze sobą konflikty zbrojne. Wojny luzytańskie zakończyły się morderstwem wodza Luzytanów Wiriatusa oraz częściową aneksją Luzytanii. Wojny celtyberyjskie zakończyły się zdobyciem miasta Numancji po zbiorowym samobójstwie jej mieszkańców. W 123 roku p.n.e. pod pozorem ukrócenia piractwa zajęto Baleary.
Niedługo później Hiszpania stała się areną walk politycznych pomiędzy Cezarem, Pompejuszem i jego synami. Po śmierci Cezara w 49 p.n.e. władzę objął Oktawian August, któremu udało się pokonać plemiona północne.
W 29 r. n.e. przywódca wojskowy i polityk, Marek Agrypa, podzielił Hiszpanię na trzy prowincje, dodając Luzytanię, w której obszar wchodzi dzisiejsza Portugalia (z wyjątkiem części na północ od rzeki Duero), Extremadura i Salamanka. W tym samym roku cesarz August dokonał kolejnej reorganizacji prowincji:
- Provincia Hispania Citerior (1) ze stolicą w Tarraco (Tarragona).
- Provincia Hispania Ulterior Lusitania (2) ze stolicą w Emerita Augusta (dzisiejsza Mérida).
- Provincia Hispania Ulterior Baetica (3) ze stolicą w Kordowie.
Następnie - przez wieki - trwał proces powolnej, acz wyraźnej romanizacji oraz charakterystycznego dla społeczeństwa rzymskiego podziału społeczeństwa na ludzi wolnych i niewolników. Z Hiszpanii pochodził m.in. Lucjusz Anneus Seneka. Taka ilość wspaniałych osobistości Hiszpania rzymska zawdzięczała systemowi edukacyjnemu - zamożne rodziny korzystały z usług prywatnych nauczycieli, inni mogli skorzystać ze szkół publicznych.
Pod koniec II wieku zaczęły się - tak jak w całym Cesarstwie - kłopoty wszelakiego rodzaju: ekonomicznego, społecznego, militarnego i politycznego. Najwyraźniejszym symptomem kryzysu był spadek zaludnienia, na co skarży się Św. Cyprian: "brakuje rolników w polu, marynarzy na morzu, żołnierzy w obozach". Jedną z przyczyn były zarazy, inną najazdy plemion germańskich. Postępował kryzys miast i zwiększenie roli dużych majątków ziemskich.
W III wieku, cesarz Karakalla wprowadził nowy, krótkotrwały podział. Rozdzielił Hispania Citerior ponownie na dwie części, tworząc Provincia Hispania Nova Citerior oraz Asturiae-Calleciae (dzisiejszy León). Historycy nie znajdują powodu takiej decyzji. W 238 r. n.e. prowincje na powrót uległy zjednoczeniu.
W V wieku Pireneje przekraczają Wizygoci i rozpoczyna się okres Hiszpanii Wizygotów.
