Seldżukidzi

Z Wikipedii

Seldżukidzi (albo Seldżucy) (od: Seldżuk – arab.: السلاجقة, tur: Selçuk) – dynastia panująca w różnych krajach Azji Zachodniej w okresie od XI do XIV wieku.

Obszar państw Seldżukidów w roku 1092

Seldżuk, eponimiczny protoplasta Seldżukidów, był pod koniec X wieku dowódcą wojskowym (sübaši) u władcy (jabgu) Oguzów (w tym okresie zaczęli też być nazywani Turkmenami). Wszedł on z nim w konflikt, w związku z czym ok. roku 985 musiał odłączyć się od plemienia. On i jego zwolennicy, a także inni tureccy koczownicy, którzy stopniowo się do niego przyłączali, zaczęli być nazywani od imienia swojego przywódcy Seldżukami. Określenie Turcy Seldżuccy oznacza więc nie tyle grupę etniczną, co tych Turków (a w większości Turkmenów), którzy znajdowali się pod władzą rodu wywodzącego się od Seldżuka, to jest Seldżukidów. W źródłach pisanych Seldżuk pojawia się po raz pierwszy w roku 992, kiedy to wraz ze swoimi ludźmi miał wspomagać Samanidów w nieudanej obronie Buchary przed Karachanidami. Wtedy także Seldżucy mieli przejść na islam.

W początkach swoich dziejów oferowali oni swoje usługi różnym władcom Azji Środkowej jako wojownicy, starając się znaleźć jakieś bezpieczne tereny do koczowania, ciągle naciskani przez innych Oguzów i Karachanidów. Po zwycięstwie nad Ghaznawidami pod Dandankanem w roku 1040 udało im się jednak utworzyć własne państwo. W roku 1055 zajęli oni Bagdad, a ich najwybitniejszy przywódca, wnuk Seldżuka, Tughril Beg, otrzymał od kalifa tytuł sułtana, tym samym zakładając dynastię Wielkich Seldżuków. Państwo rządzone przez Wielkich Seldżuków nie było jednak scentralizowane, lecz stanowiło stosunkowo luźny zbiór rządzonych przez poszczególnych członków rodu Seldżuka i innych wodzów i gubernatorów krajów, w różnym stopniu uznających swoją podległość władzy centralnej. I tak od roku 1041 Kermanem rządziła dynastia wywodząca się od Kawurta, syna Czaghri Bega, brata Tughrila. Wraz z zajęciem przez Seldżuków po bitwie pod Manzikertem Anatolii bratanek Tughrila, Sulajman ibn Kutlumisz, ustanowił tam niezależną dynastię rządzącą sułtanatem Rum. Od momentu podbicia przez Wielkich Seldżuków Syrii, to jest roku 1078, rządziła w niej dynastia wywodząca się od Tutusza, brata sułtana Malikszaha, wnuka Czaghriego. Z kolei w roku 1118 w państwie Wielkich Seldżuków wyodrębniła się dynastia rządząca Irakiem, której pierwszym przedstawicielem był Mahmud II, wnuk Malikszaha.

W roku 1117 został zamordowany nieletni wnuk Tutusza, ostatni Seldżukida panujący w Syrii. Ostatnim Wielkim Seldżukiem był Ahmed Sandżar, który zmarł w roku 1157. Po jego śmierci państwo rozpadło się. Seldżucy rządzili w Kermanie do roku 1187, kiedy zostali obaleni przez najazd Oguzów, a w Iraku do roku 1194, kiedy ostatni sułtan, Tughril III, został pokonany i zabity przez Chorezmszaha. Najdłużej Seldżukidzi rządzili w Anatolii – tamtejsza dynastia wygasła dopiero w roku 1307.

[edytuj] Wielcy Seldżucy

• Tughril Beg 1055-1063 (ogłosił się sułtanem już w roku 1038)
• Alp Arslan 1063-1072
• Dżalal ad-Dawlah Malikszah I 1072-1092
• Nasir ad-Din Mahmud I 1092-1094
• Rukn ad-Din Barkijaruk 1092-1104
• Mu'izz ad-Din Malikszah II 1104-1105
• Ghijas ad-Din Muhammad Tapar 1104-1118
• Mahmud II 1118-1120 (w Iraku do roku 1131)
• Mu'izz ad-Din Ahmed Sandżar 1118-1157

[edytuj] Seldżukidzi Kermańscy

• Kawurt 1041-1073
• Kerman Szah 1073-1074
• Sultan Szah 1074-1075
• Hussain Omar 1075-1084
• Turan Szah I 1084-1096
• Iran Szah 1096-1101
• Arslan Szah I 1101-1142
• Mehmed I (Muhammad) 1142-1156
• Tughril Szah 1156-1169
• Bahram Szah 1169-1174
• Arslan Szah II 1174-1176
• Turan Szah II 1176-1183
• Mehmed II (Muhammad) 1183-1187

[edytuj] Seldżukidzi Rumijscy

• Sulajman I ibn Kutlumisz 1077-1086
• Dawud Kilidż Arslan I 1092-1107
• Malikszah 1107-1116
• Rukn ad-Din Masud I 1116-1156
• Izz ad-Din Kilidż Arslan II 1156-1192
• Ghijas ad-Din Kaj Chusrau I 1192-1196
• Sulajman II 1196-1204
• Kilidż Arslan III 1204-1205
• Ghijas ad-Din Kaj Chusrau I (ponownie) 1205-1211
• Izz ad-Din Kajkawus I 1211-1220
• Ala ad-Din Kajkubad I 1220-1237
• Ghijas ad-Din Kaj Chusrau II 1237-1246
• Izz ad-Din Kajkawus II 1246-1260
• Rukn ad-Din Kilidż Arslan IV 1248-1265
• Ala ad-Din Kajkubad II 1249-1257
• Ghijas ad-Din Kaj Chusrau III 1265-1282
• Ghijas ad-Din Masud II 1282-1284
• Ala ad-Din Kajkubad III 1284
• Ghijas ad-Din Masud II (ponownie) 1284-1293
• Ala ad-Din Kajkubad III (ponownie) 1293-1294
• Ghijas ad-Din Masud II (trzeci raz) 1294-1301
• Ala ad-Din Kajkubad III (trzeci raz) 1301-1303
• Ghijas ad-Din Masud II (czwarty raz) 1303-1307
• Ghijas ad-Din Masud III 1307

[edytuj] Seldżukidzi Syryjscy

• Abu Said Tutusz 1078 – 1095
• Ridwan (w Aleppo) 1095 – 1113
• Dukak (w Damaszku) 1095 – 1104
• Alp Arslan al-Achras (w Aleppo) 1113 – 1114
• Sultan Szah (w Aleppo)1114 – 1117

[edytuj] Seldżukidzi Iraccy

• Mahmud II 1118-1131
• Dawud (w Dżibalu i irańskim Azerbejdżanie) 1131 – 1132
• Tughril II 1132-1135
• Masud 1135-1152
• Malikszah III 1152-1153
• Muhammad II 1153-1159
• Sulajman Szah 1159-1161
• Arslan Szah 1161-1176
• Tughril III 1176-1194

[edytuj] Bibliografia

• Jerzy Bielawski (red. nauk.), Mały słownik kultury świata arabskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971
• Jerzy Hauziński, Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków, 1993, ISBN 83-01-10988-2
• Peter M. Holt, Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1993, ISBN 83-06-02290-4
• Bogdan Składanek, Historia Persji. Tom II, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2003, ISBN 83-88938-32-0.