Płyta gramofonowa
Z Wikipedii
Płyta gramofonowa – okrągła płyta o wymiarach od 17,5 do 30 cm z zapisanym spiralnie (dośrodkowo) w sposób analogowy nagraniem dźwiękowym; wykonywana z poli(chlorku winylu) (stąd nazwa potoczna – płyta winylowa, lub od koloru – czarna płyta). Powszechne jest też potoczne określenie płyta analogowa.
Spis treści |
[edytuj] Historia powstania
Pierwsze płyty gramofonowe zostały wyprodukowane w laboratorium Menlo Park w stanie New Jersey. Zostało ono otwarte przez Thomasa Edisona i działało od 1876 do 1883 roku.
[edytuj] Wymiary średnic płyt
Najczęściej stosowane płyty mają rozmiary 300, 250 i 175 mm - odpowiada to 12, 10 i 7 calom. Rozmiar otworu środkowego płyt 7 calowych wynosi 7,24 mm (standard angielski) bądź 38,5 mm (standard amerykański). Wszystkie płyty 10 i 12 calowe mają otwór środkowy o średnicy 7,24 mm. Przez pewien czas płyty radzieckie miały otwór środkowy o średnicy 7,0 mm. Różne rozmiary otworu środkowego wymuszają konieczność stosowania specjalnej wkładki (zachodnie single, m.in. brytyjskie, zawierały plastikowy element z otworem o średnicy 7,24 mm, który można było łatwo wyłamać, uzyskując otwór o średnicy 38,5 mm).
[edytuj] Rozmiary rowków i metody ich kształtowania
Ze względu na rodzaj rowka dzielimy płyty na: normalnorowkowe, mikrorowkowe i stereorowkowe.
Pierwsze płyty (normalnorowkowe), odtwarzane akustycznie przy pomocy ciężkich przetworników, miały rowek szerokości 120 mikrometrów, i odtwarzane były przy pomocy igły o promieniu wierzchołka równym 60 mikrometrów. Zastąpienie ciężkiego przetwornika akustycznego lekką wkładką umożliwiło zmniejszenie szerokości rowka (a co za tym idzie zwiększenia czasu trwania nagrania) do 55 mikrometrów (promień wierzchołka igły - 25 mikrometrów). Wprowadzenie płyt stereofonicznych zaowocowało dalszym zmniejszeniem wymiarów rowka - do 40 mikrometrów, i promienia wierzchołka igły - do 15 mikrometrów.
Rowek na tradycyjnej płycie monofonicznej zawiera tzw. zapis wboczny - w przeciwieństwie do fonografu z zapisem wgłębnym. Wprowadzenie stereofonii i związana z tym konieczność zapisu dwóch sygnałów spowodowały zastosowanie zapisu kombinowanego - wbocznego i wgłębnego - dwie ściany rowka zawierają dwa różne sygnały. Ze względu na ten fakt, jak i na mniejsze wymiary stereorowka w porównaniu z rowkiem na płytach normalnorowkowych, niewskazane jest odtwarzanie płyt stereofonicznych na gramofonie z wkładką monofoniczną - powoduje ono starcie delikatnego rowka stereofonicznego.
Rozróżnia się dwa rodzaje płyt: single - odtwarzane z prędkością 45 obr./min oraz longplay - odtwarzane z prędkością 33 1/3 obr./min. Dawniej, gdy płyty wykonywano z ebonitu, odtwarzano je z prędkością 78 obr./min. Zaprzestano jednak produkcji tych ostatnich z uwagi na ich ciężar oraz małą trwałość (tłukły się jak szkło).
W dzisiejszych czasach płytę gramofonową potocznie, w subkulturach nazywa się "winylem" i jest najczęściej kojarzona z DJ-ami, którzy preferują ten nośnik do puszczania muzyki w klubach, na dyskotekach czy na imprezach muzycznych ze względu na fakt, że płytę gramofonową można ręcznie przesuwać w celu powtórzenia.
Odrębną grupę miłośników czarnej płyty stanowią audiofile lub melomani, którzy uważają, ze żaden, nawet najdoskonalszy zapis cyfrowy nie jest w stanie dorównać ciepłemu, analogowemu brzmieniu płyty gramofonowej. Nie ma to jednak potwierdzenia we współczesnym stanie wiedzy na temat przetwarzania sygnałów, zgodnie z którą dowolny, dźwiękowy zapis analogowy da się przetworzyć na zapis cyfrowy (w danym zakresie częstotliwości oraz z określoną dynamiką - parametrem odstęp sygnał-szum SNR) a następnie odtworzyć analogowo bez znaczącej utraty jakości (por. Twierdzenie Kotielnikowa-Shannona, Częstotliwość Nyquista, Kwantyzacja), co gwarantuje możliwość zapisania i uzyskania z nośnika cyfrowego (np. płyty CD) tego samego brzmienia, które jest uzyskiwane przy użyciu nośników analogowych. Dlatego też wrażenie "lepszego" lub "przyjemniejszego" dźwięku uzyskiwanego z płyty winylowej nie może mieć związku z lepszymi parametrami jakościowymi generowanego sygnału (zob. także porównanie płyt CD oraz płyt gramofonowych w anglojęzycznej wikipedii). Być może duża dynamika i reprodukowanie najwyższych częstotliwości przez płyty kompaktowe, dają wrażenie "hałaśliwości" odtwarzanej muzyki. Z drugiej strony prostota zapisu analogowego na płycie gramofonowej powoduje iż tanie gramofony oferują bardziej naturalny dźwięk, niż urządzenia cyfrowe w tej samej grupie cenowej. Niektóre re-edycje nagrań na CD nie zawsze oferują neutralny dźwięk i wydanie starsze na płycie gramofonowej brzmią wtedy naturalniej.
Wciąż istnieje też ogromny katalog nagrań, które nie zostały wydane ponownie na płytach CD.
[edytuj] Płyty gramofonowe w Polsce
W Polsce do początku lat 90. XX w. płyty gramofonowe produkowano i tłoczono m.in. w Polskich Nagraniach Muza w Warszawie i w Zakładach Tworzyw Sztucznych Pronit-Pionki w Pionkach .
[edytuj] Zobacz też
- gramofon, fonograf
- nietypowe płyty gramofonowe, pocztówka dźwiękowa
- pismo dla kolekcjonerów płyt winylowych
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Płyty Szelakowe na hobby.offtime.org
- Encyklopedia rosyjskich przedrewolucyjnych nagrań gramofonowych – dyskografia i forum nt. rosyjskich (i polskich) płyt szelakowych sprzed 1918 roku
