Sowietologia
Z Wikipedii
Sowietologia (Kremlinologia) - to dział historii i politologii obejmujący całokształt wiedzy o ZSRR.
Multidyscyplinarna dziedzina nauki zajmująca się z definicji fenomenem Związku Sowieckiego (i jego państw satelitarnych) i analizą powyższego fenomenu w kontekście socjologii, socjotechniki władzy, matematycznej teorii gier , teorii ekonomii i finansów etc. i analiza porównawczą - w odniesieniu do reguł przyjętych w świecie niekomunistycznym (z definicji - poza granicami Związku Sowieckiego - i jego satelitów), a także porównaniem pomiędzy poszczególnymi istniejącymi wówczas państwami bloku komunistycznego i ich specyfiką (lokalną i funkcjonalną).
Najważniejsze ośrodki sowietologiczne: Instytut Hoovera, Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (USA), Ośrodek Studiów Wschodnich (Polska).
[edytuj] Historia
Protoplastami sowietologii są polscy i niemieccy badacze spraw sowieckich, jak Jan Kucharzewski, Stanisław Swianiewicz i Teodor Oberländer działający, również w formie instytucjonalnej, w latach trzydziestych XX wieku.
W Stanach Zjednoczonych rolę tą pełni George Kennan i jego długi telegram [1] z roku 1946. Dokument ten jest faktycznym początkiem zimnej wojny i podstawą nowej doktryny politycznej Stanów Zjednoczonych - doktryny powstrzymywania (containment) - domyślnie - komunizmu, zwanej również doktryną Trumana. Rewizja polityki amerykańskiej wobec Europy i świata oznaczała definitywne odejście Stanów Zjednoczonych zarówno od doktryny izolacjonizmu, jak i koncepcji Roosevelta współrządzenia światem przez dyrektoriat wielkich mocarstw (USA, ZSRR, Wielka Brytania, Chiny), z których najważniejszymi byłyby USA i ZSRR.
Powstanie w wyniku II wojny światowej i powojennej polityki sowieckiej dwubiegunowego systemu światowego z ośrodkami decyzyjnymi w Moskwie i Waszyngtonie wywołało w efekcie redefinicję strategii amerykańskiej i określenie ZSRR jako jedynego długofalowego przeciwnika USA - przeciwnika głównego , strategicznego a zarazem ideologicznego. Stwierdzenie to było kolei było podstawą stworzenia w Stanach Zjednoczonych ośrodków systematycznej analizy ZSRR - rozkwitu dyscypliny sowietologii w klasycznym znaczeniu tej definicji.
Wobec faktu,że tzw. blokada artykulacji (cenzura czynna i pełna blokada informacyjna) (George Orwell - 1984, Wiktor Klemperer - LTI) stanowi istotę systemu totalitarnego, analizie poddawano niejednokrotnie dwu- i trzeciorzędne przesłanki merytoryczne (zwłaszcza w praktyce politycznej).
W konsekwencji powierzchowności i pośpieszności analizy, błędy analityków amerykańskich związanych z administracjami Kennedy'ego i Johnsona, w tym zwłaszcza utożsamienie Vietkongu z komunistycznymi Chinami (wbrew faktom i historii Chin i Wietnamu ) były jedną z głównych przyczyn klęski USA w wojnie w Wietnamie.
Jednocześnie podstawowa teza Kennana, iż system sowiecki jest zdeterminowany koniecznością militarnego lub politycznego opanowania otoczenia - krajów niekomunistycznych, w przeciwnym wypadku nie wytrzyma ich konkurencji na żadnym polu (poza militarnym), w dłuższej perspektywie znalazła potwierdzenie w wydarzeniach końca lat osiemdziesiątych XX wieku.
Po realizacji przez administrację amerykańską i Kongres doktryny Reagana i narzuceniu ZSRR od roku 1981 technologicznego wyścigu zbrojeń (połączonego z czynnym wspieraniem przez USA opozycji antykomunistycznej (Polska, Afganistan, Nikaragua)) nastąpiło najpierw zahamowanie ekspansji zewnętrznej ZSRR w krajach Trzeciego Świata, a następnie po próbach zreformowania systemu przez Gorbaczowa rozbicie wewnętrznej spójności systemu władzy totalitarnej i podważenie dotychczasowej legitymizacji władzy partii komunistycznych i mechanizmu policyjnej represji i kontroli stanowiących istotę systemu dyktatury proletariatu.
