Rowasz

Z Wikipedii

Rowasz (węg. Székely Rovásírás) to pismo runopodobne. Używane było przed rokiem 1000. Pismo to zbliżone jest do pisma (tzw. "run" tureckich) ze ścian znad rzeki Orchon w Mongolii z VIII wieku, z kolei pismo orchon jest podobne do pisma w Kodeks Rohonczi. Również na Węgrzech pisano w czasach przedchrześcijańskich w rowaszu, z tego okresu zachowały się jednak tylko nieliczne teksty. Od momentu wprowadzenia chrześcijaństwa przez Stefana I pisano przeważnie przy pomocy alfabetu łacińskiego, jedynie mówiących węgierskim dialektem Szeklerzy zamieszkujący dziś Okręg Harghita, Okręg Covasna i Okręg Mureş w rumuńskiej Transylwanii, używali go do ok. 1850 r. Dziś rovasiras mają znaczenie antycznego węgierskiego symbolu. Są ciągle używane w węgierskich organizacjach skautowych.

[edytuj] Pismo

Fonetyka alfabetu odpowiada fonemom dialektu szeklerskiego.
Alfabet nie zawiera pochodzących od obcych słów liter dz, dzs, q, w, x, y.
Występują ligatury więcej niż 2 liter. np. emp emb ent tpru tprus us hegy.
Pismo to czasami jest pisane w tzw. kierunku bustrophedon, podobnie jak na sumeryjskich glinianych tabliczkach, tzn. raz w lewo, raz w prawo, przy zmianie kształtu liter, np. "db" byłoby tą sama literą w co drugim rzędzie.
Pisano na glinie, drewnie, papierze i velum.
Pismo występuje w Panonii, na Morawach, w Transylwanii i Mołdawii.
Zapisywano też ilość zwierząt na kijach. Kije dzielono wzdłuż - to "rozdzielanie włosa" po to by po redykach uniknąć konfliktów z rozdzielaniem stada. Zobacz też: rewasz.
Cyfry rowaszu są podobne do rzymskich i etruskich. Takie cyfry po rozdzieleniu włosa nie mogą być "oszukane".
System numeryczny w rowaszu najprawdopodobniej został przejęty już po przybyciu plemion szeklerskich na tereny naddunajskie.
Przykład: rok 1998 zapisany za pomocą cyfr szeklerskiego rowaszu:

[edytuj] Historia

Najstarszy opis pisma pochodzi z XIII wieku. Pierwszy raz zanotowane w historycznym źródle pisanym - w kronice Simona Kézai’a. Przykładowy alfabet szeklerski z 1483 roku zachował się w bibliotece zamku Mikulovo na Morawach (Nikolsburg)

Z czasów Awarów pozostały dwa napisy w skarbie z Nagyszentmiklós (Gross Sankt Nikolaus/San Nicolae) oraz na zapince znalezionej w Szarvas. Interpretacja inskrypcji z Nagyszentmiklós, jako rowaszu, jest dyskusyjna, a teorii, w jakim alfabecie i w jakim języku zostały one zapisane, jest wiele, żadna jednak nie jest dostatecznie przekonująca. Wedle jednej z nich, autorstwa węgierskiego uczonego, Gábora Vékony, są to napisy węgierskie wykonane pismem przypominającym greckie.

W XV wieku w kołach humanistów, zebranych wokół dworu króla Macieja Korwina, wzrosło zainteresowanie rowaszem jako "pismem tajemnym".

Pierwszą książkę poświęconą alfabetowi szeklerskiemu napisał w 1598 János Telegdi.

[edytuj] Kontrowersje

W starych zapisach występuje więcej runów (liter), niż w powyższym alfabecie.

[edytuj] Wybrana bibliografia

Joanna Dzięciołowska, Rowasz - pismo karpackich Szeklerów, w: Płaj. Almanach karpacki nr 28 (wiosna 2004), ISSN 1230-5898
Győző Libisch, Tanuljunk róni – az egységes magyar rovásírás abécéje és szabályai, Budapeszt 1998