Orla (województwo podlaskie)

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°42'26" N 23°19'48" E52.7072222 23.33 (Orla (województwo podlaskie))

Orla
Herb Orli
Województwo	podlaskie
Powiat	bielski
Gmina	Orla
Położenie	52° 42' 26'' N 23° 19' 48'' E
Liczba mieszkańców  • liczba ludności	1100
Strefa numeracyjna (do 2005)	85
Kod pocztowy	17-106
Tablice rejestracyjne	BBI
Położenie na mapie Polski Orla
Synagoga barokowa z XVIII w.

Orla (białorus. Орла) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Orla.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Orla. Orla stanowiła ośrodek dóbr Radziwiłłów. Do roku 1941 ponad 90% mieszkańców stanowiła ludność żydowska, wymordowana następnie przez Niemców podczas Holocaustu. Obecnie większość mieszkańców jest wyznania prawosławnego.

Spis treści 1 Historia 1.1 XVII wiek 1.2 XVIII wiek 1.3 XIX wiek 1.4 XX wiek 2 Zabytki i atrakcje turystyczne 2.1 Źródła do historii miasta 3 Zobacz też 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

• 1529 - wzmianka o dworze rodu Bohawitynowiczów w Orli.
• 1538 - Hanna Bohawitynowiczówna wyszła za mąż za starostę bełzkiego Stanisława Tęczyńskiego, wnosząc mu dobra orlańskie w posagu.
• 1585 - Katarzyna Olekowicz wychodzi za mąż za arianina Krzysztofa "Pioruna" Radziwiłła, wnosząc Orlę i okolicę na trzysta lat w domenę Radziwiłłów z linii birżańskiej.

[edytuj] XVII wiek

• 1616 - w Orli są 93 do­my
• 1618 - Krzysz­tof Piorun Ra­dzi­wiłł na­dał przy­wi­lej, w któ­rym zez­wo­lił lu­dziom wszel­kie­go sta­nu tak chrześ­ci­ja­nom wszel­kie­go na­bo­żę­stwa ia­ko i Ży­dom kup­com, rze­mieś­l­ni­kom, kra­ma­rzom, szyn­ka­rzom i ja­ką­kol­wiek pot­s­ci­we­go Po­wo­ła­nia y Kon­dy­cyi oso­bom fun­do­wać się i bu­do­wać. Po­wo­łał ra­dę miej­ską, zło­żo­ną z wój­ta, sześ­ciu ław­ni­ków i pi­sa­rza. Nakazał zbudować na rynku ratusz.
• 1621-1634 - starostą orlańskim był arianin Stanisław Karosz
• 1622 - książę Krzysztof II Radziwiłł kazał wznieść zbór kalwiński przy zamku w Orli.
• 1626 - Janusz Radziwiłł przebywa w swojej rezydencji w Orli
• 1643 - książę Janusz Radziwiłł odnowił przywilej na prawa miejskie Orli. Zmienił przy tym czas odbywania targów tygodniowych ze środy na niedzielę, zaznaczając, żeby nie targowano aż się odprawi nabożeństwo w zborze kalwińskim. Powołał również do życia straż miejską, uzbrojoną w halabardy albo dary oraz zalecił ogrodzenie całego miasta obronnym parkanem.
• 1656 - podczas "Potopu" pułkownik wojsk litewskich Samuel Oskierka w drodze z Tykocina pustoszy należące do Radziwiłłów posiadłości wokół miasta
• 1657 - przez miasto w drodze do Brześcia przechodzą wojska Jerzego Rakoczego. Ucieczka ludności.
• 1660 - odnowiono ogrodzenie wokół dworu oraz bramę wjazdową i wyszlamowano sadzawki w ogrodzie włoskim. Zbudowano śluzę. W latach następnych prowadzono prace remontowe przy dworskiej kamienicy, domu ogrodnika oraz domu urzędniczym.
• 1663 - Żydzi stanowią połowę 800-osobowej ludności miasta
• 1694 - księż­na Ludwika Karolina Radziwiłł prze­ka­zała dob­ra or­lań­skie w zas­taw pod­skar­bie­mu i pi­sa­rzo­wi ziem­skie­mu Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go Be­ne­dyk­to­wi Paw­ło­wi Sa­pie­sze z pałacem murowanym, z bu­dyn­ka­mi dwor­ne­mi i fol­war­cz­ne­mi i gu­mien­ne­mi (...) z mias­tecz­kiem Or­lem, z Miesz­cza­na­mi, Ży­da­mi i Oby­wa­te­la­mi wie­y­ski­mi, ze wsia­mi Bo­ia­ry i pod­da­ny­mi w nich miesz­ka­ją­cy­mi
• 1699 - prawa do dóbr zostały przekazane na rzecz Ja­ku­ba Hen­ry­ka Fle­min­ga

