Prawa rzeczowe ograniczone
Z Wikipedii
Prawa rzeczowe ograniczone - w polskim prawie cywilnym jeden z trzech rodzajów praw rzeczowych, obok własności i wieczystego użytkowania. Zwane są także prawami na rzeczy cudzej (iura in re aliena), co jednak nie jest ścisłym określeniem.
Kodeks cywilny nie zawiera definicji praw rzeczowych ograniczonych, a tylko ich enumeratywne wyliczenie. Nauka prawa cywilnego definiuje prawa rzeczowe ograniczone jako prawa rzeczowe zapewniające uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy. To właśnie jest zasadnicza różnica między prawami rzeczowymi ograniczonymi a pozostałymi prawami rzeczowymi.
Jako charakterystyczne cechy praw rzeczowych ograniczonych wyróżnia się następujące:
- są skuteczne wobec osób trzecich (erga omnes), co wynika z tego, że są to prawa rzeczowe,
- mają za przedmiot tylko rzeczy (wyjątkowo - prawa) i polegają na korzystaniu z rzeczy (z wyjątkiem zastawu i hipoteki),
- obowiązki właścicieli rzeczy, będące odpowiednikami (korelatami) uprawnień służących beneficjentom praw rzeczowych ograniczonych, mają naturę bierną i polegają tylko na znoszeniu (pati) i powstrzymaniu się od działań (non facere) naruszających prawa beneficjenta (z wyjątkiem ciężaru realnego, spółdzielczego prawa do lokalu i niektórych wyjątkowo ukształtowanych służebności).
W polskim prawie cywilnym katalog ograniczonych praw rzeczowych jest zamknięty, tzn. strony nie mogą skutecznie ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego nie znanego ustawie - tzw. zasada numerus clausus (liczby zamkniętej) ograniczonych praw rzeczowych. Również układ uprawnień i obowiązków stron takiego stosunku prawnego jest sztywny - strony nie mają dowolności w kształtowaniu wzajemnych uprawnień i obowiązków.
Katalog praw rzeczowych ograniczonych zmieniał się z biegiem czasu, przy czym zmiany te dotyczyły tylko rozmaitych wersji spółdzielczego prawa do lokalu. Obecnie prawami rzeczowymi ograniczonymi są:
Prawa cywilne innych państw znają również inne rodzaje praw rzeczowych ograniczonych, w szczególności ciężar realny. Prawo to znane było również polskiemu prawu rzeczowemu w okresie prawa zunifikowanego.
Prawa rzeczowe ograniczone powstają przede wszystkim w drodze umów, ale również, w przypadkach określonych w odpowiednich przepisach, na mocy orzeczeń sądów i rozstrzygnięć organów administracji. Prawo rzeczowe ograniczone (z wyjątkiem służebności gruntowej) nie może natomiast zostać nabyte przez zasiedzenie. Do ustanowienia prawa rzeczowego ograniczonego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przeniesienia własności. Prawo rzeczowe ograniczone na nieruchomości można jednak ustanowić z zastrzeżeniem warunku lub terminu, a forma aktu notarialnego przy ustanawianiu prawa rzeczowego ograniczonego na nieruchomości jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela. Do powstania hipoteki jest wymagany wpis do księgi wieczystej.
Nie ma ogólnych reguł dotyczących przeniesienia prawa rzeczowego ograniczonego. Użytkowanie i służebność osobista są niezbywalne w ogóle, służebność gruntowa może zostać przeniesiona tylko wraz z własnością nieruchomości. Do przeniesienia hipoteki potrzebny jest wpis do księgi wieczystej. Poza tym prawa rzeczowe ograniczone na nieruchomościach przenosi się na mocy umowy stron. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego jest potrzebna umowa między uprawnionym a właścicielem.
Ograniczone prawa rzeczowe, których jednoczesnego wykonywania nie da się pogodzić, wykonuje się w określonej przepisami kolejności:
- prawo powstałe wcześniej ma pierwszeństwo przed prawem powstałym później (pierwszeństwo zwykłe),
- prawo wpisane do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed prawem nie wpisanym (pierwszeństwo wieczystoksięgowe),
- prawo wpisane wcześniej ma pierwszeństwo przed prawem wpisanym później (pierwszeństwo hipoteczne).
Pierwszeństwo praw rzeczowych ograniczonych może zostać zmienione umową między uprawnionymi.
Prawa rzeczowe ograniczone mogą (dla hipoteki wpis jest - co do zasady - konstytutywny) zostać wpisane do księgi wieczystej. Wtedy do ich przeniesienia lub zmiany ich treści oprócz umowy potrzebny jest wpis do tej księgi.
Prawo rzeczowe ograniczone może zostać zniesione umową stron. Wygasa na skutek zrzeczenia się przez uprawnionego, nabycia przez tę samą osobę własności obciążonej rzeczy i prawa rzeczowego ograniczonego (tzw. konfuzji), upływu czasu, na który prawo zostało ustanowione oraz w kilku innych przypadkach, zdecydowanie rzadziej spotykanych.
Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu prawa, Prawo rzeczowe.
Przypisy
- ↑ od dnia 5 lutego 2005 r. podział na odrębne: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego oraz prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej jest nieaktualny i ma znaczenie historycznie - zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r., nr 172, poz. 1804) prawa te zostały przekształcone (z mocy ustawy) w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (art. 10 ustawy), zaś wszelkie wzmianki w dotychczasowych przepisach o własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego, spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego (w tym garażu) oraz prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej należy rozumieć jako odwołania do spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (art. 11 ustawy)
