Poczytalność

Z Wikipedii

Poczytalność - jest to zdolność do rozpoznania znaczenia zarzucanego danej osobie czynu i pokierowania swoim postępowaniem. Ilustruje to odpowiedni artykuł kodeksu karnego:

Art. 31.
§ 1.
Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej,
upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych,
nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§ 2.
Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu
lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może
zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3.
Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości
lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które
przewidywał albo mógł przewidzieć.

Zachowana poczytalność jest właściwością domniemaną, tzn. jest stanem właściwym dla każdego człowieka. Sąd (bądź prokuratura) może podejrzewać niepoczytalność, na podstawie uzyskanej wiedzy w trakcie postępowania. Wiedza, która nakazuje Sądowi (bądź prokuratorowi) powzięcie uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności osoby podejrzanej, czy oskarżonej o popełnienie czynu zabronionego pochodzić może z różnego źródła: może to być sam oskarżony (podejrzany), dowolny świadek, czy też powzięcie podejrzeń co do poczytalności oskarżonego (podejrzanego) może nastąpić w wyniku obserwacji zachowania, bądź wypowiedzi oskarżonego (podejrzanego) przez sędziego (prokuratora).

Poczytalność ocenia zwykle dwóch lekarzy psychiatrów (w sprawach o wykroczenia jeden), na podstawie przeprowadzonego badania sądowo-psychiatrycznego. O przeprowadzeniu takiego badania decyduje sąd lub prokurator, wydając postanowienie o dopuszczeniu dowodu w postaci opinii psychiatrycznej.

Poczytalność jest właściwością zmienną, zależną od sytuacji. Dotyczy tylko osób oskarżonych, czy podejrzanych o popełnienie czynu zabronionego. W stosunku do osób, wobec których nie toczy się postępowanie karne albo wykroczeniowe, pojęcie poczytalności nie ma zastosowania. Dodatkowo, poczytalność dotyczy tylko jednego czynu, w związku z czym, przy opiniowaniu osoby oskarżonej (podejrzanej) o popełnienie kilku czynów zabronionych ocenia się poczytalność w odniesieniu do każdego z tych czynów oddzielnie. Zdarza się, że w stosunku do opiniowanej osoby ocena poczytalności różni się w odniesieniu do jednego czynu w porównaniu z drugim, zarzucanym tej samej osobie.

Poczytalność może być zachowana, ograniczona w znacznym stopniu, bądź zniesiona. Zachowana poczytalność nie wymaga uzasadnienia. Stwierdzenie poczytalności zniesionej, albo w znacznym stopniu ograniczonej wymaga uzasadnienia przez biegłych psychiatrów (w wypadku spraw z kodeksu wykroczeń jednego biegłego psychiatry). Zniesienie poczytalności ma miejsce zwykle w odniesieniu do czynu, który był dokonany w wyniku doznań psychotycznych, albo wskutek zaburzeń świadomości. Istotne jest stwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego popełnionego czynu z treścią doznań psychotycznych. Znaczne ograniczenie poczytalności występuje również w wyniku doznań psychotycznych, poza tym może zostać orzeczone na podstawie innych patologii ujawniających się w czasie objętym zarzutem, jak np. labilności afektywnej.

W wyniku praktyki sądowo-psychiatrycznej lekarze stworzyli pojęcie nieznacznie ograniczonej poczytalności. Jest to stan bez znaczenia prawnego, opinia taka dotyczy głównie osób dokonujących czynów gwałtownych, wynikających z pewnych nieprawidłowości psychicznych, jak osobowość impulsywna, czy chwiejność afektywna na podłożu organicznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Praktycznie nieznacznie ograniczona poczytalność oznacza poczytalność zachowaną.

Poczytalność orzeka się w czasie zarzucanego czynu. Oznacza to, że osoba, która w późniejszym czasie zachowałaby się inaczej w sytuacji podobnej do tej, która miała miejsce w okresie objętym zarzutem, może być opiniowana jako niepoczytalna, czy o znacznie ograniczonej poczytalności, choć w trakcie badania sądowo-psychiatrycznego rozumie znaczenie zarzucanego jej czynu.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

Hajdukiewicz D., Podstawy prawne opiniowania sądowo-psychiatrycznego w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia oraz w sprawach nieletnich, Warszawa, 2007, wydawnictwo Instytutu Psychiatrii i Neurologii. ISBN 978-83-85705-84-4