Płeć
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Adnotacja: listopad. |
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: styl, bo 1. akapit w ogóle nie zrozumiały reszta połowicznie. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Płeć – każda z kategorii, grup, na jakie dzieli się komórki rozrodcze, a często także wytwarzające je narządy (u zwierząt) czy organy (u roślin) i osobniki tego samego gatunku, zależnie od ich roli w procesie rozmnażania i rekombinacji genów. Uwarunkowana jest genetycznie lub fizjologicznie (z przewagą jednego lub drugiego z tych czynników u przedstawicieli różnych taksonów).
Istotą zjawisk płciowych jest rekombinacja genów, powiązanie procesów płciowych z rozmnażaniem występuje jedynie u eukariontów. U bakterii procesy płciowe zwane są koniugacją lub transformacją. Podobny proces, a także rozmnażanie płciowe można znaleźć u wielu protistów. U większości eukariontów procesy płciowe są częścią rozmnażania.
U większości organizmów wyróżnia się dwie płcie. Niektóre gatunki grzybów, orzęsków i śluzowców mają ich więcej, lecz rozmnażanie wymaga udziału co najwyżej dwóch różnopłciowych osobników. U takich organizmów niższych, płcie nazywane bywają typami koniugacyjnymi.
U roślin nasiennych komórki różnych płci mogą rozwijać się w tych samych organach – kwiatach obupłciowych. Gdy kwiaty są jednopłciowe, oba ich rodzaje mogą być wytwarzane przez tego samego osobnika (jednopienność) lub powstają na różnych roślinach (dwupienność).
Zróżnicowanie gatunku na płcie warunkuje zdolność do rozmnażania płciowego lub koniugacji.
W wyniku powstania płci rozwinęły się nowe kierunki ewolucji organizmów, niemożliwe przy rozmnażaniu bezpłciowym.
W rozmnażaniu płciowym mogą uczestniczyć wyspecjalizowane komórki zwane gametami. U zwierząt tkankowych w wytwarzaniu gamet i umożliwianiu zapłodnienia specjalizują się narządy rozrodcze (narządy płciowe). Ich odpowiedniki u roślin nazywamy organami generatywnymi. U niektórych gatunków rozdzielnopłciowość przyjmuje charakter morfo-fizjologiczny (anizogamia), u innych wyłącznie fizjologiczny (izogamia).
U roślin zróżnicowanie płci może mieć charakter fizjologiczny lub morfo-fizjologiczny (płeć komórek nie zależy od ich genotypu; ich zróżnicowanie zaznacza się tylko na poziomie biochemii i fizjologii, albo znajduje też odbicie w ich budowie).
Zwierzęta charakteryzują się, poza zmianami fizjologicznymi i różnicami genetycznymi, również wyraźnymi zmianami morfologicznymi (dymorfizm płciowy) i wyróżnia się wśród nich płcie: męską, żeńską, obojnaczą i obojętną. Zazwyczaj płeć jest zależna od pojedynczego chromosomu, przy czym występują tu przeróżne kombinacje:
- samce homozygotyczne, samice heterozygotyczne (np. ptaki)
- samice homozygotyczne, samce heterozygotyczne (np. ssaki)
- samce diploidalne, samice haploidalne (tylko wobec tego jednego chromosomu)
- samice diploidalne, samce haploidalne (tylko wobec tego jednego chromosomu)
U błonkówek występuje następujący system płci: samce są tu haploidalne, samice zaś diploidalne.
U niektórych gatunków zwierząt rozdzielnopłciowych osobniki męskie występują tylko w niektórych pokoleniach (heterogonia), istnieją też gatunki dzieworodne (partenogeneza). Płeć obojętna występuje u tych osobników danego gatunku, które pełnią funkcje obronne i normalnie nie wytwarzają gamet. W szczególnych warunkach te osobniki mogą się zacząć rozmnażać (np. polipy). Istnieją gatunki, zwłaszcza u ryb, których pewne osobniki, w określonych warunkach mogą zmieniać płeć.
U człowieka istnieją dwie płcie, męska i żeńska. Obojnactwo jest uznawane za stan nieprawidłowy.
[edytuj] Podział
Następujące pojęcia z zakresu biologii, psychologii i socjologii są związane z płcią zwierząt i ludzi:
- płeć gonadalna (samce: jądra, samice: jajniki, ale mogą być też formy niezróżnicowane lub obojnacze)
- płeć genetyczna (u ludzi: mężczyźni kariotyp 46,XY; kobiety 46,XX ale mogą wystąpić fiksacje pod postacią chimeryzmu 46,XX/46,XY; inne zespoły – np. Klinefeltera, Turnera...)
- płeć genitalna (zewnętrzne narządy płciowe: mężczyźni – penis i moszna, kobiety – łechtaczka i wargi sromowe; ale też mogą wystąpić narządy niezróżnicowane lub obojnacze)
- płeć hormonalna (jakie i w jakich proporcjach wytwarzane są hormony, np. androgeny, estrogeny itp.)
- płeć germinatywna (wytwarzanie gamet: komórek jajowych, plemników, bądź ich brak)
- płeć fenotypowa (drugorzędowe cechy płciowe, np. owłosienie ciała, piersi itp.)
- płeć somatyczna (obraz antropometryczny stosunków cielesnych o inne wyznaczniki)
- płeć mózgu (różnice w budowie mózgu determinujące płeć psychiczną)
- płeć psychiczna (żeńska, męska, referencyjna, androgyniczna)
- płeć seksualna (ze względu na pełnione role płciowe)
- płeć społeczna (metrykalna i związana z pełnieniem danej roli płciowej na płaszczyźnie społecznej)
Zaburzenia na poziomie cielesnych składowych płci noszą nazwę interseksualizmu, natomiast psychicznych transseksualizmu
