Płetwa

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy narządu zwierząt. Zobacz też: płetwy - sprzęt do nurkowania.

Płetwa ogonowa Rhodeus amarus z widocznymi promieniami chrzęstnymi

Płetwa (łac. pinna) - narząd zwierząt wodnych służący do utrzymywania pożądanej pozycji ciała oraz do poruszania się. Płetwy występują u ryb oraz u ssaków wodnych.

[edytuj] Ryby

Płetwy u ryb utworzone są z błoniastego fałdu skóry. Kształt i barwy płetw są u wielu gatunków elementem dymorfizmu płciowego.

[edytuj] Typ i liczba promieni

Płetwy są rozpięte na szkielecie z promieni chrzęstnych lub kostnych. Promienie mogą być twarde lub miękkie. Typ i liczba promieni w płetwie to stała cecha danego gatunku.

[edytuj] Pozycja płetwy na ciele ryby

Płetwy: (3) - grzbietowa, (4) - tłuszczowa, (6) - ogonowa, (7) - odbytowa, (9) - brzuszna, (10) - piersiowa
(1) - pokrywa skrzelowa, (2) - linia boczna, (5) - trzon ogona, od płetwy odbytowej do ogonowej,
(8) - fotofory (na przykładzie świetlika Hektora Lampanyctodes hectoris)

[edytuj] Płetwy nieparzyste

• płetwa grzbietowa (3) (łac. pinna dorsalis, ang. dorsal fin), zwykle jedna (u dorszowatych trzy, u strętwokształtnych nie występuje) wraz z płetwą odbytową pełni funkcję steru umożliwiającego nagłe zmiany kierunku ruchu
• płetwa tłuszczowa (4) (łac. pinna adiposa) - zwykle nie posiada promieni, jej funkcja nie została jeszcze poznana, występuje np. u większości sumokształtnych
• płetwa ogonowa (6) (łac. pinna caudalis, ang. caudal fin), u większości gatunków jedna, rzadziej dwie (Carassius auratus). Jej główną funkcją jest tłumienie zawirowań wody (głównym organem napędowym jest ogon)^[1].
• płetwa odbytowa (7) (łac. pinna anali, ang. anal fin) usadowiona pomiędzy odbytem, a ogonem, u większości zbudowana z promieni miękkich, pierwszy promień czasami przekształcony w ostry kolec, zwykle jedna, nie występuje np. u koleniokształtnych, u dorszowatych dwie)

[edytuj] Płetwy parzyste

Płetwy parzyste są odpowiednikiem kończyn u innych kręgowców. Wspierają się na pasie barkowym i miednicowym. Wraz z płetwą ogonową stanowią siłę napędową, odgrywają rolę przy sterowaniu, precyzyjnym przemieszczaniu ciała, zachowywaniu równowagi i hamowaniu. Położenie, budowa i liczba płetw mają ścisły związek z trybem życia prowadzonym przez dany gatunek.

• płetwy brzuszne (9) (łac. pinna ventralis, ang. pelvic fins), usadowione na brzuchu ryby, ich pozycja względem płetw piersiowych oraz położenie (przesunięcie do przodu lub do tyłu) są cechą charakterystyczną, służą do utrzymania równowagi i zmiany kierunku
• płetwy piersiowe (10) (łac. pinna pectoralis, ang. pectoral fins), położone za pokrywami (lub szczelinami) skrzelowymi (1), na różnych wysokościach, u zdecydowanej większości gatunków służą do utrzymywania pożądanej pozycji ciała, u niektórych (poskoczek mułowy) dodatkowo do kroczenia po lądzie, u ryb latających umożliwiają wykonywanie lotów ślizgowych ponad powierzchnią wody

Płetwy mogą łączyć się ze sobą w różnych kombinacjach np. dwie połączone płetwy grzbietowe lub połączenie płetwy grzbietowej, ogonowej i odbytowej otaczające niemal całe ciało ryby (węgorzokształtne, flądrokształtne)

[edytuj] Opisywanie płetw

Budowa i rozmieszczenie płetw stanowią istotne cechy zewnętrzne pomocne przy rozróżnianiu gatunków. W opisach stosuje się następujące zasady:

• płetwę oznacza się pierwszą literą jej nazwy łacińskiej (np. D - dorsalis)
  • w przypadku gatunków posiadających więcej niż jedną płetwę nieparzystą przyjmuje się oznaczenia np. D₁, D₂ itd.
• liczbę promieni twardych określa liczba zapisana cyframi rzymskimi
• liczbę promieni miękkich określa liczba zapisana cyframi arabskimi

Przykład: D IV/10 (płetwa grzbietowa złożona z 4 promieni twardych i 10 miękkich).

[edytuj] Kształt płetwy ogonowej

Szeroka płetwa ogonowa o dużej powierzchni dobrze pełni funkcję steru. Daje również dużą siłę potrzebną do pokonania bezwładności masy ryby przy nagłych zrywach. Taki kształt płetwy jest charakterystyczny dla gatunków poruszających się na ograniczonym obszarze, nie sprawdza się natomiast przy długich wędrówkach związanych z pokonywaniem dużych dystansów i osiąganiem dużych prędkości. U gatunków wędrownych i szybko pływających wykształciły się płetwy widełkowate, z wyraźnym wycięciem zmniejszającym szerokość płatów. Z praw hydrodynamiki wynika, że najmniej energii wykorzystywanej na ruch wydatkują ryby z płetwą w kształcie półksiężyca.

Typy płetw ogonowych ryb:
(A) - heterocerkalna, (B) - protocerkalna, (C) - homocerkalna, (D) - dyficerkalna

Płetwa ogonowa może być:

• heterocerkalna - (A) niesymetryczna, górny płat większy od dolnego, ostatnie kręgi uniesione w stronę górnego płata, jest cechą ryb najstarszych filogenetycznie (spodouste, jesiotrowate)
• protocerkalna - (B) szkielet osiowy przechodzi przez środek ogona
• homocerkalna - (C) zewnętrznie symetryczna, ostatnie kręgi nadal uniesione do góry, przyjmuje różne kształty, typowa dla Teleostei
• dyficerkalna - (D) symetryczna, dwa równomiernie rozłożone płaty (minogi, węgorzokształtne)

[edytuj] Ssaki wodne

Płetwy ssaków wodnych powstały z przekształcenia kończyn lub z grubego fałdu skórnego.

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: sekcję Płetwy u ssaków wodnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Przypisy

[edytuj] Zobacz też:

• Anatomia ryb