Delegitymizacja władzy nastąpiła zarówno w krajach satelickich ZSRR, gdzie rządy komunistów zostały narzucone po II wojnie światowej siłą z zewnątrz - przez Armię Czerwoną i działające w jej cieniu NKWD, jak i w samym ZSRR, gdzie dyktatura komunistyczna została ustanowiona po przejęciu siłą władzy w Rosji przez bolszewików w drodze zbrojnego przewrotu (1917) i wojny domowej (1918 - 1921).
Konsekwencją był rozpoczęty klęską PZPR w wyborach 4 czerwca 1989 r rozkład pasa państw satelickich ZSRR w Europie - Jesień Ludów 1989 (zburzenie muru berlińskiego, rewolucja w Czechosłowacji i w Rumunii - zakończona egzekucją Nicolae Ceausescu), a następnie rozpad samego ZSRR na państwa narodowe po nieudanym wojskowym zamachu stanu (pucz Janajewa) - (1991). Oba te procesy zakończyły istnienie dwubiegunowego systemu w skali światowej, powstałego w r. 1945 i potwierdzają słuszność analizy George'a Kennana z roku 1946.
Henry Kissinger napisał w roku 1994, podsumowując w swej monografii Dyplomacja epokę zimnej wojny:
| Cytat: |
|
Bez względu jak dalece pojednawczą politykę prowadziłby Zachód, system radziecki zawsze potrzebował wroga zewnętrznego, aby uzasadnić cierpienia, na jakie skazywano społeczeństwo i aby utrzymać wojsko i aparat bezpieczeństwa, na którym wspierała się władza komunistów. Kiedy efekt presji Zachodu sięgnął szczytu w czasach Reagana, XXVII Zjazd Partii zmienił oficjalną doktrynę współistnienia na doktrynę współzależności, pozbawiając sie tym samym moralnych podstaw do represji wewnątrz kraju. Wtedy stało się jak przewidywał Kennan: Związek Radziecki, którego obywatele znali tylko dyscyplinę i nie dorośli do sztuki kompromisu i ugodowości, w ciągu jednego dnia zamienił się z jednego z najsilniejszych w " jedno z najsłabszych i najbardziej godnych litości społeczeństw".
|
Po upadku ZSRR i europejskiego systemu państw komunistycznych (w tym niezależnej od ZSRR Jugosławii i Albanii ) naturalną kontynuacją badań sowietologicznych jest analiza geopolitycznej przestrzeni postkomunistycznej i postsowieckiej jako spuścizny systemu sowieckiego (w skali lokalnej i globalnej) i badanie konsekwencji tego dziedzictwa dla współczesności, specyfiki i perspektyw zarówno krajów postkomunistycznych i postsowieckich, jak i funkcji obszaru postkomunistycznego dla całego systemu światowego (w wymiarze politologicznym, gospodarczym i socjologicznym).
[edytuj] Znani sowietolodzy
- Abdurachman Awtorchanow
- Nicholas Bethell
- Józef Maria Bocheński
- Zbigniew Brzeziński
- Hélène Carrère d'Encausse,
- Stephen F. Cohen
- Robert Conquest
- Marian Kamil Dziewanowski
- John Erickson
- Merle Fainsod
- William Hyland
- Marek Karp
- George Kennan
- Henry Kissinger
- Jan Kucharzewski
- Martin Malia
- Aleksander Niekricz
- Teodor Oberländer
- Bohdan Osadczuk
- Mark Palmer
- Richard Pipes
- Condoleezza Rice
- Andrzej Rosiński
- Leonard Schapiro
- Wiktor Sukiennicki
- Stanisław Swianiewicz
- Strobe Talbott
- Llewellyn Thompson,
- Robert C. Tucker
- Adam Ulam
- Paweł Wieczorkiewicz
- Władysław Wielhorski
- Ryszard Wraga (Jerzy Niezbrzycki)
