Piotr z Goniądza

Z Wikipedii

Piotr z Goniądza, znany także pod pseudonimami: Gonesius, Gonedzius, Conyza, Koniński (ur. około 1525 w Goniądzu, zm. 15 października 1573 w Węgrowie), początkowo ksiądz katolicki, następnie pastor, pisarz i teolog protestancki, autor pierwszych dzieł teologicznych i politycznych w języku polskim, założyciel i przywódca Braci Polskich.

[edytuj] Biografia

[edytuj] Wczesne lata życia

Urodzony w rodzinie chłopskiej w okresie 1525-1530. Wg Szymona Budnego jego prawdziwe nazwisko brzmiało: "Giezek". Rodzice oddali go na wychowanie do klasztoru; następnie ukończył seminarium i otrzymał święcenia kapłańskie; studiował na uniwersytecie w Krakowie. Okazał się wybitnie utalentowany i dlatego biskup wileński Paweł Holszański wysłał go na dalszą naukę na uniwersytet w Padwie, gdzie uzyskał doktorat z filozofii i został wykładowcą. Wkrótce, pod wpływem pism Miguela Serveta i Mateo Gribaldiego, przyjął wiarę antytrynitarian i powrócił do Polski.

[edytuj] Działacz reformacji

Był jednym z założycieli ruchu anabaptystów w Polsce; działał na dworze Mikołaja Radziwiłła Czarnego - protektora kalwinistów i antytrynitarzy. Uległ silnemu wpływowi husytyzmu, od którego przejął zasadę "ewangelicznego ubóstwa". Nawiązał kontakty z anabaptystami z Moraw i namówił wielu z nich, aby osiedlili się w Polsce. Jego nowatorskie poglądy (negowanie istnienia Trójcy Świętej i boskości Jezusa jako tylko "wykonawcy woli Boga", propagowanie chrztu dorosłych przez zanurzenie w wodzie), przedstawione w czasie synodu w Seceminie 22 stycznia 1556), spowodowały jego wykluczenie ze zboru. Wysłano go do Wittenbergi do Filipa Melanchtona licząc, że ten autorytet teologiczny przekona go do zmiany poglądów. Jednak jego teorie wywołały oburzenie i uznano go za niebezpiecznego heretyka. Opublikowany w Krakowie traktat O Synu Bożym spowodował jego ekskomunikę podczas synodu w Pińczowie w kwietniu 1556. Skazano go także na banicję z Małopolski. Cieszył się jednak poparciem drobnej szlachty z Podlasia i Litwy.

[edytuj] Założyciel "Braci Polskich"

Od 1558 jego protektorem został magnat Jan Kiszka. Dzięki jego poparciu został pastorem zboru kalwińskiego w Węgrowie, który zreorganizował w duchu antytrynitaryzmu. Wkrótce jego radykalny program społeczny (zniesienie pańszczyzny, równość wszystkich wobec prawa, bezwarunkowy pacyfizm) zraziły do niego wielu szlachciców i magnatów (w tym Jana Kiszkę). W 1558 roku na synodzie w Brześciu Litewskim sprzeciwił się chrztowi niemowląt. Dowodził, że taki chrzest przeczy zdrowemu rozsądkowi i nie ma potwierdzenia w Biblii ani w tradycji wczesnego chrześcijaństwa.

W 1565 doprowadził do oddzielenia swojej mniejszościowej grupy radykałów od kalwinizmu, pod nazwą "Braci Polskich". Następne lata poświęcił na pisanie dzieł, umacniających i propagujących doktrynę nowego Kościoła; część z nich została zniszczona w okresie kontrreformacji. Zmarł w czasie epidemii dżumy.

[edytuj] Najważniejsze dzieła

• De filio Dei homine Christo Iesu (polski tytuł: O Synu Bożym) 1570 (zaginęła)
• Doctrina pura et clara de praecepuis Christianae religionis articulus (Doktryna czysta i jasna o zasadach religii chrześcijańskiej), (zachowana w 1 egzemplarzu w Bibliothèque Nationale w Paryżu).
• O ponurzaniu chrystiańskim (czyli o chrzcie)
• O trzech (czyli o Trójcy Świętej)

[edytuj] Bibliografia

• Stanisław Kot Socinianism in Poland. The Social and Political Ideas of the Polish Antitrinitarians, Boston, 1957
• Socinianism and its role in the culture of XVI-th to XVIII-th centuries, pod red. Lech Szczucki, Zbigniew Ogonowski, Janusz Tazbir, Warszawa-Łódź, PWN, 1983
• J. Jasnowski Piotr z Goniądza [w:] Przegląd Historyczny, 1935