[edytuj] XVIII wiek

• 1701 - Fle­ming prze­ka­zał Or­lę w zas­taw Ste­fa­no­wi Bra­nic­kie­mu, stol­ni­ko­wi ko­ron­ne­mu. Ten z ko­lei, wy­da­jąc swą cór­kę Krys­ty­nę za mąż za Jó­ze­fa Sa­pie­hę, pod­ko­mo­rze­go Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go, od­dał mu w na­dzór ca­łą włość or­lań­ską
• 1702 - spustoszenie Podlasia w czasie III wojny północnej
• 1705-1708- kilkakrotne niszczycielskie za­jaz­dy pod­kan­c­le­rzego li­tew­skie­go Sta­nis­ła­wa A. Szczu­ki
• ok. 1754 - powstaje żydowska synagoga w Orli w stylu barokowym
• 1775 - w mieście by­ło je­dy­nie 90 do­mów op­ła­ca­ją­cych po­dym­ne
• 1789 - wojewoda wileński Michał Hieronim Radziwiłł wniósł po­zew do Są­du Ziem­skie­go w Biel­sku, który potwierdził pra­wa Ra­dzi­wił­łów do Or­li i za­żą­dał od Iza­be­lli Bra­nic­kiej zwrotu miasta i okolic
• 1794 - król Stanisław August Poniatowski po­now­nie zo­bo­wią­zał Iza­be­lę Bra­nic­ką (własną siostrę) do us­tą­pie­nia z Orli
• 1794 - spaliła się unicka cerkiew św. Symeona.
• 1796 - w miejscu spalonej cerkwi zbudowano nową cerkiew unicką pw. św. Michała.
• 1796 - rozbiory Polski i zajęcie Podlasia przez woj­ska i ad­mi­nis­t­rac­ję pru­ską
• 1799 - w mieście są w 242 do­my

[edytuj] XIX wiek

• 1808 - po traktacie w Tylży Podlasie zajmują w miejsce pruskich wojska rosyjskie
• 1808 - ksią­żę Mi­chał Radziwiłł ostatecznie wy­ku­puje miasto z zas­ta­wu od Branickich
• 1831 - książę Dominik Radziwiłł odwołuje za nadużycia administratora Mi­chała Gra­bow­skiego, który pełnił ten urząd od czasów Branickich. Nowym administratorem zostaje hrabia Wittgenstein.
• 1834-1836 - rosyjscy zaborcy narzucają grekokatolikom (unitom) przyjęcie wiary prawosławnej. W cerkwiach niszczone są monstrancje i wprowadzane ikonostasy. Ze względu na przewagę liczebną Żydów w mieście, nie było w Orli buntów unickich wiernych, podobnych do tych, jakie miały miejsce w takich wsiach jak Stary Kornin, Nowe Berezowo, Czyże.
• 1867 - miasto liczyło 1375 miesz­kań­ców, z czego 91% stanowili Żydzi.

[edytuj] XX wiek

• 1900 - Orla liczy już 4286 miesz­kań­ców. Ży­dów było 3678, czy­li po­nad 85%.
• 1870 - ukończenie budowy prawosławnej cerkwi cmentarnej pw. św. św. Cyryla i Metodego
• 1915 - w południowej części terenu dawnej cerkwi zamkowej św. Jana pochowano poległych w okolicach miasta żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Zmuszanie przez Kozaków części ludności do wyjazdu do Rosji.
• 1920 - wojna polsko-bolszewicka
• 1921 - powrót części ludności po traktacie ryskim
• 1921 - ludność miasta wy­no­si 1518 osób, z cze­go 1167 sta­no­wi­ą Ży­dzi
• 1938 - pożar zniszczył 550 budynków miasta w rejonie ulic Narewskiej, Biel­skiej i 3 Ma­ja. Uszkodzona została synagoga. Spaliło się kil­ka ży­dow­skich do­mów mod­lit­wy, w tym dwa przy głów­nej sy­na­go­dze.
• 1939-1941 - okupacja radziecka, wywózki na Syberię, rekwizycja gruntów cerkiewnych
• 1941-1944 - okupacja niemiecka, stworzenie getta dla Żydów w rejonie ul. Koszelowskiej i Holokaust
• 1979 - rozebranie zniszczonej cerkwi św. Michała i jej ponowna rekonstrukcja w 1981
• 1996 - ukończenie budowy wodociągu w gminie

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

• Synagoga w Orli - murowana z 2 poł. XVIII w. w stylu barokowym. Na ścianie wschodniej zachowana wnęka po Aron ha-Kodesz
• kirkut żydowski z XVIII w.
• drewniana cerkiew pounicka pw. św. Michała Archanioła z 1797 z drewnianą dzwonnicą z 1874 (cerkiew po rozebraniu została zrekonstruowana w 1981)
• unicki cmentarz z XVIII w z prawosławną cerkwią cmentarną pw. św. św. Cyryla i Metodego z 1870

[edytuj] Źródła do historii miasta

• H. Goworko, Orla i włość orlańska w XVI-XVIII wieku, praca magisterska pod kierunkiem doc. dr. hab. S. Alexandrowicza, Białystok, 1982, mnps.
• A. Laszuk, Duża i średnia prywatna własność ziemska na Podlasiu w drugiej połowie XVII w., „Zeszyty Muzeum Wojska”, Białystok, 1995, nr 9.
• E. Bagińska, Dobra Radziwiłłów linii birżańskiej na Podlasiu w XVII w., „Białostocczyzna”, 1996, nr 4.
• T. Wiśniewski, Bożnice Białostocczyzny, Białystok, 1992.
• J. W. Kaczyński, Z badań nad synagogą w Orli, „Białostocczyzna”, 1987, nr 1(5).

[edytuj] Zobacz też

• Orla
• Orla Góra
• Szczyty-Nowodwory (miejscowość w pobliżu wsi Orla)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Historia Orli
• Żydzi w Orli
• Kirkut w Orli
• Orla na mapie Mapquest

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. podlaskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.